bodajby w mysiej jamie... I święty rubel tworzy jasnowidzących!... - zakończył
doktór śmiejąc się ironicznie.
Rzecki musiał przyznać, że pogłoski nie miały sensu, a wyjaśnienie ich przez
Szumana było najzupełniej racjonalne. Pomimo to niepokój o Wokulskiego
wzmógł się.
Niepokój jednak zamienił się w istotną trwogę wobec faktu nieulegającego już
żadnej wątpliwości. Oto w dniu pierwszego października jeden z rejentów
zawezwał do siebie pana Ignacego i pokazał mu akt, zeznany przez
Wokulskiego przed wyjazdem do Moskwy.
Był to formalny testament; w którym Wokulski rozporządził pozostałymi w
Warszawie pieniędzmi, z których siedemdziesiąt tysięcy rs leżały w banku, zaś
sto dwadzieścia tysięcy rs. u Szlangbauma.
Dla osób obcych rozporządzenie to było dowodem niepoczytalności
Wokulskiego; Rzeckiemu jednak wydało się całkiem logiczne. Testator zapisał:
ogromną sumę stu czterdziestu tysięcy rubli Ochockiemu, dwadzieścia pięć
tysięcy rs. Rzeckiemu, dwadzieścia tysięcy rs. Helence Stawskiej. Pozostałe zaś
pięć tysięcy rs. podzielił między swoją dawną służbę albo biedaków, którzy
mieli z nim stosunki. Z tej sumy otrzymali po pięćset rubli: Węgiełek, stolarz z
Zasławia, Wysocki, furman z Warszawy, i drugi Wysocki, jego brat, dróżnik ze
Skierniewic.
Wokulski rzewnymi słowami prosił obdarowanych, ażeby zapisy przyjęli jak od
zmarłego; rejenta zaś zobowiązał do nieogłaszania aktu przed pierwszym
październikiem.
Między ludźmi, którzy znali Wokulskiego, zrobił się hałas, posypały się plotki,
insynuacje, obrazy osobiste... Szuman zaś w rozmowie z Rzeckim wypowiedział
taki pogląd:
- O zapisie dla pana dawno wiedziałem... Ochockiemu dał blisko milion złotych,
ponieważ odkrył w nim wariata tego co sam gatunku... No i prezent dla córeczki
pięknej pani Stawskiej rozumiem - dodał z uśmiechem - jedno mnie tylko
intryguje...
- Cóż mianowicie.? - spytał Rzecki przygryzając wąsy.
- Skąd się wziął między obdarowanymi ów dróżnik Wysocki?:.. zakończył
Szuman.
Zanotował jego imię i nazwisko i wyszedł zamyślony.
618
Wielki był niepokój Rzeckiego o to, co mogło się stać z Wokulskim, dlaczego
zrobił zapis i dlaczego przemawiał w nim jak człowiek myślący o bliskiej
śmierci... Wnet jednak trafiły się wypadki, które obudziły w panu Ignacym iskrę
nadziei lub do pewnego stopnia wyjaśniły dziwne postępowanie Wokulskiego.
Przede wszystkim Ochocki, zawiadomiony o darze, nie tylko natychmiast
odpowiedział z Petersburga, że zapis przyjmuje i że całą gotówkę chce mieć w
początkach listopada, ale jeszcze zastrzegł sobie u Szlangbauma procent za
miesiąc październik.
Nadto zaś napisał do Rzeckiego list z zapytaniem: czy pan Ignacy nie dałby mu
ze swego kapitału dwudziestu jeden tysięcy rubli gotowizną, w zamian za sumę
płatną na święty Jan, którą Ochocki miał na hipotece wiejskiego majątku?
„Bardzo zależy mi na tym - kończył swój list - ażeby wszystko, co posiadam,
mieć w ręku, gdyż w listopadzie stanowczo muszę wyjechać za granicę.
Objaśnię to panu przy osobistej rozmowie...”
„Dlaczego on tak nagle wyjeżdża za granicę i dlaczego zbiera wszystkie
pieniądze?... - zapytywał sam siebie Rzecki. - Dlaczego w końcu odkłada
wyjaśnienia do rozmowy osobistej?...”
Naturalnie, że przyjął propozycję Ochockiego; zdawało mu się, że w tym
nagłym wyjeździe i niedomówieniach tkwi jakaś otucha.
„Kto wie - myślał - czy Stach pojechał do Indyj ze swoim półmilionem?... Może
oni obaj z Ochockim zejdą się w Paryżu, u tego dziwnego Geista?... Jakieś
metale... jakieś balony!... Widocznie chodzi im o utrzymanie tajemnicy,
przynajmniej do czasu...”
