En mallumo baraktis homoj, disfosante la superŝutitajn de sablo kamaradojn, aŭskultante malfortan tremon de vivo en la brustoj de senkonsciuloj, deŝovante flanken pereintojn.
La libiano Aĥmi kun siaj kutimaj al dezerto samgentanoj kaj kelkaj negroj foriris malantaŭen, al la fonto en rokoj. Kidogo restis kun Pandiono, ne povante forlasi la apenaŭ spirantan amikon.
Finfine la duonvivaj, preskaŭ ne distingantaj la vojon kvindek kvin homoj ekiris, tenante unu la alian, gvidataj de Kidogo, laŭ la spuroj de la foririntoj. Neniu pensis pri tio, ke ili devis turniĝi malantaŭen, eble, renkonten al ebla persekuto — en ĉies pensoj estis nur revo pri akvo. La akvo, forpuŝinta la volon al lukto, estinginta ĉiujn strebojn, — la akvo estis lumturo en malklara febro de inflamanta cerbo.
Pandiono perdis ĉian imagon pri la tempo, forgesis pri tio, ke ili deiris de la fonto je ne pli ol dudek mil ulnoj, forgesis pri ĉio, krom tio, ke necesas teni la ŝultrojn de la antaŭiranto kaj malvigle paŝi samtakte kun la kamaradoj. Proksimume en la mezo de la vojo ili ekaŭdis ie antaŭe voĉojn, ŝajnintajn neordinare laŭtaj: Aĥmi kaj la dudek sep homoj, foririntaj kun li, hastis renkonten, gardeme portante ĉifonojn, sorbigitajn per akvo, kaj du malnovajn kukurbajn botelojn, trovitajn ĉe la fonto.
La homoj trovis en si fortojn rezigni pri la akvo, proponinte al Aĥmi atingi la restintojn sur la loko de la katastrofo.
Superhomaj penoj necesis por reveni al la puto, la fortoj malkreskadis ĉe ĉiu deko da paŝoj, tamen la homoj silente preterlasis la grupon de akvoportantoj kaj ektrenis sin pluen.
Ŝanceliĝanta nigra nebulo kovris rigardojn de la stumblantaj homoj, kelkaj faladis, sed vigligataj per persvadoj, subtenataj de pli eltenemaj kamaradoj, daŭrigis la vojon. La kvindek kvin homoj ne povis rememori la lastan horon de la vojo — la homoj iris preskaŭ senkonscie, iliaj piedoj daŭrigis siajn malcertajn, malrapidigitajn moviĝojn. Tamen la irantoj ĝisiris, la akvo revenigis la konscion, nutris iliajn korpojn, permesis al la densiĝinta sango ree moligi la sekiĝintajn muskolojn.
Kaj tuj kiam la vojaĝantoj rekonsciiĝis, ili rememoris pri la kamarada devo. Apenaŭ refortiĝinte, ili ekiris malantaŭen, laŭ la ekzemplo de la unuaj, portante renkonten al vagantoj ie en la sabloj la fonton de vivo — akvon, gutantan el malsekaj pecoj de ŝtofo. Kaj tiu helpo estis valorega, ĉar venis ĝustatempe. La suno jam estis leviĝanta. La lastan grupon da restintaj vivaj subtenis la akvo, alportita de la libianoj. La homoj haltis inter sabloj, ne kapablaj iri pluen, malgraŭ persvadoj, peloj kaj eĉ minacoj. La malsekaj ĉifonoj donis al la homoj ankoraŭ horon da prokrasto — la tempon, kiu iĝis sufiĉa por atingi la puton.
Tiel revenis al la akvo ankoraŭ tridek unu homoj; entute saviĝis cent dek kvar — malpli ol duono da tiuj, kiuj eniris en la dezerton antaŭ du tagoj. La plej malfortaj pereis jam dum la unua transiro tra sabloj, nun la terura katastrofo pereigis tre multajn bonegajn, povajn batalistojn. La estonteco ŝajnis jam multe malpli difinita. La deviga neagado premis, la fortoj por daŭrigo de la planita vojo ankoraŭ ne revenis, la armilaro estis ĵetita tie, kie kaptis la homojn la sabla tempesto. Se la ribeluloj havus nutraĵon, do ili pli rapide restarigus la fortojn, sed la restaĵoj de manĝo estis dividitaj jam en la komenco de la pasinta nokto.
La suno flamis en la pura, sennebula ĉielo, kaj tiuj el la restintoj sur la loko de la katastrofo, en kiuj ankoraŭ restis vivo, nun sendube pereis.
La saviĝintoj kaŝiĝis en la fendo inter rokoj, kie ili kuŝis antaŭ diurno kune kun tiuj, kiuj jam ne estis. Same kiel hieraŭ, la homoj atendis vesperon, sed jam ne nur malkreskon de taga varmego, sed venon de nokto, esperante, ke ĝia malvarmo permesos al la malfortiĝintoj daŭrigi la lukton kontraŭ la dezerto, staranta sur la vojo al la patrujo.
Al tiu ĉi lasta espero la sorto ne permesis efektiviĝi.
