Ты разумееш, пра што я, Лі-Лі? Гэта так проста... І ці не можа быць, што ты апошняе, бліскуча-залатое звяно ў ланцужку — і вырываешся з мяне, з ланцужка, з лёсу, каб нехта з нас, ты альбо я, не скарысталі небяспечны шанец?.. Аднолькава ўяўны і рэальны, бо ў ім напружанне — на разрыў, бо ў ім ты — з аднаго канца, з гэтага жыцця, а я — з канца другога, з жыцця таго. Як радыёла “Рыгонда”, пра якую ты ўсё пытаешся, чаму я яе не выкіну?
Я шмат чаго, амаль нічога не магу выкінуць, Лі-Лі.
Шмат чаго распавядаючы табе пра Марту, я мала, амаль нічога не расказваў пра Ніну. Адгаворваўся, што ўсё ты пра яе ведаеш, а насампраўдзе пра Ніну казаць цяжэй — з ёй у мяне болей таго, што не выкінуць. Пасля нябеснага палёту з Аннай Вазвышэнскай, шанцу кахання, шанцу аднолькава рэальнага і ўяўнага, пра які нават не скажаш, быў ён ці не, упушчаны ці скарыстаны, простым разводам з Нінай не абыйшлося. У ноч на той дзень, калі трэба было з’явіцца ў суд, каб нас развялі, Ніна ўстала з нашага сямейнага ложка, выйшла праз кухню, узяўшы нож, на балкон — і ўзрэзала сабе жывот. Спрабавала яшчэ і выкінуцца, але ўжо не здолела...
Шнар на жываце Ніны — разлом майго свету, Лі-Лі. Трэшчына, у якую, як іголка на старой кружэлцы, западае і западае памяць.
А што для мяне шнар на жываце Стэфы?.. Нічога. Толькі шнар. Зашыты разрэз чужога жыцця. Але, зачапіўшыся за яго, памяць паслізнулася — і ў разломы свайго свету, у трэшчыны майго жыцця я западаю і западаю.
Неяк трэба выбірацца. Суладзіцца з тым, што ёсць, чаго больш, чым дастаткова, каб не самоціцца па страчаным і няздзейсненым. Пакінуць для музыкі сум пра былое.
Я б мог і не ажаніцца ні з Нінай, ні з Мартай. Мог не ўзляцець з Аннай, не доўжыць палёты з табой... Зусім не цяжка ўявіць, што гэтага магло не быць, але яно сталася — і не быць ужо не можа. Калі нават прамінула і страцілася... Пашарпалася і падрапалася, як старая кружэлка.
Радыёла “Рыгонда”, на якую паставіў я кружэлку, таксама старая, і музыка старажытная, даўняя-даўняя, бо Малер — апошняя музыка Еўропы. Былі пасля Дэбюсі, Стравінскі, толькі гэта ўжо хоць і Еўропа, але Амерыка. Калі можна так сказаць.
На ўскрайку Еўропы і на сконе яе музыкі Агінскі паспеў яшчэ напісаць свой паланэз. Агінскі, канечне, не Малер, гэта музыка апошняга балю на крэсах сыходзячай Еўропы, Лі-Лі, хоць Крабіч будзе даводзіць, што найвялікшая. Крабіч ва ўсёй музыцы толькі і трызніць паланэзам Агінскага, і ўлюбёны ў яго таму, што Агінскі для Крабіча — беларус. Ну, жыў у фальварку ў Залессі, дык і беларус, і малайчына. На Малера Крабіч пацепвае плячыма, а пра Бетховена кажа, што Бетховен — глухі казёл. Бо як так: немец, а паланэз напісаў для рускай імператрыцы, для заваёўніцы?.. “Еўропа кінула Беларусь пад ногі Расеі з паланэзам Бетховена! — крычыць Крабіч. — А з паланэзам Агінскага мы ў Еўропу вернемся!..”
Можа быць, толькі куды вяртацца, калі Еўропы паланэзаў даўно няма і ніколі болей не будзе?.. Я кажу Крабічу, што Бетховен чуць не чуў нічога пра Беларусь, краіны, назвы такой не ведаў, для яго Еўропа на ўсходзе Нямеччыны, на ўзмежжы Польшчы канчалася, а Крабіча на вілы ўздымае: “Глухі казёл”.
Пра Бетховена — глухі казёл, як табе такое, Лі-Лі?.. І ўсё— з глыбіннай лютасці, з нацыянальнай няздзейсненасці, няспраўджанасці... А як спраўдзіцца?.. Магчыма, каб у нас , у беларусаў, былі Бетховен ці Малер, дык былі б і мы, беларусы. Хоць хутчэй за ўсё Бетховена з Малерам у нас бы забралі. Ці палякі, ці літоўцы, ці рускія...
У кансерваторыі я з паўгода вучыўся ў класе Глебава... Глебаўскае адажыа ў балеце “Маленькі прынц” перахоплівае горла. Гэтая музыка не еўрапейска-развітальная, як малераўская, яна беларуска-развітальная...А Крабіч слухаць не хоча: “Глебаў — рускі”. Я кажу: “Дык і Муля — уральскі”. Крабіча ад злосці распірае: “Мулявін — пясняр!” Быццам тое, што ён пясняр, у Мулявіна ў пашпарце запісана...
Прафесару Румасу ўсё адно было: рускія, беларусы, ці немцы з татарамі Глебаў з Мулявіным. Ён радаваўся, што яны ёсць, і маліўся на музыку... Якраз прафесар Румас адкрыў мне Малера. Румасу ў слодыч было згадваць і паўтараць кімсьці да яго сказанае: што “Тытан”, першая сімфонія Малера, — гэта дзесятая сімфонія Бетховена. А Бетховен напісаў дзевяць сімфоній, Лі-Лі.
Немагчыма высокае, Адажыа Дзесятай сімфоніі Малера і невыносна самотнае: я слухаю яго ледзь не ў плач. Не тое, каб мне хацелася слёз, але так яно выходзіць.
Музыка — пустата?..
Калі ўсё ж смерць... ці не, не смерць, нешта памежнае з ёй, штосьці над ёю... не смерць, а небыццё, адсутнасць у быцці сапраўды гэткая раскоша, як у гуках і паўзах адажыа, дык развітаемся хоць зараз, Лі-Лі. Толькі для смерці павінна прычына быць, музыка — не прычына.