Kien ŝi malaperis? Eble ŝi enuis la atendadon.
Li ĝemis.
— Alkonduku la kondamniton n-ro kvindek kvar el la tribunala prizono!
André Decoux estis la kondamnito n-ro kvindek kvar, kiu pasigis sian dumvivan punon pli ol unu jaron. Enkondukinte la malliberulon en la ĉambron, Mervin petis lin sidiĝi, montrinte sur seĝon.
— Eksidu, Decoux.
— Dankon…
La kondamnito n-ro kvindek kvar havis trankvilan, serenan, rondforman, barban vizaĝon, helbluajn okulojn, saĝan frunton.
— Iu estis ĉe mi por revizii vian aferon.
Decoux ne respondis. Ili rigardis unu la alian. Tiuj du homoj, iam estis nedisigeblaj, bonaj amikoj, ili loĝis en la sama ĉambro de studenthejmo kaj dividis inter si anakŭ bonon kaj malbonon. La serioza, iom burĝeske tro honesta Decoux, kiun oni sendis poste eksterlanden por fari studvojaĝon, kiel la plej bonan studenton de la universitato, kaj doktoro Mervin, la senbrida, feroca, bohema juristo, kiu faris siajn semestrofinajn ekzamenojn malmulte lerninte, ilia amikeco pruvis la altiriĝion de la diversaj individuoj unu al la aliaj. Decoux komencis sian esperplenan karieron en la usona instituto Rockefeller, kaj doktoro Mervin foje estis preskaŭ ekskludita el inter la advokatoj, ĉar iun tagon li iris en la procesejon ebria kaj fajfanta, kiam li estis tribunala aktuaro.
De tiam pasis dudek jaroj. Laŭ la antaŭvido de la burĝaj divenistoj Decoux devintus fariĝis Nobel-premiita scienculo, kaj doktoro Mervin sekretario de provinca teatra ensemblo.
Sed ne tiel okazis. Doktoro Mervin fariĝis esplorjuĝisto, poste plenrajtigita registara komisaro kaj fortamana plenumanto de la leĝo, kaj Decoux simple la malliberulo n-ro kvindek kvar, kondamnita ĝismorte. La vivo permesas al si tiajn ŝercojn, alimaniere la homoj pensus tion, ke io dependas de ili en tiu ĉi mondo, kaj iliaj antaŭvidaj konstatoj, ekzaktegaj konkludoj esence estas ne nur la fiziologia esprimiĝo de ilia ekzistado. Doktoro Mervin estis kandidato apud la mondfama, kriminala pledisto Gabrone. Gabrone fondis student-prizorgajn instituciojn el sia granda havaĵo, kaj li subtenis tiujn el la enspezo de siaj verkoj, ĉar li estis aprecata jur-scienculo.
— Atentu min, Decoux… — li diris mallaŭte — ĉu vi volas ekfumi?
— Dankon.
La esplorjuĝisto estis tiel distrita, ke li unue etendis la alumeton al la prizonulo.
— Oni mortkondamnis vin, ĉar vi atencis kontraŭ mi. Stranga sekreto de la afero, ke tia krimo ankoraŭ neniam okazis en la mondo. Ni estis lojalaj unu al la aliaj. Dum via pledo vi neniam menciis la efektivan kaŭzon de via faro, kiu estus ĝena rilate min. Vi ne parolis senkulpige pri nia komuna amatino dum nia junaĝo, mian geedzecon, kiu finiĝis fatale, kvankam tiuj malgravigus la prijuĝon de via afero el la vidpunkto de la asizo. Vi menciis nek tion, ke ni estis bonaj amikoj iam.
— La snobeco ne estas mia naturo. Oni neniam apelaciu siajn sinjoran devenon, pasintajn amikecojn — respondis la doktoro preskaŭ enue, indiferente, kaj trankvile blovante la fumon super la kapo de la esplorjuĝisto. Kaj balanciĝante li dorsapogiĝis, ke la ekvilibro estu sur du piedoj de la seĝo.
— Tio ne estintus grava senkulpiga cirkonstanco — diris Mervin, — mi do akceptis tion, kiel sinjoran takton rilate virinon, ne mencii la personon de mia eksedzino dum la proceso.
— La kondamnito n-ro kvindek kvar silentis.
— Vi diris, ke vi neas vian kulplecon, vi ne deziras pledi, kaj vi konfesas pri nenio. Per tio vi multe malutilis al via afero. Sed mi ne konfesis, ĉar mi estas esplorjuĝisto, kvankam antaŭ dudek jaroj, kiam vi ĵure promesigis, ke mi gardu Yvonne-on, mi respondis: “Se iam vi vidos tiel, ke tiu virino estas malfeliĉa, tiam simple mortpafu min, kiel hundon.” Vi ne apelaciis tion, kvankam vi bone sciis, ke mi devintus konfirmi vian aserton. Ĝi, se ne tute grava, tamen certagrade estas moderiga cirkonstanco.
