* Oni povas uzi tiun terminon ankaŭ en multe pli abstrakta (semantika) senco, kiel ĉe Fillmore 1968. Evitinde estas konfuzi la du sencojn, kiel faras Plena Gramatiko kun sia ‘prepozitivo’ ( Kalocsay kaj Waringhien 1958a: § 34).
* ĉe iuj pronomoj, tri ( he , him , his ).
En pluraj lingvoj prepozicioj postulas post si apartan kazon. Ekzemplo estas la germana prepozicio von, sekvata de la dativa kazo, sed kun la signifo ‘de’. Do la germana povas esprimi la de-rilaton aŭ per la genitivo, aŭ per prepozicio plus la dativo. Ni vidas ambaŭ kune en la esprimo Der Bericht vom Bau des Kanals ‘la raporto de la konstruo (prepozicio von plus dativo) de la kanalo (nuda genitivo)’. Alia ebleco, troviĝanta en pluraj eŭropaj lingvoj, estas prepozicio havanta du diversajn sencojn, aŭ eĉ pli, laŭ la kazo, kiu sekvas ĝin. Tion ni konas en Esperanto nur ĉe la lokaj prepozicioj, kun la nominativo por indiki pozicion ( en la ĝardeno ) sed kun la akuzativo por indiki almovon ( en la ĝardenon ).
Por reveni al nia hundo kaj ĝia vosto: en la angla oni havas, same kiel en la germana, du manierojn por esprimi la de -rilaton. Por ‘la vosto de la hundo’ ambaŭ estas korektaj: per genitivo, the dog’s tail , aŭ per prepozicio, the tail of the dog . Interese estas, ke la unua formo havas la ordon posedanto-posedataĵo, la dua inverse. Distingi inter tiuj du eblecoj en la angla postulas foje fajnan stilan sencon.
En la zulua, tiun nocion oni esprimas donante al la posedanto – tio estas, al la hundo – ne sufikson (kiel en la greka aŭ en la unua angla formo) sed prefikson. Tiu prefikso nomiĝas ‘poseda akordilo’, kaj ĝia formo dependas de la klaso de la posedaĵo – tio estas, de la vosto. ‘Hundo’, kiel ni jam vidis, tradukiĝas înjá ; ‘vosto’ estas úmsîla , kaj la poseda akordilo por ĝia klaso estas wa- . Fonologia komplikaĵo liveras el wa+înjá la formon wênjá , tiel ke ‘la vosto de la hundo’ estas úmsilá wêrajá .
4.7 Prepozicio, postpozicio
En Esperanto oni esprimas per prepozicioj la rilatojn, kiuj respondas en signifo al la kazoj genitivo, dativo, instrumentalo, ablativo, partitivo, inesivo, ktp, de lingvoj multkazaj: ni diras de la hundo , al la sinjoro , per hakilo , el Londono , da fromaĝo , en la ĉambro . Prepozicio staras – laŭdifine – antaŭ la substantivo (aŭ, pli ĝuste, antaŭ la substantiva sintagmo), kiun ĝi regas. Tamen logike tute ne necesas, ke ĝi lokiĝu antaŭe, prefere ol poste; kaj ekzistas multaj lingvoj, en kiuj vortetoj, kiujn oni tradukus per prepozicio, staras post la koncerna substantivo (aŭ substantiva sintagmo). Tiel estas, ekzemple, en la japana: ‘hundo’ estas inu , ‘vosto’ estas sippo – kaj ‘la vosto de la hundo’ estas inu no sippo . La vorteto no samsignifas kiel nia de ; sed ĝi staras post sia substantivo, kvazaŭe ‘hundo, ties-de, vosto’. Tiaj vortoj nomiĝas postpozicioj .
