Wokulskiemu jakiegoś pana, który koniecznie chce się widzieć, ale nie mówi
swojego nazwiska.
„Czyżby Maruszewicz?...” - pomyślał Wokulski.
Istotnie, wszedł Maruszewicz, blady, z pałającymi oczyma.
- Panie! - rzekł ponurym głosem, zamykając drzwi gabinetu. - Widzisz przed
sobą człowieka, który postanowił...
- Cóżeś pan postanowił?
- Postanowiłem zakończyć życie... Ciężka to chwila, ale trudno. Honor...
Odpoczął i mówił dalej wzburzony:
- Mógłbym wprawdzie pierwej zabić pana, który jesteś przyczyną moich
nieszczęść...
- O, nie rób pan ceremonii - rzekł Wokulski.
- Pan żartuje, a ja doprawdy mam broń przy sobie i jestem gotów...
- Sprobuj no pan swojej gotowości.
- Panie! tak nie przemawia się do człowieka stojącego nad grobem. Jeżelim
przyszedł, to tylko, ażeby dać panu dowód, że pomimo błędów mam serce
szlachetne.
- I dlaczegóż to stajesz pan nad grobem? - spytał Wokulski.
- Ażeby ocalić honor, który chcesz mi pan wydrzeć
- O!... zachowajże pan ten drogi skarb - odparł Wokulski i wydobył z biurka
fatalne dokumenta. - Czy o te papiery panu chodzi?
- Pan pytasz?... pan naigrawasz się z mojej rozpaczy!
- Uważa pan, panie Maruszewicz - mówił Wokulski przeglądając papiery -
mógłbym panu w tej chwili wypowiedzieć kilka morałów albo nawet przez
pewien czas zostawić pana w niepewności. Ale że obaj jesteśmy już pełnoletni,
więc...
Rozdarł papiery i kawałki ich oddał Maruszewiczowi.
- Więc niech pan zachowa sobie to na pamiątkę.
Maruszewicz ukląkł przed nim.
- Panie! - zawołał - darowałeś mi życie... Wdzięczność moja...
-.Nie bądź pan śmieszny - przerwał mu Wokulski. - O życie pańskie byłem
zupełnie spokojny, tak jak jestem pewny, że kiedyś dostaniesz się do więzienia.
Cała rzecz, że ja nie chcę panu ułatwiać tej podróży.
- O, pan jesteś nielitościwy! - odparł Maruszewicz, machinalnie otrzepując
spodnie. - Jedno życzliwsze słowo, jeden cieplejszy uścisk ręki może
wprowadziłby mnie na nowe tory. Ale pan nie możesz się na to zdobyć...
- No, żegnam pana, panie Maruszewicz. Niech tylko panu nie przyjdzie koncept
podpisać kiedy mego nazwiska, bo wówczas... Rozumie pan?
Maruszewicz wyszedł obrażony.
„To dla ciebie, dla ciebie, ty ukochana, ubył dziś jeden więzień. Straszna to
rzecz uwięzić kogoś, nawet złodzieja i oszczercę” - pomyślał Wokulski.
531
Przez chwilę jeszcze toczyła się w nim walka. Raz - wyrzucał sobie, że mogąc
uwolnić świat od hultaja nie zrobił tego, to znowu myślał, co działoby się z nim,
gdyby tak jego samego uwięziono, oderwano od panny Izabeli na całe miesiące,
może na lata.
„Cóż to za okropność już nigdy jej nie zobaczyć... Kto zresztą wie, czy
miłosierdzie nie jest najlepszą sprawiedliwością?... Jaki ja się robię
sentymentalny!...”
ROZDZIAŁ SZESNASTY:
TEMPUS FUGIT, AETERNITAS MANET
Jakkolwiek sprawa z Maruszewiczem załatwiła się we cztery oczy, jednak wieść
o niej rozeszła się... Wokulski powiedział o tym Rzeckiemu i kazał wykreślić z
księgi rzekomy dług barona. Maruszewicz zaś opowiedział baronowi dodając,
że baron już nie powinien gniewać się na niego, ponieważ dług został umorzony
a on, Maruszewicz, ma zamiar poprawić się.
