– Wyrzuciłeś dziś jednego ucznia – powiedziała Leokadia po niemiecku, aby Rita nie rozumiała. – I nie przyjmiesz drugiego. Straciliśmy całe pięć złotych.
– Oddam ci dubeltowo – odpowiedział w tymże języku, przecierając buty z kurzu miękką szmatką i unikając wzroku kuzynki.
Znała bardzo dobrze te obietnice bez pokrycia. Namnożyło się ich sporo w ostatnich dwóch latach. Wiele sobie obiecywała po Edwardzie, ale od dekady nic się nie zmieniało. Chyba że na gorsze. Cały świat ulegał złym przemianom. Oszczędności topniały, ludzie, zgnębieni kryzysem rzucali się z okien hotelu „George’a”, jak ostatnio pewien właściciel ziemski z Wołynia, a mała Rita coraz bardziej jej nie lubiła. Tylko piwnozielone oczy Edwarda niezmiennie emanowały tępym uporem.
– Co mam powiedzieć Arturowi Baderowi, kiedy przyjdzie? – zapytała cicho.
– Moja droga, mów, proszę, wszystkim moim uczniom tylko jedno – powiedział powoli, patrząc zdecydowanie w jej wielkie oczy – żeby używali mydła i proszku do zębów.
5
NACZELNIKOWI URZĘDU ŚLEDCZEGO Hieronimowi Kocowskiemu zaufany szpicel już dawno doniósł, iż podwładni nazywają go Darem Stolicy. Przyjął to przezwisko nader spokojnie, bo zdawał sobie sprawę, że we Lwowie człowiek z zewnątrz, i to w dodatku z Warszawy, nie może liczyć na przyjęcie z fanfarami. Lwowiacy wykazywali bowiem jakieś galicyjskie i metropolitalne samouwielbienie, które na szczęście nie było zapiekłe i nienawistne, lecz raczej wyrozumiałe i łagodne. Wyrażało się ono nie w niechęci czy w agresji, lecz raczej w traktowaniu z góry każdego „nie – lwowskiego pacana”, któremu wciąż trzeba tłumaczyć: „A u nas, we Lwowi”…
O ile jednak Kocowski mógł przymknąć oko na lwowski patriotyzm, o tyle nie mógł się zgodzić, aby podważał on jego zawodową pozycję. A tak właśnie się stało, gdy po raz pierwszy zjawił się w nowym miejscu pracy. Po przekroczeniu progu dawnej siedziby austriackiej żandarmerii spotkał swego pierwszego donosiciela. Podszedł do niego wówczas pewien pracownik, pokłonił się uniżenie i wyszeptał mu na ucho, że przyszli podwładni widzieliby na tym stanowisku nie jego, lecz kogoś spośród nich samych. Wtedy naczelnik usłyszał po raz pierwszy nazwisko i natychmiast je znienawidził.
Człowieka o tym nazwisku nie było już pośród ludzi, którzy teraz gabinet zwierzchnika napełniali wonnym dymem dobrego tytoniu. Zgromadzeni wysłuchali właśnie donośnego głosu aspiranta Wilhelma Zaremby i jego relacji z miejsca zbrodni i wpatrywali się w szarą kopertę leżącą demonstracyjnie na środku biurka naczelnika. Widniał na niej napis „Wielmożny Pan Naczelnik Hieronim Kocowski”.
– Dobrze, dziękujemy już panu aspirantowi Zarembie. – Adresat listu podrapał się po dłoni. – Zanim przejdziemy do sensacyjnej zawartości tej koperty – podjął nowy wątek a wspomniany przedmiot przesunął po blacie i spojrzał znacząco na doktora Iwana Pidhirnego – poprosimy, aby pan doktór podzielić się z nami raczył swoimi ważkimi spostrzeżeniami.
– Tak, moi panowie – odparł Pidhimy, na którym dworska uprzejmość naczelnika nie zrobiła większego wrażenia – zacznijmy od identyfikacji. Zamordowana to Luba Bajdykowa, lat sześćdziesiąt, wyznania rzymskokatolickiego, zamieszkała na Lewandówce przy Szewczenki. Znałem ją osobiście, ponieważ była moją pacjentką w czasach, gdy praktykowałem jako lekarz chorób płciowych. Otóż Luba Bajdykowa, moi panowie, trudniła się wróżbiarstwem i pamiętam, że jako sprawcę zakażenia wskazała jednego z klientów, którym wróżyła. Dobrze to pamiętam, bo nie codziennie ma się pacjentkę worożychę [12]. Tak, moi panowie, pani Bajdykowa stawiała karty, wróżyła z kuli, a co najciekawsze, obliczała również horoskopy…
Medyk przerwał, by zapalić papierosa, i zapatrzył się w dyplom naczelnika informujący o zajęciu przez tegoż pierwszego miejsca w konkursie strzeleckim dla wyższych oficerów policji, zorganizowanym w Sarnach równo rok wcześniej.
