— Гэта вы да нас ездзілі?..
Прыадчыніліся ўваходныя дзверы, я падумаў — бо футра сарвалася — што за імі, можа быць, Лі-Лі, але ўвайшла Зоя. Бледная, у чорнай сукенцы з чырвонымі ружамі — ёй пасавала... Кіўнула мне, глянуўшы на жанчыну, і, рассыпаючы ружы, кінулася плакаць да Лідзіі Паўлаўны, якая загаласіла: “Які хлопчык!.. Які хлопчык...”
— Нам пагаварыць трэба — няма з кім, — стаяла ўсё перада мной жанчына. — Можна з вамі?.. Я Галіна...
На кухні сядзеў яе мужык, Сакрат, яны ў бацькі Аліка дом купілі.
— Мы не супраць былі, хай бы з намі жыў... А ён да смерці цягнуўся...
— Пра што пагаварыць?..
Я ўпэўнены быў, што пра паперы на дом.
— Пра гэта, пра што яшчэ... Яго дома пахаваць трэба, ён там ляжаць хоча, мы так думаем. Каля продкаў — што яму тут сіроціцца?..
Я глянуў уважлівей: яна статная, прывабная, ён таксама не сякерай вычасаны... Маладыя, моцная мужык і баба. Відаць, што гаспадары, таму да ўсяго і да смерці — па-гаспадарску.
Чаму, апроч іх, ніхто не падумаў, дзе Алік ляжаць хоча? Ні я, ні Лідзія Паўлаўна — ніхто? І я размаўляў з ім — і не спытаўся...
— Мы не падумалі... — сеў я на зэдаль, на якім Ігар Львовіч сядзеў, галаву на сякеры качаючы, і Галіна сказала:
— Бо вы чужыя.
Я ледзь не адказаў: “У смерці няма чужых...” — але пра гэта яны, пэўна, ведалі, таму спытаў:
— А вы?
— Мы праз магілы свае. Нашы продкі ўсе там разам.
— Праз магілы ўсе свае... Якая розніца, дзе ляжаць?
— Гэткая ж, — Сакрат сказаў, — як і розніца, дзе жыць. Мы во думалі былі: дом купляць, ці ў замежжа з’ехаць, бо беларусам быць — бяда. Але што зробіш?.. Гонар не дазваляе кімсьці іншым стаць.
Пажыць там у іх на Наваградчыне, з імі і Казімірам — ці што?.. Паглядзець: не толькі ж яны трое не ўлезлі ў мікрааўтобус?..
Я сказаў ім, каб ехалі і чакалі заўтра Аліка дома... І зманіў, не любячы праўды, Лідзіі Паўлаўне, што знайшоўся бацька, які сам пры смерці і просіць прывезці сына.
Тое, як успрыняла гэта Лідзія Паўлаўна, змусіла мяне яшчэ раз з яе здзівіцца.
— Што ж, я з Ігарам лягу.
Зоя занепакоілася: “Каб Лі-Лі не спазнілася... Яна самалётам заўтра збіралася, трэба пазваніць, каб на цягнік сёння села”.
Ува мне быццам бомба маленькая выбухнула... Ну, канечне, на ранішнім цягніку...
Сакрат з Галінай былі на машыне, я іх праводзіў. “Мы ўсё падрыхтуем: магілу, памінкі... Дзякуй”.
Набралі сабе клопату — і дзякуй. Што я ведаю, лабух, пра гэтых людзей на гэтай зямлі?..
Крабіч кажа, недзе ён вычытаў, не ў “Трох мушкецёрах” і нават не ў кітайскай філасофіі: “Айчына — лёс і магілы”. Хоць мог і сам прыдумаць, ці перайначыць, за ім водзіцца такое: прыдумае і кажа, што вычытаў, бо здаецца, што вычытанае разумней...
Лі-Лі не спазнілася.
Я ў двор глядзеў, падвартоўваючы яе з маскоўскага ранішняга цягніка... Лі-Лі махнула мне ў акно — і ўбегла ў пад’езд Лідзіі Паўлаўны. Яна з кветкамі, дык, можа, таму...
Смешна: як хлапчук.
Пара ехаць...
— Як ты?.. — выйшла Лі-Лі з пакою Ігара Львовіча ў прыхожую, пацалавала ў скронь. Як толькі што ў лоб Аліка пацалавала.
— Які хлопчык...
Я не сам, нехта за мяне ўва мне спытаўся, я і ненавідзеў яго за слабасць, і зрабіць з ім нічога не мог:
— Ты са мной, Лі-Лі?
Яна зазірнула мне ў вочы... шкадуючы, і так яшчэ, як заклінала, каб зразумеў я тое, што зараз яна скажа:
— Фелікс жыць без мяне не будзе.
Лабухі труну паднялі, я кінуў таропка: “Потым пагаворым...” — і Лі-Лі адступіла ад мяне да Лідзіі Паўлаўны: “Я ўвечары самалётам...”
Пагаварыць потым не выйшла... Я адно спытацца паспеў — у двары, калі ў машыны сядалі: “Ты чаму ў Маскву з ім паехала?..” — і Лі-Лі, нібы просячы, каб не пачынаў я, не чапляўся за гэта, калі ўсё вырашана, адказала хутка, ціха і ўніз: “Бо ў Амерыку не хацела”.
Я так і падумаў, западазраваў, калі раптам карцінка такая, як паштоўка калядная, намалявалася, на якой Фелікс — анёл. На зямлі не бывае анёлаў... Хоць што мне з таго, што Лі-Лі ціха і ўніз гэта пацвердзіла? Гэта ўжо Фелікса праблема, для мяне якая розніца — дзе з ім Лі-Лі?..
Ды Фелікс ні ў чым і не зманіў. Проста не сказаў усёй праўды. Якой я не любіў, і якую — таксама не ўсю — зараз хутка сказала Лі-Лі.
Так заўсёды будзе: не ўсю, не ўсё... Бо, калі б было ўсё, дык даўно б усё скончылася.
На Наваградак ехалі асобна: Лі-Лі і Лідзія Паўлаўна, Зоя, Стэфа і Зіначка, якую Стэфа змусіла паехаць — у катафалку з Алікам, а я з Крабічам, Росцікам і чатырма лабухамі — у мікрааўтобусе.
Трубу Росцік прынёс.
Калі даехалі, каля дома з востранахіленым чарапічным дахам тоўпіўся люд — незвычайна для хаўтур узбуджаны. Сакрат сустрэў, заклапочаны: “Тут нечаканка такая...” — і правёў у дом, дзе ў гасцёўні два сталы пад белымі абрусамі стаялі, і на адным, накрытая вечкам, труна. Я ўцяміць не мог: мы з труной — і ў доме труна... перакладваць, ці як?.. што за звычаі такія?.. але ўбачыў партрэт з чорнай стужкай: пажылы чалавек, на Аліка падобны вачыма, тварам... і мяне працяла: бацька!