Exemploj de derivado
Adjektivo => Substantivo
nove nova — novika novaĵo
mole mola — molika molaĵo
Adjektivo => Verbo
1.
hao bona — fa-hao boniĝi— mah-hao bonigi
gran granda — fa-gran grandiĝi — mah-gran grandigi
2.
chaure larĝa — chaurifi larĝiĝi — chaurisi larĝigi
mokre malseka — mokrifi malsekiĝi — mokrisi malsekigi
Adjektivo => Adverbo
klare klara — klarem klare
basike baza — basikem baze
Personaj pronomoj
me — mi
yu — vi (ununombra kaj plurala)
lu — li
ela — ŝi
ta — li/ŝi
it — ĝi
nu — ni
li — ili
oni — oni
Posesivoj:
may — mia, mian, miaj, miajn
yur — via, vian, viaj, viajn
luy — lia, lian, liaj, liajn
elay — ŝia, ŝian, ŝiaj, ŝiajn
suy — lia, ŝia, ĝia + ilia pluralaj kaj akuzativaj formoj (universala por 3a persono)
nuy — nia, nian, niaj, niajn
ley — ilia, ilian, iliaj, iliajn
Demonstrativaj pronomoj
se
tio (ĉi), tion (ĉi),
to
tio, tion
sey
tiu (ĉi), tiun (ĉi), tiuj (ĉi), tiujn (ĉi)
toy
tiu, tiun, tiuj, tiujn
Kwo es se? Se es auto — Kio estas tio? Tio estas aûto. (En tiaj frazoj "se" ne estas necesa: Kwo es? Es auto.)
Me jan se. — Mi scias tion.
Se es auto e to es bisikla. — Tio ĉi estas aûto, kaj tio estas biciklo.
To es avion, bu es faula. — Tio estas aviadilo, ne estas birdo.
Sey autos es hwan e toy autos es blu — Tiuj ĉi aûtoj estas flavaj, kaj tiuj aûtoj estas bluaj.
Sey-la, toy-la — la tiu ĉi (objekto), la tiu (objekto) — indikas jam menciitajn objektojn:
Walaa dwa kitaba. Sey-la es hao e toy-la es buhao. –
Jen du libroj. Tiu ĉi estas bona, kaj tiu estas malbona.
Demandoj
Ekzistas du demandaj partikloj, oni metas unu el ili (ob) ĉe komenco de demanda frazo, kaj la duan (ku) ĉe la fino aû post la vorto al kiu ĝi rilatas. Praktike, en longaj frazoj "ob" estas preferebla, kaj en lamallongaj "ku":
Ob yu mog shwo a me, wo es zuy blise fanshop?
Ĉu vi povas diri al mi, kie estas la plej proksima nutraĵa magazeno?
Yu lai ku? – Ĉu vi venos?
Me lai, hao ku? – Mi venos, ĉu bone?
Me darfi zin ku? – Ĉu mi povas eniri?
La partiklo "ob" servas kiel "ĉu" ankaû en la mezo de frazo:
Me bu jan, ob lu es pa dom. – Mi ne scias, ĉu li estas hejme.
Ankoraû unu varianto de konstruktado de demanda frazo estas ripetado de la verbo post la nea partiklo "bu":
Yu go-bu-go? — Ĉu vi iras (aû ne)?
Ye-bu-ye koy idea? — Ĉu estas iaj ideoj?
La atributa partiklo –ney
La partiklo –ney servas por genitivo kaj substantivaj atributoj; post verboj ĝi estas indico de pasiva participo:
brata-ney nam — brata nomo
jen-ney — homa
pi-ney akwa — drinkata/drinkita akvo
rude-fas-ney jen — ruĝvizaĝa homo
gran-oko-ney gela — grandokula knabino
DIALOGOJ
DIALOGA
(verkis Albert Lienhardt)
(autor Albert Lienhardt)
Dialogo 1. Sinjoro Adek (A.) renkontas sinjorinon Boll (B.)
Dialoga 1. Sinior Adek (A.) miti madam Boll (B.)
A: Bonan tagon, sinjorino Boll!
A: Hao dey, madam Boll!
B: Bonan tagon, sinjoro Adek!
B: Hao dey, sinior Adek!
A: Kiel vi fartas, kara sinjorino?
A: Komo yu sta, kare madam?
B: Mi dankas. Mi fartas bone. Kaj vi?
B: Me danki. Me sta hao. E yu?
A: Mi estas kontenta. Dankon! Ĉu ankaŭ via familio fartas bone?
A: Me es santush. Danke! Ob yur familia toshi sta hao?
B: Jes. Feliĉe. Kaj la via?
B: Ya, pa fortuna. E yur-la?
A: Ankaŭ. Ĉiuj anoj de mia familio estas en bona sano.
A: Toshi. Oli yuan de may familia es sane.
B: Tio estas la ĉefa afero.
B: To es shefe kosa.
A: Ĉu tiu knabo estas via filo?
A: Ob sey boy es yur son?
B: Jes. Li estas mia filo Bruno.
B: Ya. Es may son Bruno.
A: Kaj tiu ĉarma knabino? Ĉu ŝi estas via filino?
A: E sey charmaful gela? Ob es yur docha?
B: Jes. Ŝi estas mia filino Luiza.
B: Ya. Es may docha Luisa.
A: Ili estas belaj infanoj.
A: Li es jamile kinda.
B: Ĉu vi trovas?
B: Yu findi ku?
A: Jes. Vere. Mi gratulas vin.
A: Ya. Verem. Me gratuli yu.
B: Mi dankas pro la komplimento.
B: Me danki por hao worda.
A: Ne estas dankinde, kara sinjorino. Via filo multe similas al vi.
A: Es nixa, kare madam. Yur son es gro-simile a yu.
B: Oni jam diris tion al mi.
B: Oni he yo shwo to a me.
A: Okazas ofte, ke filoj similas al la patrino.
A: Oftem son simili mata.
B: Tio estas vera. Kaj, same, filinoj ofte similas al la patro.
B: Ver. Samem, docha oftem simili patra.
A: Vi tute pravas, sinjorino Boll. Estas bela tago hodiaŭ, ĉu ne?
A: Yu es prave, madam Boll. Es jamile dey sedey, bu ver?
B: Jes, efektive. La vetero estas agrabla.
B: Ya, ver. Meteo es priate.
A: Ĝi invitas por fari promenon.
A: It inviti promeni.
B: Ho, mi farus volonte. Sed mi devas fari multajn aĉetojn.
B: Oo, me promeni kun plesir. Bat me mus kupi mucho kosa.
A: Mi komprenas. Mi ne volas reteni vin. Eble vi ne havas tempon...
A: Me samaji. Me bu yao reteni yu. Shayad yu bu hev taim...
B: Jes. Mi devas rapidi. Mi ne havas multe da tempo.
B: Ya. Me treba hasti. Me bu hev mucho taim.
A: Do, mi deziras al vi bonan tag-finon, kara sinjorino.
A: Also, me tamani a yu hao dey-fin, kare madam.
B: Dankon, sinjoro. Mi deziras al vi la samon.
B: Danke, sinior. Sama a yu.
A: Bonvolu saluti vian edzon, mi petas.
A: Shwo ba swasti a yur mursha, me pregi.
B: Volonte. Salutu same vian edzinon!