ŝajnas al li profita en la koncerna tago. Tiel tiuj Ŝajnaj filozofoj estas sub la arbitro de la opinio kaj de 1'popol- amaso.
Kiom strangetaj estas la rezonoj de tiauloj !
Sokrato - ili diras - superis la amoremon, indiferentis pri la delikataj manĝoj, pacience eltenis la plej rigorajn malvarmojn, same kiel la plej premajn varmojn. Ĵfeniu laciĝo plendigis lin aŭ maldaŭrigis, kion li decidis fari. Liaj pa- roladoj instruis la virtojn, kiujn li mem praktikis. Li do ne koruptis la junularon.
Sed ĉu li instruis meti tiujn virtojn serve al la patrio kaj al la leĝoj ? Tute male. Kion li ŝatis en tiuj virtoj, tio estas, ke ili ebligas malŝati la leĝojn kaj la.patrion, iliajn promesojn kaj minacojn. Sekve, por tiuj, kiuj kredas je la sankto de la skribitaj leĝoj, ju pli li estis forta kaj instruis akiri forton, des pli li estis koruptita kaj koruptis la junularon.
Li instruis, kiel esti homo kaj ne esti civitano.
Sen vanto kaj sen falsa modesto mi raportos la vorton, kiun iam li diris pri mi. Mi ne scias, kiu stulta civitano eldiris antaŭ li sian malestimon al mi, tial ke mia patrino estis traca.
Cu do ci kredas - diris Sokrato - ke granda homo povas naskiĝi nur de atenaj gepatroj ?
Kaj lia rido signifis aprobon, kiam mi diris al tiu sama stultulo :
Indiĝeno, fiera pro cia indiĝeneco, la malhumila ventro de lacikadoj sin gloras dum la tuta somero pro la meritoj, pri kiuj ci gloras cin. Kaj la puloj, kiujn ci mortpremas tuj kiam ili malpli rapidas ol ciaj fingroj, naskiĝia, kiel ci, en ĉi tiu lando.
"Se oni konsentas - daŭrigas Ksenofono - ke li koruptis la junularon, necesos do konsideri la virton kiel germon de korupto". Jes ja, naiva Ksenofono, la virto de 1'filozofo estas la plej malbona kprupto antaŭ la okuloj de ciaj du sinsekvaj patrioj kaj antaŭ la patriotoj el ĉiuj patrioj. La virto malpermesas mortigi; sed ĉiu patrio postulas, ke mi mortigu, kiun ĝi nomas;malamiko. Se mi ne sul-tcesos mortigi lin hodiaŭ, eble morgaŭ li fariĝos nia aliancano, kaj la.pa- trio postulos, ke mi helpu lin por mortigi mian hodiaŭan amikon. La virto malkonsentas mortigon; sed la civito mort- igas krimulon, mortigas tiun, kiu ne sukcesis ŝ^nĝi ĝiajn
leĝojn kaj ĝian registaron, aŭ tiun, kiu ne sukcesis plu- igi ĝian registaron kaj ĝiajn leĝojn, mortigas tiun, kiu. ne honoras ĝiajn ridindajn diojn, aŭ troigas la malrespek- tegon ĝis eldiri pŭblike la veron. Virtuloj rifuzus pisti cikuton por Sokrato aŭ konduki lin en malliberejon. Ili do estus koruptitaj laŭ la leĝo, kiu ordonis fari tion.
La virto estas esence obeema nur al la konscienco, in- diferenta al la vantaj babiladoj de la leĝo.
En la tragedio de Sofoklo, ĝi estas Antigona, kiu estas virta laŭ la opinio de 1'filozofo; ĝi estas Kreono, mort- iginto de Antigona, kiu estas virta laŭ la opinio de la civitano. Kiuj, kiel Satono kaj Ksenofono, volas samigi la civitancn kaj la filozofon, tiuj detruas ciun saĝon, neniigas ĉiun filozofion.
Viestas devigataj konfesi, ke Sokrato instruis malŝa- ton al la donitaj leĝoj. Vi mem ripetas liajn parolojn pri la absurdo, ke la fabo donas al la juĝisto virton kaj scion.
Li diris, ke vi ripetas tiujn ciparolojn :
Kiu farus la malsaĝaĵon, konfidi sian ŝipon al piloto lote elektita ? Ĝu oni lotas por elekti arkitekton, lign- aĵiston kaj tiom da aliaj metiistoj, kies mankoj havas malpli gravan konsekvencon ol la mankoj de j-uĝisto ? Se ci konfidas cin al malbona piloto, ci riskas droni. Obe- ante al iu elektito per fabo, ci riskas la danĝeron fari maljustaĵon kaj detrui cian animon.
Vi ja scias, ke li same malestimus la juĝistojn el Sparto aŭ tiujn de la Respubliko de Satono. Ili ne, estis fabe elektitaj, tiuj Tridek, al kiuj li rifuzis liveri Leonon el Salamisoj al kiuj li rifuzis silenti, kiam ili malpermesis al li publike instmii la virton, malamikan de Ĝiuj skribitaj leĝoj kaj de ciuj eksteraj juĝistoj. Li volis, ke ci obeu nur al internaj juĝistoj, cia konscien- co, cia saĝo, cia amo al la bono, cia amo al la homoj.
