Pro la cel·o·j de l’ afer·o la libr·o ne est·os unu sistem·a verk·o — ĝi est·os simpl·e mi·a inter·parol·o kun l’ amik·o·j de l’ lingv·o inter·naci·a.
La kost·o de ĉiu kajer·o est·os 25 kopek·o·j. Kiu vol·as, ke mi send·u al li ĉiu·n ven·ont·a·n kajer·o·n tuj, kian ĝi est·os pret·a kaj el·ir·os el la pres·ej·o, tiu send·u al mi la kost·o·n de l’ ven·ont·a kajer·o tuj post la ricev·o de l’ antaŭ·ir·ant·a.
Antaŭ·e ol fin·i la antaŭ·parol·o·n, mi permes·as al mi ripet·i ankoraŭ la pet·o·n, kiu·n mi jam esprim·is en mi·a unu·a verk·o: ĉiu pen·e juĝ·u la afer·o·n, propon·it·a·n de mi, kaj ĉiu montr·u al mi la erar·o·j·n, kiu·j·n li trov·is en ĝi, aŭ la pli·bon·ig·o·j·n, kiu·j·n li pov·as propon·i. Se la leg·ant·o ne pov·is ankoraŭ tut·e bon·e ek·kon·i mi·a·n afer·o·n el mi·a unu·a libr·et·o, tiu ĉi mi·a du·a libr·o pov·ig·os li·n post kelk·a temp·o ek·kon·i ĝi·n tut·e kaj ĉiu·flank·e. Ke mi·a afer·o ven·u al dezir·ind·a cel·o, est·as neces·e ne sol·e, ke la mond·o dir·u si·a·n juĝ·o·n pri tiu ĉi afer·o, sed ke mi sci·u la juĝ·o·n de l’ mond·o kaj pov·u ĝi·n uz·i por mi·a labor·o.
Dis·send·ant·e mi·a·n unu·a·n verk·o·n al la redakci·o·j de l’ gazet·o·j, mi pet·is ili·n al·send·i al mi tiu·n numer·o·n de l’ gazet·o, en kiu est·os kritik·o de mi·a afer·o; sed bedaŭr·ind·e tre mal·mult·a·j plen·um·is mi·a·n pet·o·n, kaj sci·iĝ·i mem, kie, kian kaj kio est·is parol·at·a pri mi·a afer·o, est·as por mi tut·e ne ebl·a. Tial mi pet·as la leg·ant·o·j·n de l’ gazet·o·j send·i al mi la numer·o·j·n, en kiu·j ili leg·is io·n pri l’ afer·o, propon·it·a de mi, kaj jam antaŭ·e mi esprim·as al ili mi·a·n kor·a·n dank·o·n. Mi pet·as ĝi·n ne por mi, sed pro l’ afer·o.
Fin·e, antaŭ la komenc·o de mi·a inter·parol·o kun la amik·o·j de l’ lingv·o inter·naci·a, mi esprim·as ankoraŭ unu foj·o·n mi·a·n varm·eg·a·n dank·o·n al la publik·o por la help·em·o, kiu·n ĝi montr·is al mi; mi esper·as, ke la kun·sent·o de l’ publik·o ne mal·varm·iĝ·os, sed konstant·e kaj sen·ĉes·e kresk·os, kaj post tre mal·long·a temp·o ven·os al cel·o la afer·o, je kiu labor·as ĉiu·j sfer·o·j de l’ hom·a societ·o.
I
Antaŭ ĉio mi parolos kelkajn vortojn pri tiuj kritikoj, kiujn mi ĝis hodiaŭ aŭdis aŭ legis, en gazetoj aŭ en leteroj al mi, kvankam mi devas antaŭsciigi la leganton, ke tiu ĉi punkto estas en miaj okuloj tre grava kaj poste mi ankoraŭ parolos pri ĝi pli vaste. Mi ne volus fari ian premon sur la juĝo de l’ publiko, kaj mi volus, ke la mondo kreu mem sian decidon en la afero, kiun mi proponis. Sed kelkaj kritikoj estis tiel skribitaj, ke mi ne povas tute silenti pri ili.
