— Мiкола, а чаму гэтыя дробныя чырвоныя кветачкi ў траве завуцца мацярынкай? — дагнала хлопца Аленка.
Хмызняк застаўся ззаду, пайшоў роўны дол, парослы гусiнымi лапкамi i мацярдушкай.
Мiкола глянуў на дзяўчыну i нiчога не адказаў. Аленка сарвала кветачку i паднесла да вуснаў.
— А я ведаю, чаму "мацярынка", — весела сказала яна. — Кветачка лекавая, ад сямi хвароб абараняе, як мацi дзiцятка…
— Зноў ты са сваiмi фантазiямi! — буркнуў Мiкола, прыглядаючыся да зямлi.
— Ты мальваў шукаеш? — не сунiмалася Аленка. — А чаму менавiта iх?
— Адчапiся са сваiмi дзiцячымi пытаннямi! Мальвы — кветкi Дарыны, яны паказваюць на месца знаходжання маёнтка.
Сярод дрэў вiднеўся высахлы раўчук, старое русла рэчкi. Аленка ўзняла галаву, паглядзела на адно з дрэўцаў i весела запляскала ў ладкi:
— Мiкола, пакружы мяне на руках, як раней, я табе за гэта нешта скажу!
— Была б ты добраю дзяўчынаю, каб толькi не дзяцiнiлася!
— Iншы раз так хочацца пабыць маленькаю, прыцiснуцца да цябе i заснуць у тваiх абдымках!
Аленка ўздыхнула i дадала:
— Глядзi — гэта дзiкая яблынька, навокал шмат такiх, значыць, недзе тут быў маёнтак Дарыны…
Мiкола пачаў моўчкi аглядаць яблынькi, стаў на каленi ля зарослага мохам вялiкага пня, пагладзiў яго рукою. За некалькi метраў ад сябе ўбачыў парослыя травою глыбы, кiнуўся да iх, развярнуў i… вачам яго адкрыўся камень бела-блакiтнага колеру.
— А вось i мальва! — закрычала Аленка. — Маёнтак Дарыны!
— Бяжы ў стан, — загадаў Мiкола, — паклiч усiх!
— А пацалуемся ў гонар нашай знаходкi? — засмяялася Аленка i абняла Мiколу.
— Цярпець не магу, калi дзяцiняцца! — раззлаваўся Мiкола. — Табе трэба дзядзьку якога ў кавалеры шукаць, будзе табе татка, а ты дачушка! Напэўна, у дзяцiнстве табе не хапала бацькоўскай цеплынi?
— Не хапала, — з сумам адказала Аленка. — Нiякай цеплынi. Нiхто мяне не любiць. Нiкому я не патрэбна.
I пабегла ад яго.
…Мартынаў груд — паляна з высокай, па пояс, травою. Вакол паляны раслi лаза, рэдкi алешнiк, грабы ды вольхi. Брыгадзiр загадаў хлопцам касiць траву, а дзяўчаты пайшлi ў далёкi канец паляны грэбцi ўжо высахлае сена. Стаяла спёка, а з лесу вецер нёс халадок, шчабяталi птушкi. Прыемна i лёгка станавiлася на сэрцы ў Галi. Учора яна начавала дома, узяла Анатолевы рубашкi ды бялiзну, памыла, адпрасавала. Аленка начавала з Марусяй, у хаце, дзе тая кватаравала. Дзяўчаты палолi бабе Сашы агарод, а вечарам сядзелi дома. Галя зайшла да iх i праз плот убачыла Вайдаша Дуброўскага. Ён сядзеў з дзедам Уладыморыкам у двары, на лавачцы. Галя прывiталася, а дзед запрасiў да сябе, пачаставацца першымi яблыкамi — белым налiвам. Галя сядзела з iмi побач, гаманiла, i душа яе радавалася, што не трэба ўвесь час сачыць за сабою, можна гаварыць, што хочаш, смяяцца, i нiхто цябе не штурхне: маўчы, дурнiца! Вось тады i засумнявалася Галя, цi варта наогул ёй iсцi замуж за Анатоля. Пасля яна зайшла да Марусi з Аленкай i параiлася, вядома, не называючы iмёнаў Вайдаша i Анатоля.
— Адзiн чалавек сказаў мне: удасканальвайся, рабi кар'еру, я буду табе дапамагаць. Не iдзi замуж! А я вось думаю: ну, не пайду я цяпер замуж, а дзе гарантыя, што тады, як зраблю кар'еру, гэты чалавек возьме мяне? А раптам застануся ў старых дзеўках?
— У старых застанешся, — засмяялася Аленка, — а вось у дзеўках — нiколi!
А Маруся настойвала на сваiм: замуж табе цяпер не патрэбны! Але Галя Марусi не надта давярала, бо заўважыла нешта не тое ў адносiнах Анатоля да дзяўчыны. Глядзеў ён неяк на яе не так, як на астатнiх, дый краем вуха яна чула ад Сцяпана, быццам у свой час Анатоль сябраваў з Марусяй, а што там было ў iх — невядома. Можа, Маруся i сама за Анатоля хоча, таму i яе адгаворвае? "Але ж i Вайдаш адгаворвае, — мiльганула свавольная думка. — А можа, таму, што кахае мяне? — Галя перастала грэбцi сена, задумалася. — Можа, хоча, калi я пасталею ды паразумнею, ажанiцца са мною?"
Ёй стала весела, яна заўсмiхалася.
— Гэй, што гэта за пакет у траве валяецца? — крыкнуў Анатоль, наблiжаючыся да дзяўчат.