Sed - insiste vi diras - Sokrato uzis persvadon, ne perforton. - Sendube. Kaj tial li volis, ke oni malobeu la leĝojn, tuj kiam la leĝoj ordonis perforton.
Aŭ prefere, li diris, kion mi diras, sed per aliaj vor- toj. Li diris :
La ordono, lciu sin apogas sur la perforto, ne sur la persvado, ĝin mi ne plu nomas leĝo, mi nomas ĝin tiraneco.
Dirinte tiujn parolojn, estas vere, ke li laŭdis la leĝojn. Vi ripetas, kion li tiam diris honore al tio, kion li nomis leĝoj. Sed vi ne atentigas, ke li ne donis tiun no- mon al tio, kion vi kaj la plebo tiel nomas. Vi igas lin laŭdi sub la nomo leĝo, kion li malŝatis sub la nomo tiraneco.
. 2
La akuzantaro riproĉas al Sokrato liajn amikajn interri- latojn kun Alcibiado, kun Kritiaso kaj kelkaj aliaj, kiuj plej malbone agis kontraŭ sia patrio. Oni ne vidis, dum la tempo de la oligarkio, homon pli ofende malrespektan kaj pli avidan ol Kritiaso. Oni ne vidis, dum la tempo de la demokra- tio, homon pli kolereman, pli diboĉan, pli ofendan, pli mal- utilegan ol Alcibiado. Tiel proksimume parolas Meleto.
Neniu filozofo aŭ neniu civitano apologios Kritiason aŭ Alcibiadon. Sed neniu sincera homo konsideros ilin kiel ver- ajn disĉiplojn de Sokrato kaj diros, ke ili estis edukitaj laŭ lia modelo. Meleto kondamnas ilin, tial ke ili estas abomenataj de 1'popolo. Sed vi, Satono kaj Ksenofono, kial vi mallaŭdas ilin ? Ĝu pro tio, ke ili estis malbonaj civit- anoj, aŭ tial ke ili estis malbonaj homoj ? Jen estas tio, kion mi dezirus scii, antaŭ ol aprobi viajn riproĉojn aŭ ri- di pro viaj riproĉoj. Eĉ se ili trafas ĝuste, eble viaj mal- laŭdoj estas maljustaj.
Okupite de sia nuna profitamo kaj de sia nura ambicio, Kritiaso kaj Alcibiado same malatentis la neskribitajn leĝ- ojn kaj la skribitajn leĝojn.
Ci povas forĵeti la skribitajn leĝojn, tial ke ili ĝenas cian saĝon aŭ tial ke ili ĝenas cian malsaĝon. Per kio mi distingos tiun, kiu hoble forĵetas ilin aŭ tiun, kiu malno- ble forĵetas ilin ? Per ĉi tiu signo : la unua ĉiam obeas, kiel Sokrato, al la neskribitaj leĝoj. La dua estas al ili pli konstante malfidela, ol al la skribitaj leĝoj, tial ke li riskas malpli ĉe ilia malobeo.
Kiuj forĵetas la leĝojn kaj la kutimojn, tial ke ili ĝe- nas iliajn malvirtojn, ĉu gravas, ke tiuj lernis aŭ ne de la sofistoj la "vortojn, kiuj prave mokas la moron, la civi- ton kaj la leĝon ? Sen la instruo de la sofistoj, ilin ili atencus, asertante, ke ili respektas ilin, anstataŭ ilin atenci, deklarante, ke ili estas absurdaj. Prenezuloj povas ripeti saĝajn parolojn, kaj per ili pravigi siajn frenez- aĵojn. Ĉu kulpas pro tio la saĝaj parolojj ? Vipuro, kiu sin nutras per lakto, fariĝas tamen venena. Cu pro tio ci diros,
ke la lakto estas veneno ?
La malŝato al la moro kaj al la leĝoj estas la eksaĝ- iĝo, Tiom longe, kiom mi ne malŝatas ilin, kiel mi povus obei al mia konsoienco ? Sed la tigro same ne konas la civiton kaj la skribitajn leĝojn, la konsciencon kaj la neskribitajn leĝojn. Ci komparu tiujn, kiuj obeas al la unuaj kun tiuj, kiuj obeas al la duaj. Koncerne tiujn, kiuj atentas nek iujn nek aliajn, ili estas nek homoj nek civitanoj. Tiaulojn la civitanoj malestimas pro frivolaj motivoj; sed ni, la homoj, ni malestimas ilin pro altaj kaj seriozaj motivoj.
Nek Kritiaso kaj Alcibiado, nek Ksenofono kaj Satono venis apud Sokraton, tial ke li estis indiferenta al la maldelikataj voluptOj, aŭ tial ke li estis malriĉa kaj kontenta pri sia stato. Neniu el tiuj kvar volis rezigni ĝuadon, influon, riĉajojn. Ili venis al li, tial ke li es- tis parolpotenca, tial ke li turnis kaj returnis laŭvole la penson de siaj aŭskultantoj. Satono kaj Ksenofono, Kri- tiaso kaj Alcibiado venis al li, por lerni la arton pers- vadi. Sed neniu el ili deziris uzi tiun arton, por instrui la virton. La du falsaj filozofoj celis utiligi ĝin, por akiri vantan gloron. La du malbonuloj celis uzi ĝin, por akiri la tiranecon kaj ĉiujn falsajn profitojn, kiuj al ĝi estas ligitaj.