kaj korpon. Liaj okuloj elstariĝis, kaj li anhelis malfacile por spiri.
Tio faris la reĝidon malĝoja duafoje en lia vivo. La bonkora reĝido ne povis toleri, ke suferas
homoj. Li tuj alkuris, metis la kapon de la viro sur sian genuon kaj demandis: “Kio okazis al vi?
Kio okazis?” Sed la malsanulo povis nur krii anstataŭ respondi.
“Ĉano, diru al mi, kial tiu viro tiel fartas?” demandis la reĝido, “Kio okazas al lia spirado?
Kial li ne parolas?”
“Mia reĝido,” respondis Ĉano, “ne tiel tenu la viron. La viro suferas de malsano. Lia sango
toksiĝis. Li suferas de pesta varmo kaj brulas lia tuta korpo. Jen kial li nur povis laŭte krii anstataŭ
paroli.”
“Sed ĉu iuj aliaj homoj tiel fartas?” demandis la reĝido.
“Jes, alvenus via vico malsaniĝi se vi tenas la viron tiel proksime kiel tio. Bonvolu demeti lin kaj ne plu tuŝu lin, alie, lia pesto venos al vi. Vi fariĝos tia, kia li estas nun.”
“Ĉu troviĝas aliaj suferoj krom tiu pesto, Ĉano?”
“Jes, mia reĝido, Troviĝas centoj da aliaj malsanoj tiel suferigaj kiel tio.” respondis Ĉano.
“ Ĉu neniu povas helpi? Ĉu ĉiuj homoj eble malsaniĝos? Ĉu tio iam ajn subite okazos?”
demandis Sidarto.
“Jes, mia kara reĝido,” respondis Ĉano, “ĉiu en la mondo eble malsaniĝos. Neniu povas
ĉesigi tion, kaj tio iam ajn okazos. Ĉiu homo malsaniĝos kaj suferos.”
La reĝido fariĝis despli malĝoja kiam li revenis al la palaco en la dua fojo, ĉiam pensante pri
la viro kaj lia malsano.
9. La kvar vidaĵoj: Mortinto
Sidarto sentis korsuferon kaj deprimitecon post kiam li revenis al la palaco vidinte la
malsanulon. Li ofte enpensiĝis. La reĝo ege malĝojis pro lia ŝanĝiĝo. Post nelonge, la reĝido petis permeson de la reĝo, ke li forlasu la palacon por lerni pli multe pri homa vivo en la urbo. La reĝo konsentis, ĉar li sciis bone, ke li ricevos nenian bonon, se li malhelpas la eliron de la reĝido.
Denove en vestaĵoj por nobeloj, Sidarto kaj Ĉano piediris el la palaco ĉifoje kaj vizitis
multajn partojn de Kapilavasto. Post kiam ili vojaĝis plejparte de la tago, la reĝido vidis, ke grupo da homoj venas laŭ la strato plorante dum kvar viroj portas tabulon, sur kiu senmove kuŝas
maldika viro. La kuŝanta homo nenion diris kiel ŝtono. La alvenintoj haltis, metis la tabulon kun la viro sur amason da brullignaĵo kaj estigis fajron. La viro restis senmova kiam la flamo englutis la tabulon kaj tuj poste lian korpon de ĉiuj flankoj.
“Kio estas tio, Ĉano?” demandis Sidarto. “Kial tiu viro kuŝis tie senmove, lasante sin
forbruligita? Ŝajnas, ke li scius nenion.”
“Li mortis,” respondis Ĉano.
“Mortis! Ĉano, ĉu ĉiuj homoj mortos?”
“Jes, mia kara reĝido, ĉiuj vivantoj mortos iutage. Neniu povas haltigi la alvenon de morto,”
respondis Ĉano.
La reĝido estis tiel terurigita, ke li diris nenion plu. Li opiniis ege terura, ke la afero nomata morto venos al ĉiuj homoj, eĉ al reĝoj kaj reĝinoj. Ĉu ne estas metodo por ĉesigi tion? Li revenis hejmen silente. Li rekte iris al sia propra ĉambro en la palaco kaj sidis en profunda meditado dum resta tempo de la tago. Li pensis malĝoje: “ Iam ĉiuj en la mondo devas morti. Neniu eltrovis
metodon por ĉesigi tion. Ni devas havi metodon por ĉesigi tion. Mi nepre eltrovu ĝin kaj helpu la mondon.”
10. La kvar vidaĵoj: Monaĥo
Post multaj tagoj de ĉagreno kaj meditado, Sidarto vizitis la urbon kvarafoje. Kiam li veturis
al la ĝardeno, li vidis feliĉan viron en oranĝa robo. Li demandis Ĉanon: “Kio estas tiu ĉi viro en oranĝa robo? Liaj haroj estas forrazitaj. Kial li aspektas tiel feliĉa? Kiel li vivas kaj per kio li sin vivtenas?”
“Li estas monaĥo.” respondis Ĉano, “Li loĝas en monaĥejo kaj iras peti manĝaĵon de domo
al domo kaj instrui homojn de loko al loko kiel konduti bone kaj esti trankvilaj.” Tiam la reĝido sentis sin tre feliĉa. Kiam li iris tra la parko, li pensis: “Mi devas fariĝi tia.”