— Mi ne povis uzis tiun defendon. Mi ankoraŭ neniam mensogis. Oni ne komencu novajn metodojn en mia aĝo. — Kaj kvazaŭ tiu frazo ne havus alian signifon, li aldonis: — kvankam kelkaj homoj iafoje povas ŝanĝiĝi surprizige.
La prokuroro respondis kun malgraviga paŭto.
— Ĝi estas efika, trafa tuŝumo ĉe teatraj dialogoj. La kontrasto de mia aventurplena student-aĝo ne intersas min, kiel registaran komisaron. Mi lernis kriminaljuron ĉe Gabrone, tio gravas, ne la lernejo. Grandaj geniuloj, mondfamaj inventistoj estis malbonaj, ferocaj studentoj. Ok jarojn mi lernis teorion, praktikon, vivon, moron apud la plej granda, kriminaljura geniulo de la memoreblaj tempoj.
— Kaj vi verkis la libron apud li, kies titolo estas: Legislacio kaj Pun-sistemo en la administracio de la kolonioj.
Ĝi trafis, pro iu kaŭzo. Mervin paliĝis.
— Ne tiu faka verko signifis karieron, sed la dura mano, kiel mi batalis kontraŭ la krimuloj!
Gabrone eĉ laŭdis vin — diris Decoux indiferente, — mi scias, ĉar mi manĝis en lia institucio.
— Vi troigas la lojalecon — diris Mervin, levinte sian ŝultron. — Ni ambaŭ manĝis tie. Mi neniam provis nei nian amikecon, mi mem atentigis vian advokaton, ke mi ne kontraŭdiros, se vi petos alian esplorjuĝiston anstataŭ mi en via petskribaĵo pro mia neobjektiveco.
— Kaj mi rifuzis la rajtigon al tio de mia advokato.
Ili rigardis unu la alian. La kondamnito n-ro kvindek kvar, kvazaŭ kun kaŝita sereno, la esplorjuĝisto trankviel, malvarmkondute, klare.
— Mi diras al vi, ke eĉ tiam vi estus tiel grave kondamnita, se vi estus rakontinta vian senkulpigon. Ĉar ne mi malfeliĉigis mian edzinon. Yvonne kaŭzis la disiĝon. Tiu fakto malebligas la senkulpigan cirkostancon de la justa indigno, ke vi ne informiĝis pri la precizaj detaloj de la divorco.
— Jes mi informiĝis.
La prokuroro maltrankvile ekstaris.
— Vi nun mensogis, Andreo!
— Mi ne ŝanĝiĝis dum dudek jaroj, oldulo mia. Mi scias, ke Yvon adultis en Juan sur Avion, kaj vi tutcerte konvinkiĝis pri tio laŭ ŝia konfeso.
— De kie vi scias tion… — demandis doktoro Mervin preskaŭ flustrante, forgesesinte pri ilia situacio. — Kaj… se vi sciis… kial vi alpafis min?…
La kondamnito n-ro kvindek kvar elprenis ankoraŭ unu cigaredon el la cigaredujo, kuŝanta sur la tablo.
— Mi havas nenion por diri pri la afero. Ne vi estis la kaŭzo de ŝia malfideleco, aŭ se jes, tiel neniokaze pro via facilanimeco kaj amuziĝemo ŝi faris tion, kion ŝi faris.
— Ĉu vi asertas — diris residiĝinte, tre kategorie tiu marmorvizaĝa homo, kiun oni moknomis Caro de Afriko, — ke vi prisilentis tiun agrumenton intence? Ĉu vi ne konscias pri tio, ke mi traktintus vian aferon alimaniere, se mi scius pri tio? Se mi ne kredintas tion, ke mi estas konscia pri la kaŭzo de via faro?
— Mi ne multe zorgis pri la solvo de la afero, cetere mi estus kondutinta pli saĝe.
— Ĉu vi asertas tion, ke ne vi pafis el iu subtegmenta fenestro sur la vojlinio, kiam mi revenis el Parizo, aŭtoveturante de la ŝiphaveno al la urbo?
— Kial mi estus farinta tion? Krome mi ne povas emfazi: mi ankoraŭ neniam mensogis.
Mervin pensadis.
— Ĉu vi scias, ke Yvonne kial faris… tion?…
— Mi scias. Sed mi ne diros ĝin.
— Ĉu ne interesas vin la sorto de via infano?
— Mi ne komprenas. Mi ne havas infanon.
— Kiel?…
Li komprenis. Decoux ne volas miksi ankaŭ sian filinon en la krimaferon. Li ĝojas, ke alia homo adoptis ŝin, kaj ŝi vivan ne laŭ la nomo Dacoux. Ĉu li scias, ke la knabino estas en lia proksimo?
— Ĉu vi ne aŭdis de tiam pri Gabrone? — demandis Decoux.
— Mi scias tiel, ke li mortis. Post kiam li elmigris en Usonon… Li estis granda homo. Sed la praktiko ne interesis lin. Li esploris la kunligon de la juro kaj la vero… Kompatindulo…