– Дзякую, на добрым слове. Прывітанне перадайце сыну, толькі няхай з сяла хутчэй сыходзіць. Бо нашы ж яго заб’ць за здраду, – адказаў Сяргей і пайшоў з чужога двара, не жадаючы набываць новых ворагаў у родным селішчы.
Ён міжволі падумаў: "Дзеля чаго я пакутую, трываю нястачу і холад? Можа, і мне трэба было б ужо адстаць ад казакоў, ды прыбіцца да якога іншага берагу, ціхага і ўтульнага, бо колькі ж можна трываць гэта бязладдзе? А куды падзецца? З’ехаць за свет? Дык няма ніякіх дакументаў. Пачнуць разбірацца… Дазнаюцца… Няма выйсця, няма куды галавы прыхінуць…"
64
Тадзік прабыў у Ванды амаль месяц. Рана не зажывала, гнаілася. Знахар прыходзіў, прамываў яе газаю, прыкладаў нейкія мазі, але дапамагала мала. Бурчаў сабе пад нос: "Аслабла цяпер моладзь. Раней на нас усё зажывала хутка, як на сабаках".
Нягледзячы на тое, што пачуваў сябе блага, Тадзік падаўся да Руткоўскага ў лес на старую базу, хоць і не спадзяваўся там каго сустрэць. Аднак знайшоў маёра з невялікім гуртам аховы менавіта там. Вартавыя весела яго прывіталі, маўляў, заявіўся, не запыліўся, а камандзір і не ведаў, кім цябе лічыць, рэзервістам ці дызерцірам. Руткоўскі сядзеў за сталом у зямлянцы перад разгорнутымі картамі, здзіўлена падняў вочы і сказаў:
– Каго бачу? Наш выведнік нарэшце з’явіўся! А я ўжо думаў, што ты пад матчынай спадніцай схаваўся.
– Пан маёр, я быў паранены.
– А цяпер ужо здаровы? – Руткоўскі ляпнуў ад’ютанта па плячы, дзе якраз была рана.
Тадзік прастагнаў і ажно прысеў да падлогі ад болю.
– Што з табою? Зусім сілу страціў на матчыных аладках? – засмяяўся камандзір.
– Рана тут…
– Пакажы…
Тадзік зняў куртку і сарочку, паказаў забінтаванае плячо.
– Развязвай, – загадаў Руткоўскі.
Тадзік раскруціў палатняны пасак, агаліў рану. Руткоўскі агледзеў яе, спагадліва паківаў галавой з боку ў бок.
– Э, брат, зарана ты вярнуўся. Справа дрэнь. Яна ажно смярдзіць. Замотвай зноў… Дзе гэта цябе паднесла нячыстая?
– На падыходзе да Лазнякоў напароўся на засаду.
– І хто ж цябе лячыў?
– Ёсць у нас там адзін хутаранец-знахар, што кароў і коней лечыць…
– Ты ў яго жыў? – удакладніў Руткоўскі.
– Ага, – схлусіў Тадзік, не мог жа ён прызнацца, што быў у Ванды, бо Руткоўскі, мабыць, таксама хутка знайшоў бы туды дарогу.
– Надзейны чалавек?
– Чалавек добры, але вельмі стары, што сам ледзьве на нагах трымаецца, – зноў схлусіў Тадзік, каб адбіць цікавасць Руткоўскага да знахара, які на самой справе быў чалавекам сярэдняга веку, даволі моцны і дужы.
– Колькі яму?
– Я не пытаў, мо восемдзясят, мо дзевяноста, увесь барадою зарос, адны вочы ды нос на твары бачныя.
– Хто ж яму дапамагае?
– Адзін жыве, кашы якой зварыць раз на дзень – і ўсё меню.
– Трапіў ты ў нерат… Што ж з табою рабіць? Давядзецца праз нашых сувязных да нейкага лекара пераправіць. Хоць і нікудышны ты ад’ютант, але лепш, чым ніякага.
– Чаму гэта я нікудышны? – абурыўся Тадзік. – Вы, пан маёр, несправядліва да мяне ставіцеся.
– Падумай сам, пакінуў камандзіра, атрымаў раненне, цяпер думай, як цябе выратаваць. Дык, які ты ад’ютант пад халеру? – пасміхнуўся Каэтан. – Ты хоць чуў, што вайна скончылася. Германія капітулявала!
– Чуў!
– На жаль, нам ад гэтага радасці мала. Цяпер будзем ваяваць з Саветамі. Ідзі да кухара, няхай ён цябе пакорміць, добра выспіся. А заўтра пойдзеш у Беласток да нашага доктара. Толькі глядзі, больш пад кулі не лезь, бо ў наступны раз і забіць могуць. А мы з табою ўсю вайну прайшлі…
– Будзе зроблена, пан маёр, – аддаў чэсць ад’ютант і паспешна выйшаў з зямлянкі.
Сустрэча з камандзірам прайшла няблага, ён баяўся, што будзе горш. Руткоўскі іншы раз быў вельмі нястрыманы, а на гэты раз паставіўся да падначаленага са спачуваннем, дык і на гэтым дзякуй.
Праз два дні Тадзік быў ужо у Беластоку. Сядзеў перад доктарам, а той доўга аглядаў рану, пасля мыў яе, счышчаў гнойныя скарынкі, нават нешта падразаў скальпелем, чаго хворы не мог трываць, стагнаў і ледзь не плакаў.
– Паплач, паплач, – казаў доктар, – лягчэй будзе. Патрывай трохі, трэба ж нам выдраць гэтую заразу. Бач ты, навылёт прайшло… Ну, нічога, нічога, гэтыя дзіркі з часам зацягнуцца і зноў будзеш цэлы. Бяда з гэтай моладдзю. Лезуць пад кулі, як апантаныя…
– Я не лез, а ўцякаў, куля мяне сама дагнала.
– Палюбіла яна цябе з першага позірку… Добра, што да смерці не залюбіла. Ці маеш дзе спыніцца?