— У іх два бамжы з пісталетам, а ім няма на каго, апроч як на цябе, п’янтоса забітага павесіць?.. Нешта тут не так... Ці нечага ты не дагаворваеш...
— Што мне рабіць, Росцік?..
— Не перабольшваць сваёй ролі ў гісторыі. Ты ў ёй не нумар раз. Дзякуй скажы, што мікраскоп навялі, заўважалі...
— Я не перабольшваю... Не я да іх, яны да мяне палезлі...
— І хто палез? Тараканы?.. Улада да цябе палезла. А шмат да каго ўлада лезе?
— Гледзячы з чым...
— Скажуць, з чым, калі не сказалі... З прапановай нейкай цябе шчэмяць. Таму і абстаўляюць усё так, каб па дураце сваёй ад прапановы ты не адмовіўся.
Неяк надта хутка ўгадаў Росцік тое, што я не дагаварыў... Мусіць, не цяжка ўгадаць...
— Ты з чаго гэта ўзяў?
— З захапленняў Красевіча. Такі ўжо ты разумны — куды там!..
“Як Дартаньян, — падумаў я. — Што ні скажуць — разумею...”
— Можна і ў дурня згуляць... Можна?..
— Усё можна... Толькі ўлада — баба крыўдлівая. І помстлівая, — сказаў Росцік так, нібы ад самой улады перадаваў, што яна крыўдлівая і помстлівая.
— Ды якая ўлада!.. Калгас, брыгада...
— Ну і што? — нечакана спытаў Росцік. — А табе якая трэба, калі ты лабух?..
Я вырашыў, што ён падначвае, і адмахнуўся:
— Кінь... Нібы ты не гэтак жа думаеш...
— Я думаю, што я перадумаў.
— Даўно?
— Пасля таго, як Крабіч мне патыліцу праламаў... Уяўляеш яго пры ўладзе?..
Крабіча пры ўладзе я не ўяўляў... Нашто яна яму?.. Хоць хто яго ведае: улада такая цацка, што толькі дай...
— Ты праўда перадумаў?..
— Якая пра ўладу можа быць праўда, Ромчык?.. Праўда пра ўладу — гэта рэвалюцыя.
— Тады пра што мы гаворым?
— Пра выгаду. Гаварыць варта толькі пра выгаду... Але ёсць тонкасці: прыстойнасць, яшчэ там нешта... Таму нам выгадна лічыць, што гэтая ўлада нічым не горшая за іншую.
— Табе выгадна?..
Росцік не стаў пярэчыць:
— Мне, калі так хочаш... Ва ўсякім разе не горшая за тую, якая была. Ведаеш, чым яна змагароў раздражняе?..
На гэты раз Росціку захацелася, каб я спытаўся: чым?.. Я спытаўся:
— Чым?
— Тым, што ёсць такая, якая ёсць. Нібыта і не павінна яе быць — калгас жа, як ты кажаш, брыгада — а яна ёсць. І прэзідэнт той, які ёсць, і міністры, а змагарам усё здаецца, што тут падман нейкі. Каб яны ў прэзідэнтах, яны ў міністрах былі, тады ўсё было б справядліва, а так — не. Іх грызе адчуванне прайгранай гульні, якую, як ім зараз здаецца, яны лёгка маглі б выйграць. Яны паражэнцы, найперш паражэнцы, а потым ужо за нешта там барацьбіты...
Я слухаў Росціка і думаў: нечага ён не дагаворвае... Абодва мы не дагаворваем, таму і пустая гаворка...
— Росцік, — спытаў я, — чаго да цябе Шыгуцкі з Красевічам прыходзілі?
— Праведаць.
— А пасля чаго?..
Росцік таксама, мусіць, адчуў, што далей не дагаворваць — размова без толку. Без выгады.
— А пасля дагаварыць тое, што ў лазні Крабіч дагаварыць не даў... Што дэпутацкія выбары — прыкідка да прэзідэнтскіх, пад якія ўжо ўвесь шоу-бізнес нам аддадуць... І пакінуць яго за намі, пакуль пры ўладзе будуць, а пры ўладзе яны, Шыгуцкі кажа, назаўсёды. — Росцік, які некалі і лабухам быў, і дырэктарам, і канферанс’е, крутнуў кулак на кулаку і сказаў голасам Шыгуцкага: “І ніхто не рыпнецца!..”
Прыблізна гэтага я і чакаў...
— Усё?..
— Амаль што... Драбяза яшчэ... Адыходзячы, абнялі і сказалі: “Не трэба Раману Канстанцінавічу ў аглоблі біць”.
Росцік разумеў, што гэта не драбяза, таму і пракінуў пад самы канец: “Адыходзячы, абнялі і сказалі...”
— Хто сказаў?..
— Шыгуцкі. Красевіч упэўнены, што ў аглоблі біць ты і не збіраешся...
Тут я не стрываў, каб не ўпікнуць:
— І ўсё ж табе даручылі паўплываць?..
Росцік зірнуў на мяне з той габрэйская тугой, з якой самы тужлівы беларус не зірне... Хіба толькі хітрыць будзе, паказваючы, нібы яму гэтак жа тужліва, як габрэю...
— Да мяне прыйшлі і мне адкрыта сказалі пра маю выгаду... А я стары і хворы жыд, каму я на хрэн патрэбны?.. І я ляжаў і думаў: жыццё — чарга. Кожны ў ім, хто не першы, стаіць за некім. Выйшла так, што я за табой... Чым ты бліжэй да першых, тым я да іх бліжэй. Цябе падцягваюць да ўлады — мне гэта выгадна, Ромчык... Давай паспрабуем выкруціць з гэтага ўсё, што можна...
Росцік глядзеў, як сусветны сум — мне шкада яго стала.
— Калі ты ў аглоблі біць не будзеш...
— Не буду, — усміхнуўся Росцік. — Дык што?..
— Не хачу я з імі нічога выкручваць.
— А з кім хочаш? Са змагарамі? З вар’ятамі накшталт Крабіча?..
— Ні з кім.
— З некім прыйдзецца, — сказаў Росцік тое самае, што Крабіч казаў, і выходзіла, што нічым касмапаліт габрэй не разумнейшы за нацыяналіста беларуса.