– Я... не ўмею, – твар Бярозкі згаснуў.
– А каб умела – кінула б усіх і не пачухалася. А ты... Пе-ра-воз-чык? Ты, здраднік?.. А ты, хлуслівы поп? А вы ўсе? А ты, Выліваха, годны кавалер, ану, згуляй на яе жыццё.
– Чужым – не гуляю. Ніколі не гуляў на чужое майно.
– Ну і яшчэ на гэтых усіх. Ну! На дваццаць год гэтай дзяўчыны. На дваццаць год Перавозчыка, на дваццаць – усіх астатніх. На ўсіх, акрамя папа, бо ён марыў аб царстве пасмяротным. Ну?! Вартая жалю чалавечая слізь!
– Выліваха, – сказаў Палачанін. – Ці доўга яна тут будзе здзекавацца з нас?
– А пройгрыш?
– А гонар, – сказаў Палачанін.
– Згода, – сказаў Гервасій.
Смерць ускінула галаву:
– Ты? Табе ж усё адно нічога, нічога больш не дапаможа. Што табе?
Выліваха выстаўляў цяжкія фігуры. І кожны ўдар донцам аб дошку быў, як удар па вечку труны.
– Што табе да гэтага Палачаніна? Што табе да Перавозчыка?
Гервасій пахукаў на донца свайго візіра: ад сурокаў.
– Ты прайграеш. Ты ніколі-ніколі іх не сустрэнеш. Ніхто ніколі не даведаецца.
Выліваха раўняў шэраг латнікаў.
– Ты разумееш, на што ты падымаеш руку? На маю веліч!
“Гора і няшчасце Рагачова” працягнула руку і ўзяло ў дзяўчыны кветку.
– Ты помніш цара Івана? Я і табе не дам забыцця.
Гожыя вусны Вылівахі нахабна і дзёрзка ўсміхнуліся, і не было, здаецца, нічога прыгажэйшага за гэтую ўсмешку.
– Дзякуй, – сказаў ён.
– Тады – прападай, – сказала Смерць, – ты, што сееш у сэрцах гэтых... няшчасных нездзяйсняльныя надзеі.
– А што, хлопцы, – сказаў Выліваха. – Пяць хвілін надзеі – хіба мала?
Весляры ўсміхаліся.
– То прападай, – сказала Смерць.
Латнік яе візіра зрабіў два крокі наперад. Выліваха рушыў свайго.
Як застрэльшчыкі сечы, як Ракута і Койдан пад Крутагор’ем, латнікі стаялі пасярэдзіне поля. Твар у твар.
...Неадольна, як цемры цемраў, як крыжацкае мора на тры сотні вояў князя Давіда, як асманы на Косавым полі, як рыцары на Белай Гары, рухаліся воі Смерці. І зноў Выліваха адчуў, што ніхто ніколі не можа выйграць у сілы, якая сядзела насупраць.
Нечалавечая, вышэйшая, халодная і няўмольная разважлівасць, якая не памыляецца, ваявала з ім. Гэта было страшна, нібы ў сне. І Гервасій зразумеў, што ён сапраўды прапаў.
– Позна, Выліваха, – засмяялася, зарыпела Смерць. – Позна нават з гэтай дзеўкай. Позна. Гуляць трэба пры жыцці. Хе-хе. І маё шчасце, што вы, і асабліва дурныя бабы, не разумееце гэтага. З-за карысталюбства яны адмаўляюць бедным, але высакародным, нібы ў іх тры жыцці.
І неадольна, бы ў сне, Смерць зрэзала Вылівахавага слана.
– А вы, калі яны адмаўляюць вам, улешчваеце іх падарункамі. Нібыта вашы каралі вартыя магнацкіх палацаў, нібыта ваша танная біруза з дарагім пацалункам вартая карэты шасцерыком без пацалунка? Нібыта срэбнае таннае люстэрка, падоранае пяшчотным каханкам, мае ў вачах такой каштоўнасць, у параўнанні з вілай за горадам, якую даруе – усё адно, жарабец ці кастрат. Хе-хе.
Смерць глядзела то на Выліваху, то на Бярозку. Яна злавалася і тым не менш крышыла абарону Гервасія, як хацела. І той, нягледзячы на халодны спакой роспачы, бачыў: усё скончана. Ён зрэзаў слана Смерці і адразу страціў сваю ладдзю і латніка, які пагражаў шатру візіра. Выліваха зірнуў на дзяўчыну, убачыў яе твар і паціснуў плячыма.
– Дорыце ім срэбныя люстэркі, – рыпела Смерць. – А я дарыла б ім люстэркі будучага. Я б дарыла ім замест люстэрка – чэрап. “На, дурніца, глядзі. На, глядзі, якая ты будзеш заўтра. Не подлічай. Кахай, калі кахаюць цябе... Не слухае... Не паслухае... Хе-хе-хе...“
У Гервасія апусціліся рукі. Але ўголас ён сказаў:
– Думаеш ты над кожным ходам, як поп перад ютраню: выпіць яму ці не выпіць.
– На табе чару, – Смерць узяла чарговага латніка. Выліваха гойсаў вачыма па дошцы і меркаваў, што яму цяпер рабіць. Арахна дыхала яму ў спіну.
– Гэн! – крыкнуў ёй Выліваха, у роздуме водзячы рукой над фігурамі.
– Што яна табе, шкодзіць?
– Вядома. Як ікона ў спальні... Не магу я, калі глядзяць...
Арахна адпаўзла. Гервасій пахітаў галавою. Хітравата ўсміхнуўся:
– Ай, Палачанін, ай, лізунчык. Глядзі ты, перад канчынай, можна сказаць, куды ты глядзіш, каб табе так астатні раз.