Kvankam kandeloj estis finbrulantaj en la kromaltarejoj, donante al la vizaĝoj de sanktuloj per siaj lilantaj fajroj specialan esprimon de sekreta, enprofundiĝinta vivo, la altaro estis prilumita hele; tie brilis koloraj kaj oraj fajreroj de sanktaj vazoj; grandegaj, neĝblankaj kandeloj estis levantaj kvietan flamon al duonmallumo de la volboj, ĝia rebrilo kiel ora akvo striis sur malheliĝintaj farboj de la ikono de la Dipatrino de Tempestoj, antaŭ ĉirkaŭ tridek jaroj mendita kaj oferita de la maristoj de Liss. La furiozema marista frataro ornamadis sian valoraĵon, kiel povis. Plurfoje, ronĝitaj de tropikaj skabioj, nigriĝintaj pro alkoholo kaj varmego, farĉitaj per malsanoj kaj agoj, pri kiuj eĉ paroli oni devas nur pripensinte esprimojn, forgesintaj, kiel krucosigni sian frunton, kaj el preĝoj memorantaj nur «Donu», venadis ĉi tien harkovritaj ulaĉoj post multjara vojaĝo, lavitaj kaj razitaj; tremante pro postebrio, lasadis ili antaŭ la sankta junulino el Nazareto tion, kion ili povis aŭ deziris kunpreni. Sur lignaj bretoj kuŝis ĉi tie diversegaj aĵoj. Modeloj de ŝipoj, oceanaj konkoj, etaj orumitaj ankroj, kablaj rulaĵoj, ĉirkaŭvolvitaj per koraloj kaj perloj, pecoj de veloj, pecoj de mastoj aŭ rudroj — de tiuj, kies ŝipo eltenis atakon de la morto; ĉinaj skatoloj, moneroj de ĉiuj landoj; inter bunteco de tiuj donacoj kuŝis sur la dorso kun koleraj, krudaj vizaĝoj lignaj idoletoj, elveturigitaj el dio scias kiu bizara lando. Rigardante al tiuj strangaj kolektoj, oni nevole pensis kaj pri malriĉeco kaj pri ega riĉeco de tiuj, kiuj povas donaci tiel, mem sincere adorante sian donacon, kaj pro ĝi plian fojon vizitante la preĝejon, por, pririgardante iun sekiĝintan marerinacon, ripeti la plezuron, pensante: «La erinacon alportis mi; jen ĝi staras».
Inter tiu pensiganta lukso, kreita de homoj, konantaj la morton kaj la vivon tute ne per onidiroj, la rigardo de la dieca virgulino estis kun milda kaj serioza atento turnita al la vizaĝo de la infano, sidanta sur ŝiaj genuoj, kiu, per la maldekstra mano tenante la dekstran manon de la patrino, per infana gesto etendis la alian al la spektanto, kun la polmeto antaŭen. Liaj okuloj — tiuj ĉiam pensemaj okuloj de la eta Kristo — rigardis al la fora sorto de la mondo. Ĉe liaj piedoj, pentrita teĥnike tiel senriproĉe, ke, sendube, per tio ĝi rekompencis ĝeneralajn mankojn de la pentraĵo, kuŝis ŝipa kompaso.
Ĉi tie Runa ekstaris sur la genuojn kun mallevita kapo, petante kaj preĝante pri savo. Sed ne kuniĝis ŝia animo kun la prilumita trankvilo de tiu paca bildo; nek simplecon, nek facilecon sentis ŝi; nek mallaŭtajn, per si mem aperantajn, sole necesajn vortojn, nek — alie — flustron de silento; nur metante sian malfeliĉon pense inter la altaro kaj si, kiel perfore venigitan malamikon. Io nekaptebla kaj malmola ne povis dissolviĝi en ŝi, malhelpante al larmoj eliri. Kaj ŝi pasie deziris tiujn larmojn. Same kiel la pensoj, same kiel la animo, estis ĝenita ŝia spirado, — plie kaj antaŭ ĉio ŝi sentis sin, — tian, al kia ŝi kutimis, — kaj distrite observante sin, ŝi ne povis eliri el la kapto de tiu pririgardanta ŝin, — en ŝi mem, — trankvila observado. Ŝi kvazaŭ staris en varma ĉambro nudpieda sur malvarma planko.
— Do ĉu kredas mi? — demandis ŝi kun despero.
— Kredas, — respondis al si Runa, — kredas, certe, ne eblas ne scii tion, sed mi malkutimis senti kredon mian. Dio, benu ĝin en mi!
Elturmentita, ŝi levis la rigardon, memorante, kiel la impreso de la okuloj de la enpensiĝinta infano donis al ŝi komence esperon pri absorbanta impeto. Pli alte leviĝis la flamo de la kandeloj, la altaro iĝis pli hela, blindige ekbrilis la ora ornamo de la preĝejo, kvazaŭ fajra linio ĉirkaŭis ĉion konture. Kaj ĉi tie, la solan fojon dum tuta tiu tempo — sen ombro de timo, ĉar la ĉirkaŭaĵo kiel memsugestiita defendo lumis kaj brulis en ŝi, — ekvidis ŝi, tra la ora nebulo de la altaro, ke Drud eliris el la kadro, eksidinte ĉe la piedoj de la eta Kristo. En malpura kaj kruda vesto de fiŝisto estis li, kvazaŭ nur ĵus eliris el boato; ridetis al li Kristo per kontenta rideto de knabo, vidanta amuzan onklon, kaj ĵetis al li amikeman rigardon Ŝi. La veninto prenis akran konkon kun la rando, volvinta internen, kaj almetis ĝin al la orelo. «Jen bruas maro», — mallaŭte diris li. — «Bruas»... «maro»... — flustris eĥo en anguloj. Kaj li donis la konkon al Kristo, por ke li aŭdu, kiel bruas maro en la koroj. La knabo per malpacienca gesto kaptis ĝin, pli granda ol lia kapo estis tiu konko, sed, kun ioma peno reteninte ĝin kun helpo de la patrino, li komencis same, kiel almetadis ĝin al la orelo Drud, aŭskulti, kun okuloj, direktitaj en tiun foron, de kie murmuregis la ondo. Poste la fingro de la plenaĝulo malleviĝis sur la indikilon de la kompaso, movante ĝin tien kaj reen — ronde. La infano ekrigardis kaj kapjesis.