a) Unuj parolis pri l’ aŭtoro, anstataŭ paroli pri l’ afero. Ili aŭ ŝutis komplimentojn al la aŭtoro, rigardigis, kiom da malfacila laboro kredeble la afero min kostis, kaj, laŭdante la aŭtoron, ili preskaŭ tute forgesis paroli pri l’ utileco kaj la signifo de l’ afero kaj decidigi la publikon labori por ĝi; aliaj, ne trovante en mia verko la instruitan miksaĵon kaj la instruita-teorian filozofadon, kiujn ili kutimis renkonti en ĉia grava verko, timis, ke la pseŭdonima aŭtoro eble estas ne sufiĉe instruita aŭ ne sufiĉe merita, kaj ili timis esprimi decidan juĝon, pli multe penante malkovri, kiu estas la pseŭdonima aŭtoro. Por igi la kritikistojn tute apartigi la aferon de la aŭtoro, mi publike diras mem, ke mi ne estas multege instruita lingvisto, ke mi estas tute senmerita kaj ne konata en la mondo. Mi scias, ke mia konfeso malvarmigos multajn por la afero, sed mi volas, ke oni juĝu ne l’ aŭtoron, sed la verkon. Se la verko estas bona, prenu ĝin; se ĝi estas malbona — ĵetu ĝin. Per kia vojo mi venis al la kreo de mia lingvo kaj laŭ kiaj metodoj mi laboris, — mi ankoraŭ parolos, sed en unu de la venontaj kajeroj; ĉar laŭ mi tiu ĉi demando estas por la publiko sen signifo: por la mondo estas gravaj sole la rezultatoj.
b) Aliaj ekbrilis per senfinaj filozofadoj kaj skribis instruitajn artikulojn[2], tute ne pensinte kaj ne demandinte sin, ĉu ili parolas logike kaj afertuŝante. Anstataŭ provi praktike (kion fari estas tre facile), ĉu la lingvo, proponita de mi, taŭgas por internacia kompreniĝo, ĉu ĝi efektive al ĉiu donas la eblon esti komprenata de personoj alinaciaj, — ili parolis pri la fiziologio kaj historio de l’ lingvoj vivaj; anstataŭ provi per ilia propra orelo, ĉu mia lingvo estas bonsona aŭ ne, — ili teorie parolis pri leĝoj de bonsoneco; anstataŭ analizi, ĉu mi bone kreis la vortaron kaj ĉu oni ne povus fari ĝin ankoraŭ pli komprenebla kaj pli praktika, ili diris, ke la vortaro devas esti farita el radikoj Sanskritaj aŭ el vortoj, prenitaj mikse el ĉiuj lingvoj de l’ mondo. (La lingvo multe per tio ĉi perdus, fariĝinte tute ne komprenebla; sed kion ĝi gajnus, esceptinte la sennecesan instruitan eksteron? tion ĉi ili tute forgesis sin demandi.)
c) Aliaj skribis kritikon pri mia afero, eĉ ne leginte bone mian malgrandan broŝuron kaj eĉ ne peninte kompreni la aferon. Tiel ekzemple la unuatempajn signetojn inter la partoj de l’ vortoj ili tute ne komprenis, kaj skribante ekzemple «ensong, oprinc, in, o, nmivid, is» (anstataŭ: «en sonĝ·o princ·in·o·n mi vid·is»), ili rigardigis iliajn legantojn, «kiel malbonsona kaj nekomprenebla la lingvo estas»! La projekton de l’ tutmonda voĉdono, kiu kun la efektiva kaj senkondiĉa signifo de l’ lingvo tute ne estas kunligita, kaj kiu estas proponita sole por tio, ke la lingvo pli rapide el internacia fariĝu tutmonda, — ili prenis por la plej grava kaj fonda parto de l’ afero kaj komprenigis la legantojn, ke «ĉar dek milionoj adeptoj (!) nenian estos kolektitaj, tial la afero tute ne havas estontecon»! Kelkajn fojojn mi eĉ legis longajn artikulojn pri mia afero, kie estis videble, ke la aŭtoroj eĉ ne vidis mian verkon.