— Гэта, мусiць, Галя ежу з сабою ўзяла, — абазвалася з другога канца паляны Аленка.
— Бярыце яго, ды пайшлi разам абедаць! — прапанаваў ён. — Хлопцы вас ля канаўкi вунь той чакаюць, — паказаў рукою.
Галя пачакала Аленку i, падхапiўшы пакет, дагнала Анатоля.
— Гэта не ежа! — сказала хлопцу. — Гэта я табе рубашкi вымытыя прынесла… Трусы там твае, майкi…
Анатоль аж аслупянеў, здзiўленымi i гнеўнымi вачыма агледзеў Галю. Аленка затаiла ўсмешку i адвярнулася.
— Ды я б сам па iх прыйшоў! — абурыўся хлопец.
— Во! Не ўгадзiла ўжо! — пакрыўдзiлася Галя. — Зрабi чалавеку дабро!..
— Дык навошта ж на поле — да палатак бы прынесла!
— Яшчэ чаго! Як пану насi! Вось iшла сена грэбцi, ведала, што ты тут будзеш, — i прынесла!
Анатоль раздражнёна бухнуўся пад капу сена i стукнуў сам сябе кулаком па калене.
— Галя! — узвыў ён. — Мы ж адсюль пойдзем да старшынi калгаса па экскаватар! Ён дае нам машыну за нашу працу. Потым экскаватаршчык будзе капаць, на тым месцы, дзе зямля правалiлася ля маёнтка Дарыны. А там, можа, i падзямелле адкрыецца, Блакiтны пакойчык… I ты ўвесь час будзеш з гэтай торбай, у якой мае рубашкi, насiцца? У цябе галава ёсць?
У Галi на вачах з'явiлiся слёзы.
— Добра, Анатоль, я торбу панашу! — прапанавала Аленка. — Толькi не крычы на Галю!
Яна ўзяла пакет з рук сяброўкi, абняла яе, i яны пайшлi.
Маруся канчала грэбцi сена з бабай Сашай, калi вясковы дзядзька прывёз на канi халодны, запацелы бiтон з вадою.
— Паклiч i дзеда Ўладыморыка вады папiць! — сказала Марусi бабка.
Дзяўчына пайшла па высокай траве да дзедавай дзялянкi. Старога не было вiдаць. Каса тырчала, уваткнутая ў зямлю. Ля скiрды сена нехта сядзеў, прыхiнуўшыся спiною да яе, у накiнутай на плечы кашулi.
— Ваду прывезлi! Пiць будзеце? — аклiкнула Маруся.
Мужчына павярнуўся, i Маруся пазнала Дуброўскага.
— Дзякуй, — з таемнай усмешкай гледзячы на яе, адказаў Дуброўскi. Сядайце, — прапанаваў ёй.
На нейкi момант Маруся застыла ў нерашучасцi. Потым прысела побач.
— Бачыце, я не кусаюся, — засмяяўся Дуброўскi, — а вы пабаялiся ўчора прыйсцi да мяне…
— У мяне было шмат спраў, - адводзячы позiрк, адказала Маруся.
— Я ведаю, — задуменным голасам адказаў Дуброўскi, — да вас прыходзiла на начлег дзяўчына з турысцкай групы… Аленка. Ахвяра Чорнай зданi.
— Яе яшчэ можна выратаваць, — сугучна ягоным думкам сказала Маруся. — Каб трапiўся добры чалавек…
— Нiякi чалавек яе не выратуе, акрамя яе самой, — заключыў Дуброўскi. Але ўжо позна…
— Яны шукаюць жалезны кубак, якi знiшчыць Чорную здань, — пасля нядоўгага маўчання сказала Маруся. — Але, нягледзячы на ўсё, тайна, вiдаць, не ў самiм кубку. А разгадка — у апошнiх радках падання: "Вы мудры чалавек, князь, сказаў стары, — вы зразумееце i ўбачыце, што знаходзiцца ўнутры прыгожага кубка…" Зразумееце — калi ўбачыце! Ён паглядзеў i зразумеў. Унутры была пустата! Смерць Чорнай зданi ў разуменнi чалавекам таго, што пад прыгожым тварам часта схавана пустая душа!..
— Я заўсёды цанiў у жанчынах мудрасць, — з павагай сказаў Дуброўскi, гледзячы на Марусю.
Ён працягнуў руку да яе валасоў, але Маруся адхiлiлася i прадоўжыла:
— Бабка Саша мне расказвала, што ёсць людзi з мёртвай i жывою душою. Душа жывая ажыўляе чалавека, надзяляе талентамi, iмкненнем да прыгожага, да Бога… Чалавек з мёртваю душою прыпадабняецца да жывёлы: працуе, есць, спiць. Таму мёртвыя душы, як кампенсацыю, часта атрымлiваюць прыгожыя постацi. У старажытных жыдоўскiх рукапiсах знаходзяцца запiсы аб тым, што Iсус не быў прыгожы, але твар яго свяцiўся дабрынёю i ўсiм ён здаваўся самым прыгожым на свеце…
— Вы — цудоўны чалавек, — сказаў Дуброўскi, усмiхнуўшыся. — Ведаеце, калi мы яшчэ працавалi ў «Менскбудпраекце», неяк разам з паперамi вы аддалi мне чарнавiк нейкага пiсьма…
Вусны ў Марусi перасохлi ад нечаканасцi: няўжо пiсьмо да Анатоля, але ж яна яму не пiсала?!.