Ĉe la veno de la vespero la fuĝantoj eksentis, ke ili povas moviĝi pluen, sed tiam ili subite ekaŭdis malproksime raŭkan muĝon de azeno kaj bojon de hundoj. Dum ioma tempo la ribeluloj esperis, ke tio estas komerca karavano aŭ taĉmento de impostokolektanto, sed baldaŭ sur la krepuska ebenaĵo aperis rajdantoj. Jam konataj krioj «Aatu!» eksonis en la dezerto. Estis neniu loko por fuĝi, nenio per kio batali, kaŝiĝi estis senutile — la koleraj akrorelaj hundoj trovus la fuĝantojn. Kelkaj ribeluloj malleviĝis sur la teron — la lastaj fortoj forlasis ilin, la aliaj perplekse ekĵetiĝis inter la ŝtonoj. Kelkaj en malespero ŝiradis siajn harojn. Unu el la libianoj, tute juna, plende ekĝemis, kaj grandaj larmoj ekruliĝis el la timigitaj okuloj. Amu-oj kaj ĥeriuŝa-j staris, mallevinte la kapojn kaj grincante per la dentoj. Kelkaj homoj senkonscie ekkuris, sed estis tuj haltigitaj de la hundoj.
La pli eltenemaj restis sur la loko, kvazaŭ rigidiĝintaj, streĉante la menson en serĉo de saviĝo. Al la militistoj de la Nigra Tero, sendube, fortunis: ili atingis la fuĝantojn, kiam ili estis tute sen fortoj. Se almenaŭ duono da estinta energio restus en la ribeluloj, plejmulto da ili preferus morton en malegala batalo al duafoja kapto. Sed nun la fortoj de la ribeluloj estis elĉerpitaj — la fuĝantoj ne rezistis al la militistoj, alveturantaj kun pretaj pafarkoj. La lukto por libero finiĝis — nun miloble pli feliĉaj estis tiuj, kiuj dormis poreterne tie, inter la disĵetita armilaro.
La elturmentitaj, perdintaj la esperon sklavoj iĝis obeemaj kaj indiferentaj.
Baldaŭ ĉiuj cent dek kvar homoj kun la manoj, ligitaj malantaŭe, katenitaj je la koloj per ĉenoj po dek, ektrenis sin orienten sub batoj de vipoj. Kelkaj militistoj ekveturis sur la lokon de la katastrofo, por certiĝi pri pereo de la ceteraj.
La persekutantoj kalkulis ricevi rekompencon pro ĉiu revenigita homo. Nur tio savis la fuĝintojn disde kruela morto. Neniu pereis en tiu terura revena iro, kiam ili iris nudaj kaj ligitaj, batitaj de vipoj, ne ricevante manĝon. La karavano malrapide moviĝis, ĉirkaŭirante sablojn sur la vojo.
Pandiono treniĝis, ne kuraĝante rigardi al la kamaradoj, ne perceptante eksterajn impresojn. Eĉ batoj de vipo ne elirigis la junan helenon el la rigidiĝo. La sola rememoro, konserviĝinta al Pandiono de la revena vojo al sklaveco, estis la momento, kiam ili atingis la valon de Nilo, nemalproksime de la urbo Abidos. La karavanestro haltigis la karavanon, serĉante la varfon, kie la kaptitojn devis atendi barko. La kaptitoj amasiĝis ĉe rando de malleviĝo en la valon, kelkaj malleviĝis sur la teron. Matena vento alportis odoron de freŝa akvo.
Pandiono subite ekvidis ĉe la rando de la dezerto gajajn helbluajn florojn. Balanciĝante sur siaj altaj tigetoj, ili eligadis delikatan aromon, kaj en la menso de Pandiono glitis penso, ke la perdita libero sendas al li sian lastan donacon.
La lipoj de la juna heleno, fendiĝintaj kaj sangantaj, ekmoviĝis, malcertaj, malfortaj sonoj elŝiriĝis el la gorĝo. Kidogo, kun maltrankvilo rigardinta al la amiko dum haltoj — la negro trafis en alian ĉenon, — atente aŭskultis.
— Bluaj… — atingis lin la lasta vorto. Pandiono mergiĝis en la antaŭan rigidiĝon.
La fuĝintojn oni liberigis de la katenoj kaj enpelis en la barkon, kiu transportis ilin al rando de la ĉefurbo. Tie ilin, kiel speciale danĝerajn kaj persistajn ribelulojn, oni ĵetis en malliberejon, kie ili devis atendi neeviteblan sendon al oraj minejoj.
La malliberejo estis grandega kavo, elfosita en seka kaj kompakta tero, tegita per brikoj kaj kovrita per kelkaj krutaj volboj. Anstataŭ fenestroj supre estis trabatitaj kvar mallarĝegaj fendoj, anstataŭ pordo — klinita luko en la plafono, tra kiu oni mallevadis akvon kaj ĵetadis manĝon.
Duonmallumo, ĉiam reganta en la kavo, iĝis bono por la fuĝintoj: al multaj el ili pro terura lumo de la dezerto doloris la inflamantaj okuloj, kaj la kaptitoj nepre blindiĝus, se restus sub la suno.