Згадзiўся Мартын. Аж бачыць — бягуць сюды людзi, у ладкi плешчуць, на бубнах граюць. А наперадзе — юнак невыказнай прыгажосцi, падбягае да воза, цягне да сябе дзяўчыну. А Мартын не пускае:
— Яна мая нявеста! Мы з ёю заручаны!
Дзяўчына плача, калоцiцца, а сама халодная як лёд. А тут як грымне гром, як ляснуць маланкi — глядзь, а людзi тыя ў страшыдлаў ператварылiся, крычаць, скугочуць. А прыгожы юнак загарэўся агнём i правалiўся пад зямлю. А на Мартынаў воз упаў з неба яркi прамень святла. Пакланiлася Мартыну дзяўчына i пачала па промню на неба падымацца. А ля яе анёлы кружацца. Зажмурыў Мартын ад святла вочы, а калi адкрыў — бачыць, ранiца ўжо, а на месцы балота — паляна прыгожая: трава высокая, сакавiтая, кветкi, матылькi лятаюць. I пачуў Мартын голас:
— За тое, што выратаваў ты мяне, месца гэтае людзi Мартынавым грудам назавуць. Нiколi не перавядзецца тут сакавiтая трава для жывёлы вашай i для вас — лекавая: зверабой, мацярынка, чабор, бяссмертнiк ды рамонкi!..
Кажуць, гэта была душа Дарыны. Бог доўга не мог прыняць яе да сябе, бо самагубца яна… Атруцiлася…
Аленка, трымаючы ў руцэ пакет з Анатолевым адзеннем, прабiралася праз зараснiк дзiкай акацыi да магiлы Мiколавай мацi. Запынiлася. Перахрысцiлася, палажыла пакет ля парослага травою ўзгорка. Нахiлiлася i пацалавала крыж.
— Цётачка Алеся, — прашаптала дзяўчына, — памалiцеся на тым свеце за мяне i Мiколу, каб мы пажанiлiся! Я так кахаю яго! Усе сродкi выпрабавала: варажыла, чаравала, даруй мне, Госпадзi! Хай зямля будзе вам пухам, цётачка Алеся! Памалiцеся за нас, грэшных!
Яна парвала з магiлы траву, расчысцiла ўсё. Нарвала белых кветак акацыi i паклала на магiлку. Яшчэ раз перахрысцiлася i заспяшалася да рэчкi. Ля палатак ужо гарэла вогнiшча.
Iшла поплавам, ля маёнтка, калi пачула адтуль нейкi голас. Сцiшылася. Падышла блiжэй. Голас чуўся выразна. Аленка разбiрала словы:
— Князь мой! Вiтаўт! Пакуль мы ў разлуцы, а як доўга яна прадоўжыцца — я не ведаю. Але я буду малiцца, каб Бог дараваў вам жыццё. Кожны раз пасля таго, як я праводжу вас за вароты замка, мне здаецца: знiкаеце вы, знiкаю i я. Мая душа ляцiць за вамi. Я чую ваш голас у шэпце траў, у гомане званочкаў, я бачу вашы вочы ў блакiце ранiшняга неба. Не знiкайце надоўга, князь. Не пакiдайце мяне назаўсёды. Мне страшна. Без вас я памру.
Нехта ўздыхнуў.
— Я зачараваны… — сказаў мужчынскi голас.
— Вы проста паэт альбо — фантазёр! — засмяяўся жаночы.
Аленка падкралася блiжэй. На першым паверсе, у зале маёнтка стаялi двое: Дуброўскi i… Маруся. Яны прайшлiся да прыступак, што вялi на другi паверх. Кожны крок адазваўся тугою ў сэрцы Аленкi. "Вось мне б так, — падумала яна, з Мiколам… Як рамантычна!"
Дуброўскi i Маруся паднялiся па прыступках, i Аленка ўжо не бачыла iх, толькi чула галасы. Ёй было так цiкава паслухаць, аб чым размаўляе з яе сяброўкай гэты "стары цыган". "Цяпер ужо князь!" — усмiхнулася Аленка. Яна стала прыслухоўвацца.
— Вы сёння такая прыгожая, — сказаў Дуброўскi, — гэты сарафан вельмi пасуе вам…
"Хоць бы мне адзiн камплiмент сказаў Мiкола!" — пранеслася ў думках у Аленкi.
— Кiм вы марылi быць у дзяцiнстве? — папытаўся Дуброўскi ў Марусi.
"Мiкола нiколi не цiкавiўся, кiм я марыла быць, i наогул, як я жыла, што мяне засмучала i радавала", — абуралася Аленка.
— Ну што, расказваць далей пра сваё захапленне спелеалогiяй? — засмяяўся Дуброўскi.
V
У разбуранай царкве пасялiлася сава. Яна крычала ўначы, як малое дзiця, i палохала дзяўчат, якiя познiлiся на танцах. Мiколу не давала спакою думка пра царкоўны склеп i ўмураваныя ў сцяну, ледзь прыкметныя дзверцы. Ён зусiм не слухаў музыкi, нiкога не запрашаў да танцаў. Сядзеў з Антосем за столiкам i гуляў у шахматы.
— Пайшлi, паспрабуем адчынiць тыя дзверцы! — з запалам шапнуў на вуха сябру. — А то Дуброўскi i туды лезцi забаронiць!
— Ды там, пэўна, вiно захоўвалася, — адмахнуўся Антось i нечакана запынiў погляд на дзяўчыне, што з'явiлася на парозе.
