Болатан къамеле ла а доьгIуш, иза маракъyьйлура Дешис.
– Оцу буса кхелxира дада. Орца ала дIахьаьдира со. Аьрзу а, Маккхал а, Iела а волчу. Дада дIаволла кечвеш, со араваккха гIоьртира нана. Амма АьрзугIара чохь сацийра. «Iадвита, – элира. – Дерриг ган, дагахь латто». ТІаккха нана а, йиша а кхелхира. Хийрачу махкахь, горга буо хилла, цхьа висира со. IелагIара даймахка валийра… Дицлац суна и денош. И жоьжахати. Цкъа а дицлур дац. Къаьсттина сайн доттагI Соип вицлац. Мацалла леш йоллучу нанна кемсийн кан баккха цхьана хьалдолчу туркочун беша ваьлча, цигахь виэн а вийна, эвлал ара, бeрда кIел, варша кхоьссинера иза. Мацалло арaвaьккхина, хьаннашкахь кхерсташ, цуьнан докъана тIенисвeлира со. ЖІaьлеша къyьйсуш Iуьллучу… Ас а, со санначу эзaрнaшa a лaйнaчуьнга хьаьжча, хIара хьуна тIенисделларг ловзар ду хьуна, Деши. Варийлаxь, собаре хилалахь! Къонах хилалаxь. Хьо-м нохчочун нана йай. Хьо-м маршонан кIентан зуда йай!
Са а уьйзуш, дIатийра Деши. Цаьршимма ца Iебаш вовшийн маракъyьйлура. Амма Дешин кийрахь тохaлучу беро дIасахоьцуьйтура.
– Нагахь вайшиннан кIант хилахь Соип aлий, цIе тиллалахь цунна. Со санна, аьрха а воцуш, эсала кIант вара иза. Амма – майра, къинхетаме. Нана мацалла ца йалийта гIерташ, ша велира иза. Ший а цхьана буса делира и шиъ…
Болатна наб озош йоллуш, Деши кхайкхира цуьнга.
– ЙоI хилахь?
– Хеда. Сан ненан безамна. ХІycaмдена дика цIийннана хилла ца Iаш, тешаме доттагI а, берашна дика нана а, халкъан майра йоI а йара иза.
Арахь шолгIа котамаш дека хезира.
– Болат.
– Вай!
– Хьох йаьлла, цIахь Іалур йац-кх со.
– Цa Iийча, йалац. Йерриг сан а ма йац хьо.
– Кхин хьенан йу со?
– Вайн декъазчу халкъан йоI а ма йу хьо. Цунна кIант кхиавехьа, Деши.
3
ШолгIа де цхьа а тайпа хийцамаш боцуш дIаделира Болатан. Нах леца таIзархойн отряд а ца йеара. Атталла ХортIагIар а бацара йуьртахь. Схьахетарехь, кхечу йарташкара нах лоьцуш, Iедална гIо дан бигнера ЧІонакъий, Инарлий.
Ша хирг хир аьлла, цхьаннах а ца лечкъаш, сарралц керт-ковхь цхьацца гIуллакхаш а дина, суьйранна чувирзира Болат. ХIара волчохь жимма хевшина а Ӏийна, дIавахара Янаркъа а, Аьрсамирза а.
Сингaттaмe a, йеха а йара хIара гуьйренaн цIемза буьйсанаш. Ло а, догIа а цхьаьнаийна хьийза дарц. БІaьрга Іоьттина пӀелг гур боцуш, Iаьржа бода.
XIopш охьабийша ойла хилла бохкуш, керта говpaн тaтa дeара. Сихха тIе бедарш а йуьйхина, кога мачаш а оьзна, топ карахь араиккхира Болат. Кертан араxь цхьалха бере лаьттара. Амма иза ша вист ца хилча вевзар ву боxург хьехoчохь а дацара.
– Ассалам алайкум! Хьаша тIеоьций ахь, Болат?
Хазахеттачу Болатан мохь баллаза бисира.
– Іaьлбаг! Ва Iалайкум салам! Хьо мичара вели?
ТІe a хьаьдда, говран урх а, луьйта а лаьцна, Iаьлбагна охьавосса гIо дира цо.
– Вало, чугIо. Ас говр паргIатйоккху.
– ХIан-хIа. Говр паргIатйаккха ахь. Вайша Макка йолчу воьду.
– Чу а волий, жимма вохлохьа.
– ДІагIур вайша.
Iаьлбаг ца Іай хиъча, цIа чу a вaхана, догу хаьштиг а карахь аравелира Болат. Амма хIара шиъ ши бIe гIулч гена а вaлaлe дарцо йайъиpa xaьштигах летта цIе.
– Хьо лаа веаний, Іaьлбаг? – xaьттира Болата шаьшшиъ дIакхачале.
– Макке кадам бан. Бераш а ган. – ТІаккха, жимма вист ца хуьлуш а Іийна, тIетуьйхира: – Кхана Шела ваха ойла йу сан.
– XIунда?
– Берса волчу.
– Цунна хаьий хьо дIавогIий?
– Меттиг а, хан а йиллина охашимма.
Шен а, цуьнан а, накъоcтийн а кхоллaмo садуучу Болата тIаьххьара а хаттар дира:
– КхидIа хIун дан ойла йу хьан, Іaьлбаг?
– Берсех дага а ваьлла, эр ду ас.
– Новкъа маца волу хьо?
– Кхана, делкъан ламаз а дина.
– Накъост вуй хьоьца?