W tym jednak razie pomieszał mu rachunki Szuman powiedziawszy przy jakiejś
okazji:
- Dowiadywałem się w Paryżu o tego sławnego Geista myśląc, że Wokulski
może się o niego zechce zaczepić. No, ale Geist, niegdyś bardzo zdolny chemik,
jest dziś skończonym wariatem... Cała Akademia śmieje się z jego pomysłów!...
Drwiny całej Akademii z Geista mocno zachwiały nadziejami Rzeckiego. Jużci,
jeżeli kto, to tylko Akademia Francuska mogłaby ocenić wartość owych metali
czy balonów... A jeżeli mędrcy zadecydowali, że Geist jest wariatem, to już
chyba Wokulski nie miałby co robić u niego.
„Gdzie i po co w takim razie wyjechał? - myślał Rzecki. - Ha, oczywiście,
wyjechał w podróż, bo mu tu było źle... Jeżeli Ochocki musiał opuścić
mieszkanie, w którym dokuczyła mu tylko gramatyka grecka, to Wokulski mógł
tym bardziej wynieść się z miasta, gdzie mu tak dokuczyła kobieta... I gdybyż to
tylko ona!... Czy był kiedy człowiek bardziej szkalowany od niego?...”
„Ale dlaczego on zrobił prawie testament i jeszcze napomykał w nim o
śmierci?...” - dodawał pan Ignacy. .
Tę wątpliwość rozjaśniła mu wizyta Mraczewskiego. Młody człowiek
przyjechał do Warszawy niespodzianie i przyszedł do Rzeckiego z miną
zakłopotaną. Rozmawiał urywkowo, a w końcu napomknął, że pani Stawska
619
waha się przyjąć darowizny Wokulskiego i że jemu samemu dar ten wydaje się
niepokojącym...
- Dzieciak jesteś, mój kochany!... - oburzył się pan Ignacy.- Wokulski zapisał jej
czy Helci dwadzieścia tysięcy rubli, bo polubił kobietę; a polubił ją, bo w jej
domu znajdował spokój w najcięższych czasach dla siebie... Wiesz przecie, że
kochał się w pannie Izabeli?..
- To wiem - odparł nieco spokojniej Mraczewski - ale wiem i o tym, że pani
Stawska miała do Wokulskiego słabość...
- Więc i cóż?... Dziś Wokulski jest dla nas wszystkich prawie umarłym i Bóg
wie, czy go kiedy zobaczymy.
Mraczewskiemu twarz rozjaśniła się.
- To prawda - rzekł - to prawda!... Pani Stawska może przyjąć zapis od
zmarłego, a ja nie potrzebuję się obawiać wspomnień o nim...
I wyszedł bardzo kontent z tego, że Wokulski może już nie żyje.
„Stach miał rację - myślał pan Ignacy - nadając taką formę swoim zapisom.
Umniejszył kłopotu obdarowanym, a nade wszystko tej poczciwej pani
Helenie...”
W sklepie Rzecki bywał ledwie raz na kilka dni, jedyne zaś jego zajęcie,
notabene bezpłatne, polegało na układaniu wystawy w oknach, co zwykle robił
w nocy z soboty na niedzielę. Stary subiekt bardzo lubił to układanie, a
Szlangbaum sam go o nie prosił w nadziei, że pan Ignacy umieści swój kapitał
w jego kantorze na niewysoki procent.
Ale i te rzadkie odwiedziny wystarczyły panu Ignacemu do zorientowania się,
że w sklepie zaszły gruntowne zmiany na gorsze. Towary, lubo pokaźne na oko,
były liche, choć zarazem zniżyła się trochę ich cena; subiekci w arogancki
sposób traktowali publiczność i dopuszczali się drobnych nadużyć, które nie
uszły uwagi Rzeckiego. Nareszcie dwu nowych inkasentów dopuściło się
malwersacji na sto kilkadziesiąt rubli.
Kiedy pan Ignacy wspomniał o tym Szlangbaumowi, usłyszał odpowiedź :
- Proszę pana, publiczność nie zna się na dobrym towarze, tylko na tanim... A co
do malwersacji, te się wszędzie trafiają. Skąd zresztą wezmę innych ludzi?
Pomimo tęgiej miny Szlangbaum jednak martwił się, a Szuman drwił z niego
bez miłosierdzia.
- Prawda, panie Szlangbaum - mówił doktór - że gdyby w kraju zostali sami
Żydzi, wyszlibyśmy z torbami z interesu! Bo jedni okpiwaliby nas, a drudzy nie
daliby się łapać na nasze sztuki...
Mając dużo wolnego czasu pan Ignacy dużo rozmyślał i dziwił się, że teraz po
całych dniach zaprzątały go kwestie, które dawniej nawet nie przeszły mu przez
głowę.
„Dlaczego nasz sklep upadł?... - mówił do siebie. - Bo gospodaruje w nim
Szlangbaum, nie Wokulski. A dlaczego nie gospodaruje Wokulski?... Bo jak to