Ekvidinte la virinon, senmove rigidiĝintan en profunda, longa riverenco, la gardisto dum ioma tempo atendis, ke ŝi leviĝos — li intencis fermi kaj ŝlosi la preĝejon. Sed la virino ne moviĝis. Tiam, vokinte, kaj poste tuŝinte ŝin, la timigita homo alportis malvarman akvon. Rekonsciiĝinte, Runa donis al li tutan monon, kiun ŝi kunhavis, kaj, pretekstinte malsanon, petis voki fiakriston, kio estis plenumita. Laca kaj frakasita, kiel oni laciĝas post longa vojaĝo, ŝi revenis hejmen, demandante sin, — ĉu indas kaj ĉu eblas nun vivi?
Parto III Vespero kaj foro
I
Antaŭ la dekdua horo de nokto Tavi revenis en San-Riolon. Ĉiuj malgrandaj kaj grandaj eventoj de tiu ĉi tago, al kiuj ankoraŭ nenio similis en ŝia vivo, veturis kaj eltrajniĝis kun ŝi, kaj ŝi ne povis forpeli ilin. Ili vivis kaj obsedis ŝin sub signo de Kruks.
Laŭ vitra galerio de la malnova domo, inter tolaĵoj, pendigitaj por sekigo, inter sennecesaj kestoj kaj alia rubo, forrulante per la piedo malplenan botelon aŭ stumblante je kato, Tavi palptrovis sian pordon kaj, per la laca mano enmetinte la ŝlosilon, penseme turnis ĝin. Ĉi tie ŝin kaptis malgranda katalepsio, simila al la granda katalepsio en Liss, kiam, almetinte al la lipoj la fingropinton, ŝi staradis dum ne malpli ol duonhoro ĉe vitrino en profunda Sokrata distriĝemo, decidante ĉion kaj decidinte nenion. Post emocioj kaj penoj tiu malgranda katalepsio solviĝis finfine per multenombraj fortaj suspiroj, kaj ankaŭ per glorama rigardo al si elekstere, kiel al multsperta homo, — iaspeca hardita veterano, nun malfacile mirigebla per io ajn.
Ricevinte finfine definitivan rondan iron, la ŝlosilo traplugis la misterajn internaĵojn de la seruro, iĝinte varma pro la varmega mano, kaj elŝiriĝis el la fero kun krako, pleniginta la koron de Tavi per memestimo, kaj ankaŭ per deziro fari abrupte ion eĉ pli difinitan. Enirinte, ŝi malserene ĉirkaŭrigardis.
Polvokovrita elektra lampo, ĉirkaŭ kiu tuj aperis muŝoj, ekbrilis per sia ardigita maŝo meze de malordo, revenante al kiu post aliaj impresoj, ni unuafoje rimarkas ĝin. Malvarmo kaj vakuo ĉirkaŭas ĉiun aĵon; malvive, kiel sekiĝinta bukedo, en polvo kaj balaaĵo renkontas nin la forlasita loĝejo. Ŝajnas, ke dum jaro ni forestis ĉi tie, — tiel akras malpacienca soifo de komforto, — kun ĥaoso, restinta post la hastaj kaj esperplenaj preparoj al forveturo.
Ĉiujn etaĝojn de tiu ĉi domo ĉirkaŭis tegmentitaj vitraj galerioj, kun eliranta al ili vico de pordoj de malvastaj loĝejetoj, kiuj havis kuirejon apud la pordo mem, kun negranda posta ĉambro, kies du fenestroj estis turnitaj al duonsekiĝintaj arbustoj de la polva korto. Ĉi tie vegetadis malriĉaj metiistoj, etaj vendistoj, noblaj almozuloj kaj matrosoj. Tavi ne havis meblaron, ne havis ankaŭ iajn parencojn. La meblaro en la loĝejo restis post la antaŭa loĝinto, ebriema ŝipestro, antaŭlonge forlasinta sian metion; li mortis per aĉa morto dum interbatado sur la Berada ponto; ŝanceliĝinte, la peza korpo de la purpurvizaĝa maljunulo renversis la putran parapeton, kaj la atestantoj povis rakonti nur, ke, falante, li sakris terure kaj laŭte. La fluo forportis liajn korpon, pekojn kaj sakradon al akraj rokoj de la Muĝanta Fendo; la korpon oni ne trovis. Post li restis — komodo, kies kestoj ŝveladis fojfoje pro nesciata kaŭzo, ne fermiĝante dum semajnoj; lito, kelkaj tapiŝaj faldeblaj seĝoj, ŝranko kun ĉifonoj kaj skatoloj por tabako, gipsa farbita saraceno kaj paro da teleroj; cetero, eĉ se ekzistis io pli bona, — malaperis.