Скавышоў усё яшчэ корпаўся з паперамі. Любіў ён гэтую справу. Новікаў яму не замінаў, няхай піша чалавек, калі яму гэта падабаецца, мо калі-небудзь мемуары скрамзоліць або наогул пісьменнікам стане, толькі не шкодзіла б яму быць трохі дабрэйшым да свету і людзей. Нейкі ён злосны, нячулы, а з такім стаўленнем нельга зразумець чалавека, няхай сабе і таго, хто здзейсніў злачынства. Усё ж трэба даваць людзям магчымасць выпраўляць свае памылкі, у гэтым ён быў перакананы найперш як былы настаўнік.
– Таварыш капітан, паперы гатовыя. Можа адпраўляцца, – сказаў Скавышоў.
Новікаў зірнуў на гаспадыню, яе дачку і сына, сказаў:
– Апранайцеся, вазьміце самае неабходнае, не забудзьце дакументы. Мы затрымаем вас да ўдакладнення асобных дэталяў, звязаных з супрацьпраўнай дзейнасцю гэтага маладога чалавека.
Гаспадыня паспрабавала аспрэчыць загад Новікава. Ён усміхнуўся і сказаў:
– Вам не варта з намі спрачацца. Вы ж бачылі, колькі нас тут. Можам і на руках вас панесці.
Пакуль жанчыны апраналіся і ў спешцы збіралі рэчы, яшчэ не надта верачы ў тое няшчасце, якое здарылася з імі, не ўяўлялі, як гэта яны пакінуць родную хату і паедуць некуды супраць ночы, а што ж будзе заўтра? Хто накорміць скацінку, хто падоіць кароў?.. А ўжо трэба пачынаць вывозіць гной на поле перад сяўбою. Хто ж гэта будзе рабіць?
Гаспадыня зноў звярнулася да Новікава і спытала:
– Як жа мы пакінем усё гэта?..
– Цяпер вам нічога не трэба. Дзяржава паклапоціцца і пра вашу гаспадарку і пра вас.
– Як жа гэта? Як… – голас яе задрыжаў і сарваўся на плач.
Скавышоў строга зірнуў на яе і сказаў:
– Давайце без лішніх размоў… Вам цяпер трэба ўзважваць кожнае слова.
– Мама, – аклікнула дачка гаспадыню, – трэба ж нешта з харчоў ўзяць.
Жанчыны зноў замітусіліся па хаце. Новікаў акінуў позіркам дзяўчыну і падумаў, што некалі Марусю ён сустрэў у прыкладна такім самым узросце. Як убачыў, дык і прыкіпеў малады настаўнік да юнай піянерважатай. А яна рабіла выгляд, што не заўважае ягоных залётаў. Тады ён адважыўся на адчайны крок: купіў пяшчотнага крэпдышыну ёй на сукенку, хоць у самога нагавіцы на каленях свяціліся. Якая там была зарплата ў настаўніка?! Але, здаецца, тым падарункам падкупіў сэрца дзяўчыны. Пажаніліся і зажылі шчасліва і весела. Нарадзілася дачка, рыжаваценькая, як тата. Маруся не магла на яе наглядзецца. У школу працаваць больш не пайшла. Выявілася, што яна ўмее добра шыць, дык бавілася з малою ды абшывала тамашніх модніц. Нават мужу шыла сарочкі ды нагавіцы. Усё ў яе атрымлівалася прыгожа, мо таму, што любіла яна радаваць людзей. Урэшце выйшла, што жонка сваім шытвом пачала зарабляць больш за мужа-настаўніка, што трохі бянтэжыла яго. Яна і цяпер шые, як ён ні забараняе ёй гэтую справу. А яна кажа, маўляў, папрасіла суседка дачушцы сукеначку пашыць, ці ж можна адмовіць? Сам бачыш, галеча пасля вайны. Дзе-якога паркалю раздабыць ды пашыць апранаху – дык ужо радасць чалавеку.
Сядзеў ён у чужой хаце, сям’ю пасобнікаў арыштоўваў, а сам думаў пра жонку і дачку, якая вельмі радавала бацьку стараннасцю і добрымі здольнасцямі. Эльвіра вучылася ў музычнай школе, даволі добра іграла на піяніна, яе нават запрашалі на розныя ўрачыстасці. Выходзіла яна, тоненькая, светлая, садзілася за інструмент – і сэрца бацькі радавалася і поўнілася гонарам за дачку. Іншы раз слёзы на вочы набягалі ад шкадавання, што некалі давядзецца выпраўляць яе ў свет, аддаваць замуж, адпускаць жыць сярод чужых людзей…