Пышныя кучаравыя валасы яе ў святле каляровых лiхтароў дыскатэкi адлiвалi блакiтным святлом. Танюткая талiя перацiснута блiскучым поясам. Жоўтая сукенка пералiвалася то малiнавым, то аранжавым адценнем.
— Гэта мая мара! — усклiкнуў Мiкола i заспяшаўся да яе.
Але ў гэты момант яму перайшоў дарогу высокi юнак, чарнявы, з чубам, зачасаным набок.
— Алесiк! — уклiкнула дзяўчына. — Ты не забыў мяне?
— Патанцуем, Гайва! — усмiхнуўся той, i дзяўчына, усмiхаючыся, павяла яго ў круг.
Мiкола аж заскрыпеў зубамi.
— Усё роўна адаб'ю! — цвёрда сказаў ён, гледзячы на Антося.
Сябар засмяяўся.
Галя сядзела побач з Аленкай i ўвесь час азiралася, калi хто заходзiў у клуб.
— Каго ты там выглядваеш? — пацiкавiлася Аленка. — Анатоль усё роўна застаўся ў лагеры.
— Я ж табе даверылася: Вайдаша кахаю!
— Дарэмна гэта…
— Ну чаму дарэмна? Калi ён сказаў мне: не выходзь замуж, значыць, хоча, каб я пасталела, а тады мяне возьме! Нават дзядзька Адась так казаў! А чаму Вайдаш гаварыў мне: не iдзi замуж? Значыць, меў нешта такое…
— Я i Маруся таксама табе кажам: не iдзi! Але ж мы не маем «нешта», проста па-сяброўску раiм. Вось i Вайдаш табе па-сяброўску раiць!
— Маруся кахае Анатоля, таму i кажа! — аж падскочыла Галя.
— А я ж не кахаю Анатоля!
— Затое ты Вайдаша кахаеш! — заключыла Галя. — Бачыла, як ты плакала, калi ён да нас у лагер прыходзiў…
— Ды мне туш у вочы трапiла, вочы размазала… — пачала апраўдвацца Аленка. — У Вайдаша ёсць нявеста, ён — князь, i яна — князёўна, — схлусiла Аленка. — Як ты не разумееш, што ён з табою нiколi не ажэнiцца! Яму патрэбен жораў у небе, а не сiнiца ў руках.
— Дык я, па-твойму, — сiнiца? — раззлавалася Галя.
— Ён ажэнiцца па разлiку, — растлумачыла Аленка, — усе князi, каралi жэняцца па разлiку. I выкiнь яго з галавы!
— Значыць, за Анатоля iсцi? — не разумела Галя.
— I за Анатоля не iдзi, i на Вайдаша не спадзявайся! — уздыхнула Аленка i замахала перад сабою насоўкай. — Працуй, рабi кар'еру, разумней! Уф! Я хутка тут з табою здурнею!
Яна паднялася i накiравалася да выхаду. За ўвесь час танцаў Аленку так нiхто i не запрасiў. "Няўжо гэта праўда, што я нiкому не патрэбная?" падумала яна.
З боку вёскi паказалася чорная хмара. Падзьмуў вецер, зашамацелi, загайдалiся верхавiны дрэваў, паднялiся ў паветра сухiя лiсты, галiнкi, сыпанулi ў твар Анатолю. Ён закрыўся рукавом штармоўкi.
— Ну, што назбiраў грыбоў для будучай жонкi? — аклiкнуў яго вясёлы дзявочы голас.
Азiрнуўся: у жоўтым спартовым касцюме i з кошыкам стаяла ля яго i ўсмiхалася Маруся.
— Садзiся, падвязу! — саскокваючы з ровара, узрадаваўся Анатоль. — Садзiся наперад, а то дождж хутка будзе! Ведаеш, у мяне з Галяй — усё! Яна на шыю гэтаму панiчу вешаецца!
— Дуброўскаму? — здзiвiлася Маруся. — Што ў iх агульнага?
— А ты ў яго спытай! — незадаволена буркнуў Анатоль, падсаджваючы Марусю на раму. — Малалетак кадрыць, i ўсё! Iрэна памяшалася, да яго ў машыну голая хадзiла, Аленка нешта плача…
— Можа, яна з-за Мiколы? — абазвалася Маруся. — Ён жа ўжо Гайву кадрыць…
— Ды не з-за Мiколы! — павысiў голас Анатоль. — Яна Мiколу ўсё даруе. А тут, надысь, князь гэты заяўляецца, рыбу вудзiць. Сядзiм утрох: я, Антосiк i ён, гад! Аленка падышла, павiталася, а ён сядзiць i глядзiць на яе, сядзiць i глядзiць, дык яна сваю вуду кiнула, заплакала i пайшла!
— Няўжо заплакала? — не паверыла Маруся.
— Ля мяне ж сядзела, бачыў… А Галя казала, што калi зiмою Аленка прыязджала да яе, то Дуброўскi гэты на танцах кадрыўся да Аленкi. А што там было потым, хто ведае, можа, у Менску стрэлку накiнуў… Сустракалiся, можа… Невядома яшчэ, ад каго яна аборт рабiла, ад яго цi ад Мiколы…
— Стой! — закрычала Маруся. — Што за плёткi?
I саскочыла з ровара. Анатоль паставiў ровар да дрэва. Буйныя кроплi дажджу ўпалi Марусi на шчокi i нос, пасыпалiся на валасы. Анатоль абхапiў Марусю, затулiў у сваю штармоўку i горача зашаптаў: