Tiajn demandojn iafoje mi starigis antaŭ Sokrato. Sed ilin mi starigis mallerte, sen sufiĉa klaro. Timeme mi paro- lis, tial ke mi estis jvina kaj tial ke Sokrato sentigis al mi amigan admiron. Hi spertis ielan konsciencriproĉon, kiam mi ne samopiniis, kiel li. En miaj paroloj kuŝis la necerto de junulo kaj de disĉiplo. Mi riproĉis al mi -mian tromemfidemon aŭ mian nekomprenon, tuj kiam mi ne samopi- niis, kiel la majstro. La amanto, kiu starigas antaŭ la amatino iajn tremigajn demandojn, pli deziras esti trankvi- ligita ol instruita. Kun ĝojo li akceptas ĉiun ajn respon-»o don iom verŝajnan. Tiel mi estis feliĉa, kredi, kion res- pondis Sokrato.
Momente mi estis kontenta. Por de li, revenis miaj mal- trankviloj.
Nu, Sokrato ĉiam respondis per ĉi tiuj paroloj aŭ aliaj similaj :
Kion ci nomas forto, tio ankaŭ estas farita el scienco. Mi scias, ke la mono, la sklavoj, la bienoj ne estas riĉ- aĵoj, sammotive kiel la virto kaj la bonfarto anima. Ili eĉ ne estas riĉaĵoj sammotive kiel la bonfarto korpa. Tiu scienco sufiĉas, por ke mi malŝatu la monon, la bienojn kaj la aliajn aĵojn tiajn, tuj kiam oni petas, ke mi pagu tiujn malgravaĵojn per mia tutaĵo. Mi scias, ke la mala- probaj krioj kaj la mokoj de 1'popolo, la minacoj de la ŝtatoficistoj kaj de 1'popolamaso, la enkarceriĝo aŭ la morto ne estas malbonaĵoj, samkiale, kiel la maljustaĵo, kiun mi farus, la mensogo, kiun mi eldirus, la falsa ideo, kiun mi gastigus en mi. Jen tial neniu minaco aŭ neniu tur- mento konsentigos min fari maljustaĵon, eldirigi mensogon, haltigi mian esploron pri la vero.
Aliaj krom ci, Sokrato, havas tiun scion, kiuj tamen ne kondutas, kiel ci. Necesas do, ke estu en ci alia virto ol la scio. ICio kaŭzas, ke la scienco, senutila ĉe ili, aki- ras en Sokrato potencon kaj efikon ?
Kalgraŭ la ŝajnoj, ci ĉesu kredi, mia filo, ke estas oe tiuj, pri kiuj ci parolas, efektiva scio. Malbonulo, pri tio ci konsentis multfoje, povas esti nur malfeliĉa. Cu ci kredas, ke iu estas malfeliĉa memvole ?
Tion mi ne kredas, Sokrato.
A ^
Do ci ne kredas, ke iu estas malbona memvole. Car ciuj homoj volas esti feliĉaj, ĉiuj estas bonaj per memvolo.
Se ilia volo estas senefika, tio signifas, ke ilia scienco pri la feliĉo estas nesufiĉa. Tio signifas, ke ili eraras, koncerne la elementojn kaj la rimedojn de la feliĉo.
Tamen, Sokrato, kiuj diras la samon, kiel ci, tiuj scias, kion ci scias. Kio kaŭzas la diferencon inter viaj faroj ?
Tiuj rediras vortojn; mankas al ili lascienco pri la re- alaĵoj. ' . '
Sendŭbe, sendube. Sed 6u la scienco pri la realaĵoj konsis- tas nur el scienco ?.,.
Li ridetis pro la naiva formulo. Kaj indulgeme li diris :
Ci klarigu cian penson, mia intisteno.
Mi scias, kion mi volas diri, Sokrato, sed tion mi ne sci-
as diri.
Erare, mia favorato. Kiarn ci scios, kion ci volas diri, tiam ci scios tion diri. instataŭ ĝeneralaj kaj embarasaj vortoj, provu do, mia Antisteno preni ekzemplon.
Mi provos, Sokrato. Mi penos paroli, kiel ci, per ekzemploj. Plurfoje mi observis la lignaĵiston Ceramonon, kaj mi ŝcias, kiel li rabotas tabulon. ĉi tiun matĜnon, li plendis pri la urĝeco de sia laboro. Mi voiis heipi lin. Li ne konsentis, dirante, ke mi difektus la.tabulon. Mi klarigis, ke mi kapa- blas raboti, tial ke mi atente observis ĉiujn liajn movojn.
Li ekridis kaj"diris : "Nur filozofo aŭ infano povas kredi, ke por raboti, sufiĉas scii, kiel oni rabotas."
Li devus diri : "Por sĉii.raboti, ne sufiĉas scii, kiel aliaj rabotas".
Ci donas al la vorto sĉii pli da amplekso ol mi.
Ebie. Por mi, scii signifas scii fari.
