8
Oni povas diri, ke la tuta vivo de Sokrato estis tra- vivata antaŭ la okuloj de 1'homoj. Matene, li iris sur la promenejon kaj en la ekzerciĝejojn. Li sin montris sur la placo en la horoj, dum kiuj la popolamaso tie svarmis pre- me. La ceteran tempon de la tago li pasigis ĉe kunvenoj ofte multpersonaj. Libere li parolis antaŭ ĉiuj kaj ĉiuj povis libere lin aŭskulti. Ĉu iam oni aŭdis lin eldiri
A
mensogon ? Cu iam oni aŭdis lin laŭdi la Civiton kaj la skribitajn leĝojn ? Cu iam oni aŭdis lin laŭdi iun patrion, iŭn jugiston, iun registaron ? .
Neniam.
Neniam li laŭdis registaron,. nek iun skribitan leĝon, ne pli tiujn de iteno- ol tiujn de Sparto aŭ de iu revo. ; Pri tio mi atestigas ĉiujn, kiuj aŭdis lin kaj kiuj ne es- tas mensoguloj. Honton al Satono : li persistege metas en la buŝon de Sokrato sagace spritajn kaj falsajn pensojn, kiuj povis ĝermi nur malantaŭ la frunto de Satono. Honton al Ksenofono : li persistege metas en la buŝon de Sokrato la banalajn kaj falsajh pensojn, kiuj spontane ĝermas, kiel junkoj en la marĉoj, en la spirito de kavaleria kapi- tano !
Sokrato parolis nur pri aferoj, kiujn oni povas kaj de- vas scii. Li serĉis la eblan sciencon kaj la necesan sci- encon : la scienco pri la moro, pri la virto, pri la feli- ĉo. Li ne faris longajn, pedantajn kaj riskajn paroladojn pri la kosmo, pri la origino de la ekzistaĵoj, pri la nas- kiĝo de la astroj kaj de la bestoj. Male, li deklaris, ke nur malsaĝuloj povas serioze sin dediĉi al tiuj spekulati- voj. "ĉu tiuj homoj, li demandis, kredas esti elĉerpintaj ĉion, kio estas grave scienda, ke ili devojiĝas en tion, kio tiom malmulte koncernas ilin ?"
Mirigis lin la blindiĝo de tiuj Ŝajnaj saĝuloj, kiuj ne sentas, ke nia intelekto ne kapablas penetri tiajn mister- ojn. Li instruis, ke, kiuj fiere pretendas plej bone pri- paroli ilin, tiuj akrege malakordas rilate la principojn. Oni kunvenigu ilin grandnombre, kaj tiam oni havos la im- preson ĉeesti kunvenon de frenezuloj. Kiujn simptoHiojn oni rimarkas ĉe la kompatinduloj, kiujn trafis la frenezo ? Ili timas tion, kio ne estas timinda, ofte eĉ tion, kio ne ekzis- tas, sed ili ne konscias pri la realaj danĝeroj. Same estas, rilate al la pastroj, al la fizikistoj kaj al iliaj aŭskult- antoj. Ili timas la diojn; ili timas esti malfeliĉaj en alia vivo malcerta; kaj ili ne scias timi la mensogojn kaj la avidojn, kiuj estas en ili; ili ne ekpensas kontraubatali la hodiaŭan malfeliĉon. Ili eĉ ne scias, ke mia feliĉo povas esti konstruita nur en mi kaj de mi; ili ne scias, ke, tiom longe, kiom ili ne konstruas sian feliĉon, ili restas tiu anasc da ruinoj, loĝata de serpentoj, kiun oni nomas mal- feliĉo.
En iliaj revoj, koncerne la naturon de la aĵoj, iuj ima- gas, ke ekzistas nur unu substanco; por aliuj, la nombro de substancoj estas senfina. Ĉi tiu vidas ĉiujn ,erojn de 1' materio forportitaj en daŭra movado kapturna; sed tiu pruvas, ke la moviĝo ne ekzistas.Ĉi tie oni demonstras, ke ĉio komenc- i.ĝas kaj pereas; tie, ke ne povas ekzisti naskiĝo nek detru- iĝo.
- Kiam ni estas lernintaj metion — diris Sokrato - tiam ni sentas nin kapablaj praktiki ĝin por nia uzado aŭ por la uzado de la personoj, al kiuj ni volas komplezi. Kiu kredas scii la kaŭzojn de la aĵoj kaj de la okazoj, al tiu ci petu, ke li donu al ci pluvon por cia soifanta kampo; sunvarmon, kiam neeesas varmige maturigi ciajn fruktojn. Li scias ne- nion pri tio. Gi do devas konsenti, ke li nenion scias tiu- rilate, aŭ, almenaŭ, ke lia scienco estas senutila[5]. '
Tiel Sokrato malŝatis la vanajn esplorojn. Li kontentiĝis priparolante la aferojn, kiuj estas atingeblaj kaj uzeblaj de la homo, kaj li ekzamenis tion, kio estas justa aŭ mal- justa; li diligentis, por scii tion, kio estas saĝo kaj mal- saĝo, kuraĝo kaj malkuraĝo. Pliĝuste, tiuj problemoj mem, en sia plimulto, ŝajnis al li vanaj kaj ne soiveblaj. Prefe- re li studis, kion devas fari tia homo en tia ŭkazo difinita. Kiam li ektraktis iujn ĝeneralajn demandojn, tiam estis kun
la celo montri la absurdon de ciuj solvoj. Li diris : "La ĝeneralaĵo estas la kampo de la ironio. Nur la apartaĵo ebligas la akuŝig-arton. Platono mem ne akuŝigos la vir- inecon aŭ la ideon pri virino; sed oni helpas la akuŝon de virino, kaj -en la natura tempo". Nu, Satono kontraŭdiris :
Ĝio scienca rilatas al la ĝeneralaĵo.
