La tuta kunestantaro aplaŭdis kaj Satono pli ol la aliaj. Nur mi restis iom malkontenta. Sed, en tro da okazoj, mi di- ris la malkontenton, kiu malserenigis min, kaj mi ne sukce- sis konvinki Sokraton, nek lasi min konvihki de li laŭ daŭra maniero. Tiel ke mi silentis.
Tiam Satono diris :
Ci demonstris, ho Sokrato, ke ĉiuj scioj similas aron da infanoj, kiuj dormas. Ci vekis unu el la plej belaj inter la dormantaj infanoj. ĉu ci permesas, ke mi veku alian ?
Post la konsento de 1'majstro, Satono, kun la permeso de Menono, demandis tute junan sklavon de Menono nomita Maneso.
Li demandis lin kun mirinda lerto. Malrapide li ektrovis
sed ŝajnis, ke li ektrovigis lin per li mem - kelkajn ecojn de la kvadrato. Li finis, instruante al li, pri donita kva- drato, laŭ kiu linio konstruiĝas duobla kvadrato.
Mi ne bezonas kopii el miaj tabuletoj tiujn malrapidajn lertaĵojn. Satono publikigis ilin en dialogo de ĉiuj konata kaj kies titolo estas "Menono aŭ pri la virto" kaj en kiu la virto okupas malpli da loko, ol la geometrio. Sed, laŭ 5ia kutimo abomeninda, li atribuis al Sokrato, kun aŭtoritat- dona celo, parolojn de si mem. Kaj li uzigas al Sokrato meto- don, kiu similas al la vera akuŝig-arto kiel la deloga grima- co de prostituitino similas amrideton.
ĉiuj rave aŭskultis, kun la escepto de Sokrato kaj mi. Sokrato aŭskultis kun maltr:-^1 '"ilo. Tiel oni rigardas infa- non, kies aĝo ne kongruas por tia ludo, ludi kelkan spritan, absiirdan, dan^er.-m ludon. Kaj certe Sokrato neniam partoprc- nus mem en tiel artaĉaj amuzoj, kaj kiuj, por la vera filo- zofo, ne preterlasas esti ridindaj.
Kiam Platono estis fininta demandadi Menonon, pluraj ek- kriis :
Platono estas aiia Sokrato !
Sed Sokrato, kies tuta vizaĝo ridis :
Mi ne havas la tromemfidon, kompari min al la sprita Platono. Mi estas nur akuŝiganto. Mi nur helpas la akuŝan- tan spiriton liberigi sin de la ido, kiu turmentas ĝin. Platono estas miraklisto : li akuŝigas virinojn, kiuj ne estas gravedaj; li sukcesas aperigi subite ĝemetantan infa- non kaj persvadi al la virgino, ke tiu infano
ĵus ŝprueis el ŝia ventro. Ho, miregindaĵisto, ci ne portas en ci la senutilajn veraĵojn geometriajn, antaŭ ol ci tien metis ilin. Por ilin ektrovi aŭ ektrovigi., ĉu ci ne estis devigata rigardi eksteren kaj desegni figurojn sur la sablo ?
Satono ripetis paroion, kiun ii ŝatis diri :
Lerni, ĝi estas memori.
Kaj li aldonis :
Iuj eksteraj cirkonstancoj povas esti utilaj aŭ necesaj, por rememorigi.
Cu do ci kredas porti en ci etajn kvadratojn, kaj egajn kvadratojn, kaj diagonalajn liniojn ? Cu ci ankaŭ kredas esti plena je cirkloj, trianguloj, sferoj kaj aliaj figu- roj simiiaj ?
Cion, absolute ĉion mi portas en mi. La klera Sokrato kaj la malklera Maneso same portas ĉion en si.
Ĉu la estaĵon kaj la neestaĵon ?
Nur la estaĵon, ruza Sokrato.
Ĉu do ci atribuas estecon kaj realon aI la kvadrato ?
Sen iu dubo.
Ĉu ci kredas, ke en la naturo ekzistas perfektaj kvadra- toj ?...
Kion ci volas diri ?
... Kaj kiuj havas neniun dikon ?... Kaj kiuj estas lim- igitaj per linioj perfekte rektaj kaj ekzakte egalaj ? .
Kion ci voias diri ? - ripetis Satono, kiu ne plu ruĝiĝis pro.fierego, sed pro ekkonfuziĝo.
Bravega fiio de Aristono, ci trovigis en li mem al tiu knabo aferojn, kiuj malestas en ii kaj ekster li, supozojn, abstraktojn, malriĉaĵojn, pene apartigitajn de 1'veraj riĉ- aĵoj.
Satono incitiĝis. Li ekstaris, dirante :
Ci pardonu min, Sokrato. Jam malheliĝas kaj dum la ĉarmo de cia konversacio mi forgesis iun urĝan aferon.
Kiarn li estis for je kelkaj paŝoj, li rigardis returne.
Vane, - li diris - vi mokas min. Se mi ne*devus rapidi, mi pruvus al vi, ke mi trovigis al Maneso veraĵojn, kiuj estis en li.
Kaj li ekkuris, por ne aŭdi, kion respondis Sokrato.
