en la animo de malklerulo eĉ konojn, kiuj ciakrede nei ku- ŝas tie.
Jam Eŭklido esplore observis miajn metodojn, ne ilian veron. Jam Eŭklido konfuzis la rimedon, per kiu mi instru- as, kun la celo al kiu sin direktas mia instrup. Ĝu Eŭkli- do kaj ci ne similas homojn, kiuj venis ĉe plugilforĝiston kaj kiuj, ricevinte lian instruon, utiligas ĝin por forĝi spadojn ?
La glavo estas pli nobla ol la plugilo.
Cu mortigi ŝajnas al ci pli nobla ol nutri ? Cu la mal- bono ŝajnas al ci pli nobla ol la bono ?
Mi nur volas detrui la malbonon. Mi volas mortigi tiujn, kiuj difektegas la rikoltojn semitajn de miaj sklavoj.
Kaj ĉu neniam ci difektegos la rikoltojn de la lacedemo- noj ?
Mi esperas pli difektegi iliajn kamparojn ol ili difekt- egos la miajn.
Ĝu malbonajo, kiu aldoniĝas al alia, sajnas al ci kompen- saA?
Ĝi malebligas estontajn malbonaĵojn.
Malsaĝaĵo!... Se hazarde ci estus naskiĝinta en Lacede- monio, cu ci opinius bone mortigi atenanojn kaj bruligi iliajn olivarbojn ?
Certe.
Tiel cia bono kaj cia malbono dependas de la loko,: kie cia patrino naskis cin !
Satono elrektiĝis, kvazaŭ li estus dironta : "Mi estas saĝulo" aŭ kelkan alian parolon gloran. Nu, li emfaze diris:
Mi estas atena civitano.
Mi, - respondis Sokrato - mi estas civitano, ne de Ateno, sed de 1'mondo.
Tiam pluraj el la ĉeestantaj stultuloj murtnuris, kaj la ŝajniga filozofo Satono parolis tiel stulte, kiel oratoro
antaŭ la popolo :
Ci ne estas justa al ci mem, kara Sokrato, kaj ci brave kondutis en bataloj.
Ci aŭdis, ke en Deliumo mi savis la vivon de Ksenofono kaj en Potideo la vivon de Alcibiado. Cu ci aŭdis, ke iam mi mortigis iun ?
Tion ci farus, se estus necese.
Neniam oni devas mortigi; neniam oni devas frapi..
Eĉ se ci estas frapita ?
Eĉ se mi estas frapita.
La komedia poeto Aristofano estis inter la aŭskultantoj. Li ekkriis :
Kion ci jus diris, ho Sokrato, tio estas malinda ne nur de atenano, sed de homo..
Kaj, subite, li piedbatis Sokraton.
Tuj kiam li estis doninta la malprecizan baton, ne mal- pli subite li eksaltis malantaŭen, forirante de la timinda fortiko de Sokrato.
Oni rakontis al mi poste, ke Sokrato ne ĉesis rideti eĉ dum unu momento, kaj ke neniu ruĝaĵo koloris lian frunton, kaj neniu palo aperis sur lia vizaĝo.
Mi scias tion, tial ke oni rakontis ĝin al mi.. Ĝar mi ne plu vidis Sokraton.
Mi estis ĵetinta min sur la fcurleskulon kaj mi premis lian gorĝon.
Sed la fortikaj manoj de Sokrato kaptis miajn manojn, malstreĉis mian premon.
Mi ploris pro furiozo kaj pro honto. Tamen mi diris :
Majstro, ci pravas. Ni trenu tiun homon, aŭ pli ĝŭste tiun malpuraĵon, ĝis antaŭ juĝistoj.
Sokrato ekridegis laŭ maniero, kiu iafoje malfermis lian larĝan buŝon, tiel ke ĝi ŝajnis dividi lian vizaĝon en du fragmentojn. Poste li ekkriis :
Tiel, mia Antisteno, se azeno frapas cin per sia hufc, ci demandos cin, Ĉu estas preferinde redoni la baton al li, aŭ lin treni ĝis antaŭ tribunalo ?
A
Ne. Gi estas ties mastro, kiun mi prirespondecigos.
Ci do diru min, kiu estas la mastro de la azeno Aristo- fano, kaj mi ekzamenos, kion mi devas fari.
Mi silentis kaj ĉiuj silentis. Aristofano foriris, 3ruĝ- iĝinte per pli da furiozo kaj honto, ol se li estus punita per batoj aŭ per monpuno.
Sed, kiam li estis reveninta hejmen, li komencis verki la faman komedion, titolita "La Nubegoj". ĉar li estis el tiuj, kiuj sin venĝas pro la malbono, kiun ili faris aŭ volis fari| li estis el tiuj malsaĝuloj, al kiuj la honto farigas novajn stultaĵojn; kaj li estis el tiuj azenoj, kiuj hufobatas per la du piedoj.
