Probléma, ke nu zun durán yo pyú kem shi yar, es do tal natúra, ke ye óltáim pyú de sey kwéstas e li bikám óltáim pyú agúde.
Álso, fórmuli-yen nuy jawábas a li, nu mus bi óltáim pyú skrupulóse.
In may repórta sedéy me wud yáo detalísi plúri prinsíp-ney téesis prisénti-ney bay me in pási-ney yar.
Dan, al konklúsi may bugrán bashán, me shwo-te, ke fo nu es tótem evidénte ke humanístike transfórma de sosietáa es buevítibíle.
Gramatikaj rimarkoj
La principo de neceseco
Esprimante gramatikojn signifojn, LdP sekvas la principon de neceseco. Tio signifas ke ne bezonas esprimi gramatikan signifon, se ĝi estas elkondukebla de la kunteksto. Ekzemple, uzo de substantiva pluralformo kaj tempaj partikloj ne estas deviga, tamen ebla por pliprecizigo de senco.
Ekzemploj.
lekti
legi
kitaba
libro
Me lekti kitaba.
Mi legas libron.
Yeri me lekti kitaba.
Hieraû mi legis libron.
Yeri me lekti dwa kitaba.
Hieraû mi legis du librojn.
Manya me lekti mucho kitaba.
Morgaû mi legos multajn librojn.
Vortordo
La vortordo estas direkta: subjekto — predikato — objekto. Akuzativa formo ne ekzistas, sed ekzistas akuzativa partiklo "den", kiu estas metebla antaû objekto, se la vortordo ne estas direkta.
Me lekti kitaba.
Mi legas libron.
Den kitaba me lekti.
Libron mi legas.
Den mucho kitaba me yao lekti.
Multajn librojn mi volas legi.
Substantivoj
La plimulto de substantivoj finiĝas per –а aû per konsonanto.
Pluralfinaĵoj estas –s por la substantivoj kiuj finiĝas per vokalo aû –r, kaj –es por la aliaj:
man viro – manes viroj
janmer gepatro – janmers gepatroj
gina virino — ginas virinoj
boy knabo – boys knaboj.
Kiel regulo, substantivoj ne havas genron. Se necesas indiki genron, oni uzas la partiklojn ‘man-’ kaj ‘gin-’ aû la sufiksojn –o kaj –ina:
doga hundo/hundino
man-doga, dogo virhundo
gin-doga, dogina hundino
rega reĝo/reĝina — rego reĝo — regina reĝina.
Exemploj de derivado
Substantivo => adjektivo
1.
norda nordo => norda(-ney) norda
milka lakto => milka(-ney) lakta
norda feng norda vento
feng es norda-ney la vento estas norda
milka lakto + dao vojo = Milkadao Lakta vojo
2.
historia historio — historike historia
3.
fakta fakto — faktike fakta
basa bazo — basike baza
Substantivo => verbo
1.
klef ŝlosilo — klefi ŝlosi
glu gluo — glui glui
2.
luma lumo — lumi lumi
gola celo — goli celi
3.
sukses sukceso — fai sukses sukcesi
interes intereso — fai interes interesiĝi
Verboj
La plimulto de la verboj finiĝas per –i, sed estas ankaû tiuj kiuj finiĝas alie (precipe per ‑n).
Verbaj partikloj
Me lekti kitaba.
Mi legas libron.
Me bu lekti kitaba.
Mi ne legas libron.
Me zai lekti kitaba.
Mi estas leganta libron.
Me ve lekti kitaba.
Mi legos libron.
Me bu ve lekti kitaba.
Mi ne legos libron.
Me he lekti kitaba.
Me lekti-te kitaba.
Mi legis libron.
Me wud lekti kitaba.
Mi legus libron.
Lekti ba kitaba!
Legu libron!
Me sal lekti kitaba.
Mi estas legonta libron.
Mi intencas legi libron.
Hay oni lekti kwo oni yao.
Oni legu, kion ajn oni volas.
Me gwo lekti toy kitaba.
Mi iam legis/legadis tiun libron.
Me yus he lekti toy kitaba.
Mi ĵus lektis tiun libron
Kitaba gei lekti.
Libro estas legata.
Kitaba gei-te lekti.
Libro estis legata.
Kitaba ve gei lekti.
Libro estos legata.
gela lekti-she kitaba
knabino leganta libron
lekti-yen kitaba
legante libron
al lekti kitaba
legante libron
Kitaba es lekti-ney.
Libro estas legita.
lekti-ney kitaba
legita libro
afte lekti kitaba
leginte libron
Verboj en LdP povas havi saman formon en tranzitiva kaj netranzitiva signifo:
me begin gun mi komencas labori — kino begin kino komenciĝas.
Por substantivigo de verboj oni uzas la infinitivan partiklon tu:
Tu samaji es tu pardoni. – Kompreni signifas pardoni.
La refleksiva partiklo estas swa: wosh swa lavi sin.
La partiklo mutu esprimas reciprokecon: lubi mutu ami unu la alian.
Ekzistas unu escepta verbo — bi esti. Ĝi havas apartajn formojn en prezenco (es) kaj en paseo (bin):
Se es hao. — Tio estas bona.
Se bin hao. — Tio estis bona.
Se ve bi hao. — Tio estos bona.
Bi hao! — Fartu bone!
Hay olo bi hao! — Ĉio estu bone!
Exemploj de derivado
Verbo => Substantivo
1.
admiri admiri — admira admiro
salti salti — salta salto
2.
gun labori — gunsa laboro
jan scii — jansa scio
3.
fishi fiŝi — fishing fiŝado
ski skii — skiing skiado
Adjektivoj
Adjektivoj en LdP ne ŝanĝiĝas. La plimulto de ili finiĝas per –e, sed estas ankaû iaj aliaj finaĵoj (-an, -ao); per konsonanto — la adjektivoj derivitaj per sufiksoj (–ful, –lik, –shil ktp.).