Раз... Дзеравяшка некуды глыбока ўехала... Рынуўся долу Міхалка... Моцна, балюча рванула застраўшая дзеравяшка, аж застагнаў нема ад болю...
Насціглі... наваліліся... прыціснулі... Біць пачалі...
- Гвалт! - неяк коратка, глуха панеслася ў бурлівым паветры і ўраз абарвалася ветрам...
Больш не мог крычаць Міхалка: нейкай бруднай анучай рот заткнулі... Білі, лаяліся... К Дняпру пацягнулі, штурхаючы...
Міхалка нічога не помніў. Пачуў, што чапляюць на шыю нешта цяжкое... Сцяміў тады...
«Як сабаку! - мігнула ў думках, - за праўду...» Сволачы, крыкнуць хацеў так, каб пачуў увесь свет, а замест таго прастагнаў неяк нема...
Шалёная, дзікая злосць агарнула... Сабраў усе сілы астатнія - ірвануўся...
Дарэмна. Сціснулі дужыя рукі... Нехта ўдарыў па галаве так, што Міхалка прытомнасць згубіў.
Пясок, каменні дробныя пасыпаліся ў ваду... Забулькаталі квола-жалобна, быццам заплакалі...
Плясь!!!
Пацалункам шчырым, магутным спаткаў Дняпро сваю ахвяру...
І сціхла ўсё на хвілінку... быццам жахнулася дзікай, страшэннай падзеі...
А потым усё зашумела, завыла... Лазняк зацягнуў хаўтурную песню...
На другі дзень толькі і было гамонак, што пра Міхалку. Дзе ён падзеўся?.. Усе гаварылі, і кожны на свой лад рабіў дагадкі. Адны не знаходзілі тут нічога надзвычайнага, казалі, што проста пайшоў куды па дзелу і неўзабаве вернецца; другія казалі - утапіўся ў Дняпры: адышоўся ў пацёмках ды няўмысля і бухнуў з высокага берага; трэція толькі ківалі галовамі ды мнагазначна цадзілі скрозь зубы:
- Тут нешта ёсць...
Але цяжкая праца хутка зацёрла цікавасць да гэтага здарэння.
Пагаварылі дзень-другі і перасталі... Забыліся, быццам і не было ніколі Міхалкі. Толькі бабы-плятухі з уласцівым ім мастацтвам усё тварылі да смеху цудоўныя байкі ды пакрыўджаная бядота часамі, разважаючы свае нягоды, успамінала вернага сябра:
- Эх, няма нашага Міхалкі... Ён бы пастаяў за нас, не даў бы ў крыўду. Ён бы дастукаўся, раскрыў усе іхнія злачынствы...
А Шлёмка, як толькі пачуў, што з Міхалкам нешта здарылася, адразу сцяміў, што гэта значыць, і ад шчырага сэрца пашкадаваў сябрука.
- Сам загубіў сябе... Не пасцярогся... Ну, цяпер мой чарод, трэба канчаць начатае дзела...
І ён паспешна стаў збірацца.
- Куды гэта ты? - запытала яго матка.
- Трэба, інтарэс ёсць...
І таемна-сур'ёзна дадаў:
- Калі хто спытае, скажы, што за таварам паехаў.
- Ой, мой сынок, ці не замысліў ты што? Глядзі, беражыся... Сам ведаеш, які час цяпер... Што толькі дзеецца - барані Божа!..
- Не бойся, мама!.. Я - круткі, мяне голымі рукамі не возьмеш...
Назаўтрага ён ужо быў у павятовым горадзе. Там ён проста накіраваўся ў мясцовае аддзяленне дзяржаўнай палітычнай управы.
Прыйшоўшы ў канцылярыю, ён спытаўся ў супрацоўнікаў, дзе можна бачыць загадчыка.
- А вам навошта ён?
- У мяне сакрэтнае дзела...
Супрацоўнікі здзіўлена абглядалі яго несамавітую фігуру.
- Пачакайце, ён заняты.
Шлёмка сеў на лаўцы і стаў абдумваць, як і што гаварыць загадчыку. Праз хвілін пятнаццаць яго запрасілі ў кабінет.
За сталом, закіданым цэлым возам паперы, сядзеў малады чалавек з выразлівым энергічным тварам.
- У чым справа?
Шлёмка пачаў:
- А...
З першых слоў перапыніў яго загадчык:
- У нас ужо ёсць папера з губерні... Я надта рад, што вы да мяне трапілі. Вы мне ўсё дакладна абмалюйце, што ў вас дзеецца, і нам тады будзе ясна, як, з якога боку лепш узяцца за гэту справу. І дзіўная ж рэч. Зусім пад бокам, а быццам краіна другая. Хваля рэвалюцыі не дакацілася да гэтага месца, не зварушыла стаячага балота. А шмат яшчэ ёсць гэткіх нечапаных балот!.. Ну, дык апавядайце!
І Шлёмка дакладна расказаў аб усім, што дзеялася ў іхнім сяле за апошнія гады і што цяпер дзеецца. Загадчык уважна слухаў, часамі запісваючы штось на паперку... Як Шлёмка скончыў, ён задаў яму колькі пытанняў, на якія Шлёмка з ахвотай адказаў.
- Ну, вось што... Цяпер мне ўсё ясна... Дзякую за вестку. Хутка мы паможам вам. Выбачайце, вось што яшчэ: вы не ведаеце, калі цяпер маюць быць у вас валасныя?
- У нядзелю пахату папоўскую дзяліць будуць - прыедуць.
- Ага... Ну, добра, добра. Цяпер вы едзьце ў двор і чакайце. Вядома, лепей, каб ніхто нічога не ведаў. Сваім таксама не кажыце.
- Я знаю. Я яшчэ і Міхалку гаварыў, каб асцярожна...
- А... Шкода хлапца, такіх нам паболей трэба. Шкода, шкода...
- Ну, бывайце здаровы!
- Бывайце!
З спакойным сэрцам Шлёмка вярнуўся ў двор. На яго адсутнасць ніхто ў сяле не звярнуў увагі. Не да гэтага было: ішла самая гарачая работа.