11
Dum Satono, simila je krimuio, kiu forkuras de la lumo, fuĝis la parolon de Sokrato, Sokrato kontraŭparolis la sub- tilon. Gi ektrovigas geometriajn verojn, verojn koncernantaj, kion la geometriistoj nomas la punkto kaj kiun ili difinas per malesto de vasto - sed, ĉio, kion ni povas vidi aŭ tuŝi, havas kelkan vaston; verojn pri la linio, kiun ili difinas per malesto de larĝo - sed ci ne povas koncepti longon sen kelka larĝo kaj, tuj, kiam ci provas tion fari, ia■longo malaperas, samtempe kiel la larĝo; verojn koncerne la surfa- con, kiu difiniĝas per malesto de diko, - sed nehiu korpo' povas ekzisti, ne havante tri dimensiojn; verojn pri la.vo- lumo, kiuj studas la korpojn, kvazaŭ ili ne havus pezon, nek koloron, nek iun aiian econ ol tiun pri okupo de spaco. Tiel la geometriista subtilo instruas tion, kio ne ekzistaskaj instruas ai ni forgesi tion, kio ekzistas. Tial, Ĉiufoje, kiam Eŭklido aŭ Platono provas antaŭvidi ion en la reala mondo, tiam ili eraras. Sed ili mirinde kaj ridinde rezon- adas, koncerne neekzistantajn mondojn, la gepmetria mondo, kiel diras Eŭklido, la intelekta mondo, kiel diras Platono.
Nenio - daŭrigis Sokrato - estas al mi pli nekomprenebla, ol tiu komprenebla mondo pri kiu parolas Platono kaj pri kiu, en siaj spritaj kaj mensogaj dialogoj, li paroligas min kun tre ridiga aplombo.
Kaj, ridegante, tiu antaŭvidema homo aldonis :
Mi eble estas tro maljuna, por vidi, kion mi estas dironta. Vi, kiuj estas juhaj, memoru dum kelkaj jaroj la antaŭdiron, per kiu Sokrato nun gajigas sin. Iun tagon, Eŭklido asertos, ke la geometria mondo estas pli reala, ol tiu, kie ni vivas; iun tagon, Platono kredos sian nekompreneblan mondon pli kom- prenebla kaj pli reala, ol la mondo, kie ni vivas. Kaj tio, kion li nomas la Sokrata ideo, - mi ne divenas tion, kio,
ekster la spirito de Platono kaj de kelkaj aliaj spiritoj, povas esti la ideo de Sokrato - estos, en liaj ekblindig- itaj olculoj, io pli reala ol la Sokrato, kiu nun parolas al vi.
Longe li kontraŭparolis la vanan subtilon. Li subtile kontraŭparolis iun subtilon. Sed la subtilo de Sokrato es- tis tiu, kiu prudente serĉas la veron, ne tiu, kiu serĉas la spriton kaj la eksterordinaron.
Sokrato estis la plej subtila el la homoj. Tia li ne estis, laŭ la maniero de la infanfrunta Eŭklido, nek laŭ la maniero de Satono kun vasta frunto faltita kiel helika konko.
Eŭklido, kiam li demonstris siajn geometriajn proponojn, estis subtila, kiel stranga revulo, kies revoj estas pli rigidaj ol la realaĵo kaj kies revoj nomas vivo kaj pleno la malplenon mem kaj la mankon de vivo. Eŭklido, kiam li sin dediĉas al la diskutado, estas subtila kiel infano spitita de aliaj infanoj; kaj li volas esti prava en la vortoj; kaj ne gravas al li, ĉu la vortoj, per kiuj li tri- umfas, respondas aŭ ne al la aĵoj.
Satono, la flatanto al la tirano de Sirakuzo, la aŭtoro de "La Respubliko" kaj de "La Leĝoj", estas subtila, kiel oratoro, kiu volas trompi tiujn, kiuj aŭsloiltas lin. Dum sia junaĝo, li jam estis subtila, kiel homo, kiu deziras mirigi kaj esti admirata. Nun li deziras, ke oni konsideru lin, kiel leĝodonanton. Li ĝojegus, se iu civito petus de li konstitucion. lam li flatis Dionizion, kun la espero ricevi kolonion, kiun li regus laŭ sia politiko. Nun, kon- tenta per pli malgravaj ŝajnoj, li mensoge disfamigas, ke la Arkadianoj aŭ la Tebanoj - li mem ne estas tre certa - petis, ke li donu leĝojn al mi ne scias kiu nova urbo; sed, tial ke la kolonianoj ne konsentis la egalon de la kondi- ĉoj, li estus rifuzinta tiun gloron. Kiuj ridindaj famoj kaj kiuj vantaĵoj ne Ĉarmas lian malhumilon ? Mi aŭdis liajn disĉiplojn nomi lin : filo de Apolono. Kaj li rid- etis kun alta vizaĝo, forgesante pri sia patro kaj pri la ĉasto de sia patrino Periktiona. Oni divenas, kiom la sub- tilaĵoj de homo tiel malhumila kaj tiel indiferenta pri la vero estas torditaj kaj ruzegaj, implikaj kaj konfuzaj.