Li piediris ĝis laciĝo kaj sidiĝis sub arbo por pensi plue. Kiam li sidis en la refreŝiga ombro
de arbo, oni raportis al li, ke lia edzino naskis belan filon. Aŭdinte la informon, li diris: “ Al mi naskiĝis malhelpo kaj obstaklo por mia forlaso. ” Do li nomis sian filon Rahulo, kiu signifas
malhelpon.
Kiam li revenis al la palaco, li renkontis reĝidinon nomatan Kisagotami, kiu hazarde rigardis
eksteren tra la palaca fenestro. Vidinte la reĝidon alvenanta, ŝi tiel absorbiĝis de lia beleco, ke ŝi diris laŭte: “Kiel feliĉaj devas esti la patrino, patro kaj edzino de tiel bela juna reĝido!”
Preterpasante la virinon, Sidarto aŭdis tion kaj pensis en si, “La patrino, patro kaj edzino
trovas feliĉon en mia bela figuro, sed kiel mi eskapu el la obstakloj kaj suferoj por atingi nirvanon, kiu estas eterna libereco feliĉa kaj paca?” Pro la demando li ekkonsciis, kion li devas fari. “Mi forlasos la familian vivon kaj homan mondon por atingi iluminiĝon. Tiu virino donis al mi valoran lecionon. Mi devas danki ŝin per pago al instruistino.” Depreninte valoran perlan kolringon de sia kolo, Sidarto ĝin benis kaj dankeme donacis al Kisagotami kiel lernan kotizon.
11. La reĝido forlasis sian hejmon
La reĝo, patro de Sidarto, aranĝis grandan vesperan festenon kaj dancadon por celebri la
naskiĝon de Rahulo. Li invitis la plej bonajn dancistojn, kantistojn kaj muzikistojn el la tuta lando.
Fakte la reĝo aranĝis la celebradon ne nur pro ĝojo. Li trovis, ke la reĝido estas ĉagrenita, kaj la nova bebo donis al li nenian feliĉon. Li timis, ke Sidarto intencas forlasi la palacon por fariĝi monaĥo, do li faris sian eblon por distri la reĝidon el malĝojo kaj revenigi lin al la luksa palaca vivo.
La reĝido partoprenis en la balo nur por plezurigi sian patron. Dum la festeno oni servis plej
bongustajn manĝaĵojn; La knabinoj el la tuta lando prezentis plej sorĉajn kaj belajn dancojn; la plej sensivaj muzikistoj faris plej bonajn pupoludojn kaj magiistoj ludis nekredeblajn magiaĵojn.
Sed Sidarto tiel laciĝis de la pensado, ke li baldaŭ dronis en profunda dormo.
Vidinte tion, la kantistoj kaj dancistoj ankaŭ haltis kaj endormiĝis. Post iom da tempo
tiunokte, la reĝido vekiĝis kaj surprizite vidis tiujn dormantajn homojn. Kia estas la vidaĵo! Sur la planko dise kuŝis ĉiuj tutlande plej belaj kaj ĉarmaj dancistinoj, plej bonaj kantistoj, plej lertaj muzikistoj kaj plej inteligentaj ludantoj en la plej malbelaj, hontigaj kaj abomenindaj pozoj. Ili ĉiuj klopodis ĝojigi la reĝidon antaŭ horoj, sed nun iuj ronkis kiel porkoj kun la buŝo malfermita, kaj iuj grincis la dentojn kaj maĉis kiel malsataj demonoj. Iliaj ŝanĝitaj aspektoj des pli naŭzis kaj malĝojigis la reĝidon. "Kiel subprema kaj sufoka ĉio ĉi estas," li pensis kaj turnis sian penson al la intenco forlasi la palacon. Li stariĝis kviete en la ĉambro, vekis Ĉanon, kaj petis, ke li selu lian ĉevalon Kantako.
Kiam Ĉano pretigis la ĉevalon, Sidarto kviete iris al la novnaskita bebo por vidi lin unuafoje.
Lia edzino dormis ĉe la bebo, kun sia mano sur ĝia kapo. La reĝido diris al si mem: "Se mi provus formovi ŝian manon por ke mi ĉirkaŭprenu ĝin lastafoje, mi timas, ke mi vekus ŝin, kaj ŝi
malhelpus min de la foriro. Ne! Mi devas iri, sed post kiam mi trovos tion, por kio mi strebas, mi revenos vidi lin kaj lian patrinon denove."
Do Sidarto kviete forlasis la palacon. Estis noktmezo. La reĝido rajdis sur sia blanka ĉevalo
Kantako akompanate de sia fidela servisto Ĉano, kiu tenis la ĉevalan voston. Neniu haltigis lin
kiam li rajdis for de ĉiuj, kiuj lin konis, respektis kaj amis. Li fiksis sian lastan rigardon al la urbo de Kapilavasto, kiu estis dormanta tiel kviete en la lunlumo. Li forlasis kun intenco lerni scion pri maljuniĝo, malsaniĝo kaj morto. Li deĉevaliĝis rajdinte al bordo de rivero Anomo signifanta