Pri tio mi estas konvinkita - respondis Sokrato - kaj tial mi scias nur unu aferon, nome, ke mi scias nenion.
Iun tagcn, dum diskutado kun Alcibiado, Satono, laŭ' sia kutimo, false uzis la akuŝig-arton kaj li trovigis al Al- cibiado mi ne scias kiun ĝeneralan difinon.
Subtilparola ĉarlatano - diris Sokrato - lertfingra ilu- ziisto, ci ĉiam duonblindige trovigas al tiuj, kiuj rigar- das cin, aferojn, kiuj ne estas en ili. Neniu difino estas en Alcibiado, nek en ci, nek en mi, ĝis ci trompe ehkondu- kia ĝin.
Kial ci diras tion, Sokrato ?
Tial ke ĉiu difino estas ĝenerala, sed mi estas apart- ulo kaj mi konas nur apartajn aĵojn kaj apartajn okazojn.
Sed, sen difino, oni ne povas diskuti...
Kial ci bezonas diskuti?
Tiarn la tromemfida Satono, la disputemulo :
Verdire, se ne temus disputi, kial oni sin dediĉus al la filozofio ?
Por akiri bonan vivmanieron, mia Platono.
Sed bone vivi, ĝi estas obei la sciencon.
Sokrato konsentis. Sed li laŭdis la eblan kaj utilan sciencon, tiun pri mi mem, pri miaj veraj bezonoj kaj miaj veraj fortoj. Nu, tiu scienco estas la scio pri estulo aparta kaj reala. Male, tio, kion Platono nomis scienco, ĉu ne estas malatenti kaj deformi la apartaĵon, sole rea- lan ?
Milfoje mi aŭdis Sokraton tiele argumentadi. Liaj paro- loj ĝojigis min en mia koro kaj en mia spirito. ĉar mi sci- as la neeblon difini tion, kio ekzistas, kaj ke difini ĉiam estas priparoli tion, kio ne ekzistas. Mi scias, ke la diskuto, kiu sin apogas sur difinoj, rilatas al la ne- realaĵo kaj kondukas al kimeroj. Kaj pri tio, mi scias multe da aliaj aferoj, kiujn mi priparolis en aliaj verkoj.
Tamen, en la paroladoj de Sokrato, estis io, kio mal- plaĉis al mi, koncerne la sciencon. Sokrato kredis, ke scii
estas povi, kaj ke ĉiu kulpo rezultas de nesĉio. Certe, es~ tas vere, ke en mallumo mi pli facile falas, ol en piena ŝun- iumo. Sed la malforto de infaneto aŭ la vundo de soldato kaŭ- zas, ke ili falas en plenlumo. Sokrato atribuis tro ekskluzi- van gravon al la lumo. Bstas pri tiu;pufikto, ke ni, ia cinik- uloj, speciale korektas kaj kompletigas la opinion,de Sokrato. Tion oni povas konstati en mia verko, titolita "La- Granda Heraklo", kaj ankaŭ en mia dialogo titolita "La Bastono". Tio ankaŭ estas legebla en la libroj, kiujn la plej kara el miaj disĉiploj, Diogeno el Sinopo, verkis kun jenaj titoloj : "La Almozulo" kaj "La Kuraĝulo". '
9
Tiu forto, pri kiu Sokrato preterlasis paroli, li zorge malvolvis ĝin en si. Li starigis en si citadelon, kiu estis nevenkebla, kiel tion pruvis la eventoj. Sed, kial li kredis, ke lia scienco pri si mem sufiĉas por tiu konstruo, kaj ke la fortikaĵo konsistas nur el lumo ?
Multe da luiao siirŝpruciĝas kontraŭ la blankajn ŝtonojn de tia akropolo. Sed ia ŝtbr.oj konsistas el io alia ol kla- ro. Kaj se la taglumo estas necesa dum la labortempo, ne estas la suno, kiu konstruas.
Kaŭze de la scienco de Sokrato, Sokrato estis la citadelo, kiun oni ne povas venki per, ruzo kaj mensogo. Sed por igi ĝin nevenkebla per la perfortentreprenoj kaj per la delog- entreprenoj, necesis io alia ol scienco.
La scienco de Sokrato malebligis, ke li. kredu tiujn, kiuj parolas en la nomo de la dioj, tiujn,. kiuj parolas en la nomo de 1'patrio, tiujn, kiuj parolas en la nomo de la skrib- itaj leĝoj, tiujn, kiuj parolas en la nomo de la opinio pu- blika kaj de tiu malsaĝaĵo, kiun ili ne hontas glore nomi honoro. Sed ĉu ili ne havas aliajn rimedojn ol la kredon, por atingi, ke■oni obeu ilin ? Ĉu ili ne proponas bienojn, monon, sklavojn al tiuj, kiuj konsentos aprobi iliajn dirojn? Ĉu ili ne minacas per monpunoj, per malliberigoj, per tur- mentoj, per ekzilo, per morto, tiujn, kiuj emas ilin malobei? Ĉu Sokrato ne rifuzis pli ol unu proponon ? ĉu li ne malaten- tis multajn minacojn ? ĉu li ne tririkis, ridetante, cikuton ? Cu la scienco sufiĉas, por atingi tiajn triumfojn ?