Kazofinaĵoj gluiĝas (aŭ fandiĝas) post sia substantivo; ankaŭ postpozicioj staras post ĝi. La distingo inter kazofinaĵo kaj postpozicio estas do teorie ne tre granda, kaj dependas de tio, ĉu la koncerna morfemo estas aparta vorto aŭ ne. Kaj la kriterio, ĉu io estas vorto, povas esti iom tikla. Ekzemple, en la finna, oni preskaŭ povas diri, ke tiuj famaj 15 kazoj prezentas vere ne kazojn sed postpoziciojn (kaj neniu miras, se ekzistas en iu lingvo 15 prepozicioj: do kial miri, ke ekzistas 15 postpozicioj?). Sed en la finna povas okazi diversaj ŝanĝoj en la substantiva radikalo, post kiu sekvas la kazofinaĵo; do oni konkludas, ke ĝi estas vera finaĵo, ne postpozicio. En la hungara trovigas ambaŭ; oni distingas inter kazo-sufiksoj, kiuj plejparte konservas la vokalharmonion de la radikalo, kaj kiujn laŭe oni skribas kiel paron de la sama vorto, kaj postpozicioj, ankaŭ kiuj la substantivo staras en la nominativo (aŭ malofte en iu alia kazo). Tiel, az udvar-ban (kvazaŭ ‘la korto-en’), sed a fő-palota előtt (la tremaoj – umlaŭtoj – de ambaŭ ‘o’ estas faritaj el streketoj anstataŭ el punktoj, de tio la dustrekaj citiloj post ambaŭ ‘o’) (‘la ĉef-palaco [nom.] antaŭ’).
La japana tute ne havas prepoziciojn. Ĉiuj rilatoj, kiujn alilingve oni esprimas per kazoj aŭ per prepozicioj, estas esprimataj per postpozicioj. Ankaŭ ĉiuj subjunkcioj kaj konjunkcioj – esprimiloj de la rilatoj respondantaj al Esperantaj kvankam , se , ĉar , kaj , sed , aŭ – tradukiĝas per partikuloj starantaj post la koncerna vorto, sintagmo, aŭ propozicio. Ekzistas entute ĉirkaŭ 70 postpoziciaj partikuloj en la japana lingvo.
Se iu lingvo estas karakterizata de postpozicioj prefere ol de prepozicioj, oni povas nomi tiun lingvon mem postpozicia, kontraste kun lingvoj, kiuj – same kiel Esperanto – estas prepoziciaj. Inter la postpoziciaj lingvoj en tiu senco viciĝas, kiel jam menciite, la finna, la hungara, kaj la japana; ankaŭ la akana kaj pluraj aliaj okcidentafrikaj lingvoj (sed ne la bantuaj); kaj, plej frape, preskaŭ ĉiuj el la verb-lastaj lingvoj supre menciitaj – la vaska, la turka, la hindia * k.c. (Esceptoj estas la persa, la amhara kaj unu-du aliaj.)
* En la hindia oni havas interesan kazosistemon: unu kazo, la rekta , estas uzata same por la subjekto de la frazo kaj por la objekto; la alia, la oblikva , estas uzata antaŭ postpozicioj.
Se ni komparas la tipologion laŭ prepozicieco-postpozicieco kun la tipologio laŭ ordo de frazelementoj, ni trovas la interesan fakton, unue dokumentitan de Greenberg (1963) en sia ‘ Some universals of grammar ’ (Universalaĵoj de la gramatiko): ke la verb-unuaj lingvoj de la mondo estas senescepte prepoziciaj, dum la verb-lastaj estas postpoziciaj (kun nur kelkaj esceptoj, kiel ĉi-supre aludite). La lingvoj de la alia, pli granda tipo, la verb-dua, povas esti aŭ prepoziciaj aŭ postpoziciaj, kvankam la pli multaj estas prepoziciaj, same kiel Esperanto kaj ĉiuj ĝermanaj, slavaj, kaj latinidaj lingvoj. (Tamen ekzemple la angla kaj la germana havas, escepte, ankaŭ unu-du postpoziciojn: the world over , die Strasse entlang ...)
Estante prepozicia, Esperanto do apartenas al la tipo plej populara en mondaj kadroj: tipo al kiu apartenas ankaŭ, interalie, la hebrea, la araba, la polineziaj lingvoj, multaj amerikindianaj lingvoj, la fula, la joruba, ĉiuj bantuaj lingvoj inkluzive de la svahila kaj la zulua, la vjetnama, la malaja, la persa, la albana kaj la greka, por ne mencii ĉiujn latinidajn, ĝermanajn, kaj slavajn lingvojn.
4.8 Vortordo en la substantiva sintagmo
Ni vidis, ke la ordo de la frazelementoj en la propozicio estas libera, dank’al la ekzisto de la akuzativo. Aliflanke, estas klare, ke la ordo de la morfemoj en la vorto estas severe fiksita. Meze en la struktur-hierarkio inter la propozicio kaj la vorto staras la sintagmo .