– Dlaczego pan mówi, że jej działalność astrologiczna „to najciekawsze”? – zapytał aspirant Walerian Grabski, policjant o wyglądzie i umysłowości poczciwego i nader dokładnego urzędnika. – Worożycha to worożycha, nieważne, czy wróży z gwiazd, czy z fusów… Dlaczegóż ta astrologia miałaby być czymś wyjątkowym?
– Trochę się pan myli, panie aspirancie – wtrącił się młody przodownik Herman Kacnelson, którego cięty język i wyszukana elegancja przypominały Kocowskiemu znienawidzonego przez siebie człowieka. – Wstępna praca astrologa polega na dokonywaniu skomplikowanych obliczeń. Do jej uprawiania nie wystarczy szklana kula, czarny kot na parapecie i kilka wódek dla elokwencji.
– Ma pan rację. – Pidhirny kiwnął głową. – Luba Bajdykowa sporządzała skomplikowane horoskopy…
– A może w tej kopercie jest horoskop? – Kacnelson nie wytrzymał i spojrzał na biurko.
– Cierpliwości, przodowniku. – Kocowski sprawiał wrażenie, jakby chciał uderzyć podwładnego po łapach. – Zaraz poznamy jej zawartość.
– Otóż odpowiadam na pytanie aspiranta Grabskiego – ciągnął Pidhirny. – Powiedziałem, że działalność astrologiczna zabitej była czymś najciekawszym, ponieważ kojarzymy takich ludzi, no… z jakąś elegancją, wytwornością. Przyjmują interesantów w dobrych dzielnicach, w gabinetach mają kunsztowne ozdoby, katalogi jak w bibliotece…
– Różnie z tym bywa. – Zaremba roześmiał się. – Pamiętacie panowie sprawę rzekomego profesora Mariniego? Okazał się Anglikiem z Kołomyi [13], zwykłym hebesem [14], który wróżył w szopie. Zobaczmy, może w tej kopercie są akta jakichś wróżbitów… A może samej zamordowanej…
– Do rzeczy! – ofuknął go Kocowski. – Proszę wysłuchać relacji doktora. Przypominam panom, gdyby któryś z was jeszcze nie wiedział, że nasze zebranie to odprawa śledcza, a nie pogawędka ani wspomnienia z dawnych chwalebnych lat! I proszę nie ekscytować się zawartością mojej koperty jak sztubaki w tingel-tanglu!
– Luba Bajdyk – doktór zaakcentował to nazwisko na ostatnią sylabę – nie była elegancka ani wytworna. Była brudna, zaniedbana i chora. Poza astmą i cukrzycą cierpiała na dwa groźniejsze schorzenia, co wykazała moja autopsja. Pierwsze to marskość wątroby. Ten organ był powiększony, twardy i usiany guzkami – typowa cirrhosis hepatis właściwa alkoholikom. Pozostało jej nie więcej niż dwa, trzy lata życia, gdyby nie różne zmiany narządowe posyfilityczne… Tak, drodzy panowie – medyk napawał się zdziwionymi spojrzeniami policjantów – ta wróżka miała ostatnie stadium luesu. W czasie pierwszej i jedynej wizyty u mnie, dobrych kilka lat temu, przepisałem jej salwarsan. Więcej już do mnie nie przyszła. Może jej się wydawało, że zwalczyła syfilis? A tymczasem on zżerał ją od środka… Otóż to tyle, drodzy panowie, o jej identyfikacji i schorzeniach. A teraz co do okoliczności śmierci… Została zaatakowana od tyłu. Świadczą o tym rozleglejsze obrażenia na przodzie szyi. Właśnie tam stwierdziłem głęboką bruzdę, uczynioną czymś długim, wąskim i szorstkim, może sznurem? Jednak śmierć nie nastąpiła w wyniku zadzierzgnięcia, o nie! Pętla nieubłaganie ją dławiła i wtedy prawdopodobnie utraciła na chwilę przytomność, co zapewne wykorzystał sprawca do tego. – Otworzył swoją elegancką aktówkę z tłoczonej skóry i wyjął z niej szczypcami pięciocalowy gwóźdź. – Otworzył jej usta i poprowadził ten oto gwóźdź po podniebieniu, aby go przymierzyć w odpowiednie miejsce, a następnie go mocno wbił. Ostrze weszło w mlecz, czyli w stos pacierzowy, od razu. Śmierć była natychmiastowa. To wszystko, co mam panom do powiedzenia.
– A co można wywnioskować o mordercy na podstawie analizy śladów na miejscu zbrodni? – Kocowski podszedł do okna, otworzył je i do zadymionego wnętrza wpłynęło świeże powietrze wraz z okrzykami dzieci tłoczących się pod źródełkiem bijącym z kranu przy murze kościoła.
– Może był dekarzem – wtrącił się Zaremba. – To typowy gwóźdź do dekarskich…
– Raczej lekarzem – zauważył Kacnelson. – Zwykły bandzior wbiłby jej gwóźdź po prostu w głowę. A ten musiał wiedzieć, gdzie jest mlecz. Który z panów to wie?