- Czuję - mówił wzdychając - że byłbym inny, gdybym miał choć ze trzy tysiące
rubli rocznie... Nikczemny świat, na którym tacy jak ja ludzie muszą się
marnować!...
- No, daj spokój, Maruszewicz - uspakajał go baron. - Kocham cię, ale przecie
wszyscy wiedzą, że jesteś hultaj.
- Zaglądałeś, baron, w moje serce?... wiesz, jakie tam uczucia?... O, gdyby
istniał jakiś trybunał, który umie czytać w duszy człowieka, zobaczylibyśmy,
kto z nas lepszy: ja czy ci, co mnie sądzą i potępiają!..:
W rezultacie tak Rzecki, jak baron, jak książę i paru hrabiów, którzy dowiedzieli
się o „nowym figlu” Maruszewicza, wszyscy przyznawali, że Wokulski postąpił
szlachetnie, ale nie po męsku.
- To bardzo piękny czyn - mówił książę - ale... nie w stylu Wokulskiego. On mi
wyglądał na jednego z tych ludzi, którzy w społeczeństwie stanowią siłę
tworzącą rzeczy dobre, a karcącą łotrów. Tak jak postąpił Wokulski z
Maruszewiczem, mógłby zrobić każdy ksiądz... Obawiam się, że ten człowiek
traci energię.
W rzeczywistości Wokulski nie stracił energii, ale zmienił się pod wieloma
względami. Sklepem na przykład nie zajmował się, nawet czuł do niego wstręt,
ponieważ tytuł kupca galanteryjnego szkodził mu w oczach panny Izabeli.
Natomiast zaczął goręcej zajmować się spółką do handlu z cesarstwem,
ponieważ ona przynosiła ogromne dochody, a tym samym zwiększała majątek,
który chciał ofiarować pannie Izabeli.
Prawie od chwili kiedy oświadczył się i został przyjęty, opanowała go dziwna
rzewność i współczucie. Zdawało mu się, że nie tylko nie umiałby nikomu
zrobić przykrości, ale nawet sam nie umiałby się bronić przeciw krzywdom,
byle te nie dotykały panny Izabeli.
532
Natomiast czuł niepokonaną potrzebę robienia dobrze innym. Oprócz zapisu dla
Rzeckiego, przeznaczył Lisieckiemu i Klejnowi, swoim byłym subiektom, po
cztery tysiące rubli, tytułem wynagrodzenia szkód, jakie wyrządził im
sprzedając sklep Szlangbaumowi. Przeznaczył również około dwunastu tysięcy
rubli na gratyfikacje dla inkasentów, woźnych, parobków i furmanów.
Węgiełkowi nie tylko sprawił huczne wesele, ale jeszcze do sumy obiecanej
młodemu małżeństwu dołożył kilkaset rubli. Ponieważ w tym czasie furmanowi
Wysockiemu urodziła się córka, więc trzymał ją do chrztu; gdy zaś sprytny
ojciec dał dziecku imię Izabeli, Wokulski złożył dla niej pięćset rubli na posag.
Imię to było mu bardzo drogie. Nieraz, gdy siedział samotny, brał papier i
ołówek i bez końca pisał: Izabela... Iza... Bela... a potem palił, ażeby nazwisko
ukochanej nie wpadło w obce ręce. Miał zamiar kupić pod Warszawą mały
folwark, zbudować willę i nazwać ją Izabelinem. Przypomniał sobie, że w czasie
jego wędrówek po górach uralskich pewien uczony, który znalazł nowy minerał,
radził się: jak by go nazwać? I wyrzucał sobie, że nie znając wówczas panny
Izabeli, nie wpadł jednakże na pomysł nazwania go izabelitem. Nareszcie
przeczytawszy w gazetach o znalezieniu nowej planetoidy, której znalazca
również kłopotał się o danie jej nazwiska, chciał przeznaczyć dużą nagrodę
temu z astronomów, który odkryje nowe ciało niebieskie i nazwie je :Izabelą.
Odurzające przywiązanie do jednej kobiety nie wykluczało jednak myśli o
drugiej. Niekiedy przypominał sobie panią Stawską, o której wiedział, że
wszystko gotowa była dla niego poświęcić, i czuł jakby wyrzuty sumienia.
„No, co ja zrobię?... - mówił. - Com winien, że tę kocham, a tamtą... Gdybyż