ĉ) Aliaj, anstataŭ paroli pri la utileco aŭ la senutileco de mia lingvo, donis sole sensencajn ŝercojn, kiuj de iliaj legantoj estis eble prenataj por kritiko, ĉar multaj legantoj propran juĝon ne havas, kaj la plej malsaĝaj ŝercoj je ia afero estas por ili sufiĉa vidigo, ke la afero estas «ridinda» kaj taŭgas por nenio.
Mi ne deziras laŭdon, mi volas, ke oni min helpu forigi la erarojn, kiujn mi faris, kaj ju la kritikoj de mia lingvo estas pli severaj, des pli danke mi ilin alprenas, se ili nur havas la celon montri al mi la erarojn de mia afero, ke mi ilin bonigu, sed ne ridi sen senco aŭ insulti sen kaŭzo. Mi scias tre bone, ke la verko de unu homo ne povas esti senerara, se tiu homo eĉ estus la plej genia kaj multe pli instruita ol mi. Tial mi ne donis ankoraŭ al mia lingvo la finan formon; mi ne parolas: «jen la lingvo estas kreita kaj preta, tiel mi volas, tia ĝi estu kaj tia ĝi restu!» Ĉio bonigebla estos bonigata per la konsiloj de l’ mondo. Mi ne volas esti kreinto de l’ lingvo, mi volas nur esti iniciatoro. Tio ĉi estu ankaŭ respondo al tiuj amikoj de l’ lingvo internacia, kiuj estas neatendemaj kaj volus jam vidi librojn kaj gazetojn en la lingvo internacia, plenajn vortarojn, vortarojn nacia-internaciajn kaj cetere. Ne malfacile estus por mi kontentigi tiujn ĉi amikojn; sed ili ne forgesu, ke tio ĉi estus danĝera por la afero mem, kiu estas tiel grava, ke estus nepardoneble faradi laŭ la propra decido de unu homo. Mi ne povas diri, ke la lingvo estas preta, ĝis ĝi estos trairinta la juĝon de l’ publiko. Unu jaro ne estas eterno, kaj tamen tiu ĉi jaro estas tre grava por l’ afero. Tiel ankaŭ mi ne povas fari iajn ŝanĝojn en la lingvo tuj post la ricevo de la konsiloj, se tiuj ĉi konsiloj eĉ estus la plej seneraraj kaj venus de la plej kompetentaj personoj. En la daŭro de la tuta jaro 1888 la lingvo restos tute sen ŝanĝo; sed kian la jaro estos finita, tian ĉiuj necesaj ŝanĝoj, antaŭe analizitaj kaj provitaj, estos publikigitaj, la lingvo ricevos la finan formon, kaj tian komencos ĝia plena funkciado. Juĝante laŭ la konsiloj, kiuj estas senditaj al mi ĝis hodiaŭ, mi pensas, ke la lingvo kredeble estos ŝanĝita tre malmulte, ĉar la plej granda parto de tiuj konsiloj estas ne praktika kaj kaŭzita de ne sufiĉa pripensado kaj provado de l’ afero; sed diri, ke la lingvo tute ne estos ŝanĝita, mi tamen ne povas. Cetere, ĉiuj proponoj, kiujn mi ricevas, kune kun mia juĝo pri ili, estos prezentataj al la juĝo de l’ publiko aŭ de ia el la jam konataj instruitaj akademioj, se inter tiuj ĉi estos trovita unu, kiu volos preni tiun ĉi laboron. Se ia kompetenta akademio min sciigos, ke ĝi volas preni tiun ĉi laboron, mi tuj sendos al ĝi la tutan materialon, kiu estas ĉe mi, mi fordonos al ĝi la tutan aferon, mi foriros kun la plej granda ĝojo je eterne de l’ sceno, kaj el aŭtoro kaj iniciatoro mi fariĝos simpla amiko de l’ lingvo internacia, kiel ĉiu alia amiko. Se tamen nenia el la instruitaj akademioj volos preni mian aferon, tian mi daŭrigos la publikigadon de l’ proponoj, sendataj al mi, kaj laŭ mia propra pensado kaj laŭ la pensoj de l’ publiko, sendataj al mi pri tiuj proponoj, mi mem antaŭ la fino de l’ jaro decidos la finan formon de l’ lingvo kaj mi sciigos, ke la lingvo estas preta.