Ci supozu, ke'morgaŭ Ceramono 'estos paraiizita aŭ ke, post tridek jaroj, senforta pro maljuno, li ne plu kapablos antaŭ- enŝovi sian rabotilon. Lia scienco pri rabotado ne' estos pro tio malgrandigita..
Sed la korpofbrto estas necesa por la korplaboroj. Se Ceiramono fastuŝ dum ok tagoj', tiam li ne' kapablus' raboti nek marŝi. '
Ĉu do la animforto estas senutila por la animlaboroj ?
&i estas al ili necesa.
Ci konfesas, kion ci ĵus neis.
Mi konfesas, kion mi neniam,neis. Sed, ĉu ci scias, kiu nutraĵo subtenas la animon kaj donas al ĝi forton ?
Mi,.estas embarasita, por respondi, Sokrato.
La scienco, ho mia f avorato, ,.la scienco pri ci mem estas la nutraĵo kaj la forto de cia animo. Cia forto ankaŭ estas scienco.
Mi ne plu trovis respondon aŭ, pli ĝuste, pro mia konfuz- iĝo, mi ne.trcvis la vortojn por respondi.
Mi tiara malprecize sentis, hodiaŭ mi scias kun precizo, ke la scienco estas unu ,el la fortoj^ kiuj estas en ni; sed, la deziro estas iu alia; la timo iu tria. La virto, kiun: ofte mi nomas forto, konsistas je triumfigi la scien- con super la deziro kaj la timo. La klero de Palamedo kaŭ- zis lian malfelifion; same okazis al Prometeo. Heraklo es- tis malpli klera, sed lia forto utiligis lian pli malgran- dan sciencon, kaj li pli bone agis.
Se mi kapablus, kiel nun, eldiri klare tiujn aferojn, mi bone scias, kion Sokrato respondus. Li asertus, ke la scienco, kiam ĝi estas efektiva, forigas la malbonan dezi- ron kaj kreas la solan deziron bonfari. Li asertus, ke la scienco, kiam ĝi estas efektiva, forigas la malbonan timon kaj lasas daŭri la solan timon malbonfari. Li rifuzus la titolon klerulo aŭ sofisto al Palamedo kaj al Prometeo, • por doni ĝin al Heraklo, la bonfarulo. Li dirus al mi : - Cia malnova majstro Gorgiaso kapablas, kun pli da elok- vento ol Ceramono, paroli pri rabotilo, pri segilo kaj pri aliaj iloj de lignaĵisto, kaj ankaŭ pri la lignoj, kiujn prilaboras la lignajisto, kaj ankaŭ pri diversaj laboroj, plenumitaj de la lignaĵisto.
Tamen mi ne diros, ke la klera lignaĵisto nomiĝas Gor- giaso, sed ke li nomiĝas Ceramono. Platono povas same bone paroli pri la neskribitaj leĝoj, kiel la.juna Antigona en la tragedio de Sofoklo. Sed li kapablas laŭdi, kiel Kreono, la skribitajn leĝojn. Tiel ke lia tuta arto estas retorik- aĵo, flato kaj ŝajniga, ne filozofio kaj scienco. La homo, eble mallerta parole, kiu obeas la neskribitajn leĝojn kaj kontraŭas la maljustaĵon de la skribitaj leĝoj, tiu estas la klera filozofo, ne PlatonO.
Eble iuj diros, ke inter Sokrato kaj mi temas nur pri vorta kverelo. Kiam, malgraŭ la plej bona volo, tiaj dis- celoj persistas en la lingvo, ĉu tio ne signifas iun pro- fundan malakordon, iun esencan. diferencon en tiu malklara parto de ni mem, kiun ni ne sukcesas kompreni ?
Oni soias, kiel Satono trouzas tiun ekskluzivan gravon, kiun Sokrato atribuas al la scienco. ĉu ĝi ne malkaŝas, eĉ ĉe Sokrato, iun delikatan aristokratiemon ? La vortoj, ki- ujn Sokrato uzis, estas tiuokaze pli parencaj al tiuj de Satono, ol al tiuj, kiujn mi utiligas. Mia penso, tamen, pli najbaras, ol tiu de Satono, la penson de Sokrato. Sed mi preskaŭ malaprobas ĉe Sokrato, ke iu ŝanceliĝo al la aristokratio ebligis al li havi tiom da disĉiploj aristokra- taj kaj amikaj al la lakonaj leĝoj. En la troa gravo donita al la scienco, en la nomo scienco maloportune trudita al la praktiko kaj al la animforto troviĝas, miakrede, la malgrava eraro de Sokrato, la eraro, kiu rajtigis tiom da uloj, kiel Satono, Ksenofono, Kritiaso kaj Alcibiado, pretendi, ke li estis ilia majstro.
10
Antaŭ multopa ĉeestantaro, Sokrato estis esplorinta kun Menono tion, kio estas virto. Rifutinte diversajn difinojn, proponitajn de Menono, li igis lin, laŭ sia kutimo, ektrovi, ke la virto ne estas alia, ol la scio pri la bono kaj malbo- no. Kaj li aldonis, ke la sola elemento de 1'malvirto nom- iĝas nescio.