Пан Руткоўскі запаліў цыгарэту, выпусціў пухнатае воблачка дыму і злавіў сябе на думцы, што ён марыць пра тое ж самае, як і гэты юнак, але ці дадзена здзейсніцца гэтым марам? Ды не варта абцяжарваць душу сумненнямі, а рабіць усё, каб хутчэй настала вызваленне. Цяжка ўявіць, як выжывае яго Анеля з дзецьмі ў той страшнай Сібіры, без ніякіх сродкаў да існавання, без дактароў і лекаў. Усё ў руках Бога, калі ён паспрыяе, дык мо і сустрэнемся калі-небудзь…
– Добра, Тадзік, – сказаў пан Руткоўскі і адчуў, як прыемна яму прамаўляць гэтае імя, быццам на ягоны голас зараз прыбяжыць у пакой ягоны ўласны сын, – рыхтуйся, збірай, як маеш, якія рэчы. А пасля свята паедзем у Брэст. Падбяру табе добрую кватэру недалёка ад гебітскамісарыята. Гаспадыня будзе нешта гатаваць і на тваю долю, а ты будзеш плаціць ёй за гэта, бо мецьмеш магчымасць атрымліваць заробак і харчы па картках.
– Дзякую, пан Руткоўскі. Я пастараюся быць уважлівым кур’ерам.
– І яшчэ такое папярэджанне: я патроху буду знаёміць цябе з рознымі людзьмі, але калі раптам цябе схопіць гестапа, ні пра што не расказвай, нікога не пазнавай. Ты павінен зразумець, што з-за аднаго доўгага языка могуць загінуць сапраўдныя змагары, а іх шмат. Польшча падымаецца з каленяў. Пройдзе яшчэ трохі часу, і яна паўстане на поўны рост са зброяю ў руках, каб знішчаць ворагаў.
– Я разумею, пан Руткоўскі, што ад мяне патрабуецца, і пастараюся ўсё рабіць, як належыць, – узрадавана адказаў Тадзік. – Дазвольце ісці.
– Ідзі, – з усмешкаю ўзмахнуў рукою пан Руткоўскі і зноў злавіў сябе на адчуванні, што гэты юнак яму вельмі сімпатычны.
Тадзік выйшаў з пакоя радасны і ўзнёслы. Вочы ягоныя гарэлі прагаю дзейнасці. Адчуваў, што нарэшце толькі зараз пачынаецца яго сапраўднае змаганне. Калі пан Руткоўскі сабраўся ўзяць яго сваім памочнікам на працы, дык мо ў хуткім часе даверыць якую сапраўдную справу. Нездарма ж ён сказаў, што набліжаецца пара жорсткай барацьбы з захопнікамі. Хлопец выйшаў на ганак, удыхнуў марознае паветра на поўныя грудзі, агледзеў пусты двор, заінелы сад, і задаволена падумаў, што нарэшце ён пакіне гэты сонны куток.
14
Першапачаткова Тадзік Сапранецкі адчуваў сябе ў Брэсце няўтульна. Кожны раз, сустракаючы на вуліцах узброеных немцаў, напружваўся ад страху і нянавісці, сэрца пачынала калаціцца, калені дробна дрыжэлі. Але з цягам часу прызвычаіўся ўтаймоўваць пачуцці, прамаўляючы ў думках: "Нядоўга вам тут яшчэ сноўдацца. Недзе і на вас адліваюцца польскія кулі…" Толькі не мог спакойна хадзіць міма шыбеніцы, дзе на высокіх дрэвах бульвара былі павешаныя тры чырвонаармейцы, якія спрабавалі ўцячы з палону. За квартал абыходзіў гэтае месца, але варта было ўспомніць шыбеніцу, як перад вачамі паўставалі пасінелыя ступні павешаных і матузкі белых кальсонаў, якія калыхаліся на ветры.
Гаспадыня, Магда Цыпрынская, да якой яму далі накіраванне засяліцца на кватэру, спачатку таксама падалася непрыязнай і негаваркой, аднак пасля, калі яна прыгледзелася да юнака, дык выявілася сумесная сімпатыя. Доўгімі зімовымі вечарамі разам пілі гарбату з зёлак без цукру, абменьваліся навінамі, а найчасцей згадвалі даваеннае жыццё. Размаўлялі па-польску, што дадавала асалоды ў стасунках. Пані Магда бедавала па сыне і браце, якія ў саракавым годзе былі арыштаваныя нкусаўцамі. Згадваючы сваіх родных, яна звычайна плакала і з замілаваннем глядзела на Тадзіка, казала, што яе сынок Анджэй быў амаль кватарантаў равеснік. Гаспадыні было гадоў трыццаць дзевяць, не болей, але з-за нуды і стомы яна паводзіла сябе, як вельмі старая кабета, хворая на склероз, бо кожны раз расказвала адно і тое ж, быццам не помніла ранейшых сваіх аповедаў.
– Ну, няхай мо брат Ежы і быў вінаваты ў тым, што парушыў савецкія законы, – зморана казала яна, – ці бачыш, хадзіў без дазволу памежнікаў за Буг і праносіў рэчы, купленыя за ўласныя грошы ў Варшаве, каб тут прадаць. Па-нашаму, гэта называецца звычайным бізнесам, а для чырвоных – кантрабанда і спекуляцыя. Мы гэтак жылі пры нашых, гандлявалі, мелі невялічкую краму, а прыйшлі Саветы – усё забралі… Правялі нацыяналізацыю, абрабавалі ўсіх, у каго можна было хоць чым пажывіцца. А як нам было жыць? За што? Аднак мы выжывалі, я, старая дурніца, яшчэ ўзяла сабе памочніцу, хатнюю работніцу Батурыну, якая прыехала з Масквы голая і босая. Пашкадавала яе, пааддавала такія-сякія транты. Уяві сабе, яна падораную мною начную сарочку апранула, думала, што гэта такая сукенка з карункамі, і сабралася на рынак, добра, што я своечасова агледзела ды запыніла. Вось гэтая Батурына і нагаварыла піянерважатай Вузловай на майго Анджэя, што ён ненавідзіць савецкую ўладу, запасаецца зброяй, збіраецца ўцякаць за Буг, а перад гэтым парэжа яе на кавалкі на кухні. Безумоўна, мы ўсе былі патрыётамі, часта гаварылі паміж сабою, што Саветы тут часовыя, бо ў недалёкай будучыні з дапамогаю Англіі і Францыі Польшча будзе вызвалена ад немцаў і рускіх. Хто ж думаў, што гэтая няўдзячная, якая есць наш хлеб, карыстаецца нашай дабрынёй, пойдзе пісаць на нас даносы? Майго сыночка, якому толькі споўнілася шаснаццаць гадкоў, арыштавалі! Двойчы пракурор вяртаў справу на дадатковае расследаванне. А ў выніку майму хлопчыку далі пяць гадоў турмы і павезлі невядома куды. Ніводнага ліста ад яго не атрымала. Потым мяне выселілі з уласнага дома, давялося прасіцца на кватэру да састарэлай цётачкі, якая ў хуткім часе памерла ад непрымання перамен. А гэтыя подлыя Батурына і Вузлова занялі мой дом. Жылі там да прыходу немцаў, а пасля невядома куды падзеліся, мо паспелі выехаць, бо муж Вузловай быў вайскоўцам…