Oni scias, ke tiu malŝatinda Satono, post kiam Sokrato mortis, plurfoje laŭdis Aristofanon kaj la verkaĵon de la fia burleskulo, kiun li ne hontas nomi poezio. Li eĉ faris pli, tiu ĉiurilata mensogulo; ok jarojn post la apero de "La Mubegoj", li ne hontis, en la "Bankedo" ĉe Agatono, prezenti la malŝatindan Aristofanon kaj la grandan Sokra- ton kune konversaciantaj kiel du egaluloj, kiel du amikoj!
7
Mi ne povis noti la parolojn, kiuj estis eldiritaj tuj post la forkuro de Aristofano. Mi estis tro emociita, por aŭskulti. Estis en mi granda konfuzo kaj granda leviĝo de polvo. Mi similis urbon, kie tertremo ĵus faligis domojn kaj partojn de muroj : stultege, nenion precizan vidante, mi rigardis la mibon kaŭzitan de subitaj faloj.
Oni poste rakontis al mi, ke Sokrato, ne ĉesante kon- versacii kun iuj kaj kun aliaj, rigardis min ridetante. Sendube, li vidis pli bone ol mi tion, kio okazis en mi. Mi rompis mian peze mediteman silenton, por elkrii :
Kaj tiu stranga Aristofano estas pacamanto !
Li ne scias, kia li estas - milde rimarkigis Sokrato. Unu plia, kiu ne konas sin mem. Tiom longe, kiom ci ne ko- nas cin mem, ci estas amaso da kontraŭaĵoj. Sola, cia lumo ordigos cian kaoson.
Ridinde mi ripetis :
Pacamanto... Pacamanto !...
Ci eble juĝas laŭ ŝajno, mia Antisteno.
"La Akarnianoj" kaj mil paroloj, kiujn mi aŭdis de ii. ..
Eble tio, kion ŝatas Diceopoliso kaj Aristofano, tio ne estas la ekstera paco, rezulto de la animpaco, sed la kon- tentigo de iaj deziroj, la ŝajna kvietigo, kiun donas la obeo al la pasioj. Tio, kion ŝatas Diceopoliso kaj Aristo- fano, tio estas juninoj de Megaro, la viando de la suĉporkoj, la beotiaj nutrokomercaĵoj, la festenoj de Bakho, la ebrio helpita de du grasaj virinoj.
Ni ridetis, kredante revidi la komedion kaj ĉiujn maldeli- katajn scenojn el maldelikataj ĝuoj. Sed Iristipo murmuris :
Kion oni ŝatu dum paca tempo, .se ne-la plezurojn de la paco ?
Ci pravas, mia Aristipo - diris Sokrato. Sed ne ĉiuj rice- vas plezuron de ia samaj aferoj. Eble ankaŭ ekzistas serenaj ĝojoj, kiujn ia vorto plezuro. tro malforte esprimas.
Ne estas. la paco - diris Alcibiado - kiun ŝatas tiu Aristo- fano. Ĝi estas la mono. Tiu komika poeto estas subaĉetita, same kiel oratoro.Mi aŭdis, ke la Spartanoj pagis al li tre kare.
. Sed Sokrato :
Filo de Ciniaso, ci senpruve rediras nepruvitajn asertojn. Aristofano ne estas subaĉetita laŭ la ekstera maniero, kiun ci diras nek per mono. Sed li amas la Lacedemonojn pro la samaj motivoj, kiuj igas lin malami Sokraton. La Spartanoj havas skribitajn leĝojn pli severegajn ol la niaj : Aristo- fano estas el tiuj, kiuj ŝatas la severegon de la leĝoj, kondiĉe ke ĝi ne falu sur lin. En la lakona armeo, la disci- plino estas pli severa ol en la atena armeo : Aristofano aprobas la severegojn de la disciplino, tiom longe, kiom ilin spertas aliaj personoj. La Spartanoj estas ankaŭ pli milit- emaj ol la Atenahoj. Ami la Ŝpartanojn kiel Spartanojn, ne kiel homojn, ĝi estas ami la militon.
Poste, sin turnante al Ksenofono :
Oni diris al mi, ke, kiel la juna Agesilaso, estonta reĝo de Sparto, ci revas pri paco kaj alianco kun la Spartanoj, por ebiigi al la kŭniĝintaj Grekoj okazigi militon en Azio.
Iafoje mi plektas tiun gloran revon, konfesis Ksenofono, ruĝiĝante.
Pluraj aprobis. Ne respondante al ili rekte, Sokrato daŭr- igis :
Eble Aristofano, ne kuragante tion diri -,. ĉar li ne plu havas la naivan junon de Ksenofono kaj nevolonte li akceptas iajn riskojn -. plektas la saman revon.,. Eble la milito inter Sparto kaj Ateno ŝajnas al li tro malgranda milito kaj kiu, i
por kontentigi sian grandan animon, mortigas tro malmulte da homoj. Li volus, ke inter la Grekoj okazu sufiĉe longa paeo, kiu ebligus pli vastan militon, sufiĉe mortigan kaj detruan por satigi lian koron.