Se jam tiel longe mi parolis pri ĉi tiu «muziko de estonteco», mi volas mencii ankaŭ alian novaĵon, malpli revolucian, kiu eble iam enradikiĝos en la poezia lingvo.
Ĉiu Esperanta poeto kun granda ĝojo, preskaŭ kun dankemo pensas pri la vorteto for, kiu, kiel verba prefikso, jen gluiĝas al la verbo, jen staras aparte, ofte tute malproksime, kaj per sia moviĝemo vere aminde faciligas la meton de ĝusta ritmo.
Nu, en la poemtraduko de tre bona esperantisto mi legis:
Mi konsterniĝis! Jen, kiel simple kaj kuraĝe! Kvazaŭ la ovo de Kolumbo. Vere, laŭ mia scio, nenia fundamenta regulo ekzistas, kiu donacus ĉi tiun moviĝemon sole al la vorteto for, kaj rigore rifuzus ĝin al la aliaj verbaj prefiksoj: ek, dis kaj re. Ĉu oni do ne povus diri:
Kaj eĉ la prefikse uzatajn prepoziciojn oni povus tiel apartigi de la verbo. Sed ĉi okaze oni devus bone atenti, ke la prepozicion ne sekvu substantivo, ĉar tiamaniere oni riskas miskomprenon, aŭ almenaŭ momentan konfuzon de la aŭskultanto. Ekzemple:
ĉi tie estas nenia danĝero de konfuzo. Sed
ĉi tie la aŭskultanto, almenaŭ dum momento, povas esti konfuza pri tio, ĉu la prepozicio en apartenas prefikse al la vorto venu, aŭ prepozicie al la vorto ĉambro.
Kian utilon alportus ĉi tiu apartigo de prefiksoj verbaj, laŭ la germana kaj angla maniero? Unue, ĝi faciligus la ritmigon de ta versoj, due, ĝi donus al ni eblojn de novaj rimoj, kaj — eblojn de rimoj viraj, je kiuj Esperanto estas vere tre malriĉa.
Mi volas ree deklari, ke mi tute ne intencis fari propagandon por tiuj ĉi novaĵoj, precipe por la unua: por la elizio de la adjektiva finaĵo. Ĝis nun neniam mi aplikis ilin en miaj poemoj, eĉ, mi ĉiam zorge evitis la kunfandon de adjektivo kun substantivo. Mi sole registras, ke ekzistas tiaj tendencoj en la poezia lingvo. Kaj oni jam aŭdis voĉojn en Esperantujo, ke la Esperanta poezia lingvo, tiel, kiel ĝi nun ekzistas, ne estas kapabla konkeri ĉiujn grandajn ĉefverkojn poeziajn de la naciaj literaturoj, kaj precipe kun la unusilaba angla lingvo ĝi ne povas konkuri je mallongo. Nu, kvankam la kapablo de la lingvo multe dependas de ĝia uzanto, oni devas konfesi, ke en ĉi tiu parolo estas io vera. Tial ni ja klopodas por la plua evoluigo de la lingvo poezia. Kaj ne estas maleble, ke ĉi tiu evoluo prenos direkton al la elizio de la adjektivaj finaĵoj. Laŭ mia opinio, antaŭsigno de tio estas la pli kaj pli ofta kunfando de la adjektivo kun sia substantivo; ĉar se oni jam kutimiĝis al tio ĉi, la elizio de la adjektiva finaĵo ne plu estos io nova, ĝi estos sole sincera konfeso de maskita kulpo.
Kompreneble, ĉiuj ĉi novaĵoj, eĉ se ili ekradikos en la lingvo, devos esti rezervitaj por la lingvo poezia. La prozan kaj ĉiutagan lingvon ja ne penetris eĉ la elizio de la o-finaĵo, oni ĝin uzas eble sole en la esprimoj dank’ al tio, dank’ al Dio.
Sed, ĉu ne estus danĝere tiel apartigi la lingvojn poezian kaj vulgaran? Laŭ mia opinio, tute ne.
Ĉar inter la du lingvoj ja tute ne estas esenca diferenco. La pli riĉa vortprovizo estas sole diferenco kvanta, ekzistanta en ĉiu nacia lingvo. Kaj ankaŭ la elizioj estas tute natura apartaĵo, abunde floranta ekzemple en la itala poezia lingvo.
En la proza lingvo la enradikiĝon de la elizioj malhelpas tio, ke la senfinaĵaj vortoj estas evidente malpli facile kompreneblaj, precipe ĉe ne tute klara elparolo. Kaj Esperanto, kiu estas nenies gepatra lingvo, ĉiam devas kalkuli je granda nombro de komencantoj, aŭ eternaj komencantoj. La finaĵoj akre distranĉas la vortojn, kaj kvazaŭ klarige atentigas post ĉiu vorto: rigardu, jen estas substantivo, jen estas adjektivo, jen estas adverbo. Ĝuste pro tio estas Esperanto la plej kara lingvo, pro tio ĝi estas ekzemple tiel bonege komprenebla en la radio. Multajn naciajn lingvojn ne povas tie kompreni eĉ tiu, kiu bone parolas ilin, dum la bone prononcitan Esperantan tekston povas laŭlitere ripeti eĉ tiu, kiu ne konas la lingvon.
Jen kio estas unu el la plej grandaj avantaĝoj de Esperanto, ĝia granda klareco. Kaj tiun ĉi bezonon malatentis la aŭtoro de la lingvo Occidental. Li kondamnas inter aliaj en Esperanto ĝuste tiun ĉi grandan avantaĝon, la konstantajn finaĵojn, dirante ilin nenaturaj, pezaj, misformantaj la vortojn. Kaj li faris lingvon, kiu tre bele kaj nature aspektas skribe, sed kiu parole sonas, kvazaŭ Esperanta teksto, en kiu oni zorge eliziis ĉiujn finaĵojn.
Nu, oni ne povas garantii, ke en Esperanto iam ne ekzistos tia verslinio, en kiu mankos ĉiu substantiva kaj adjektiva finaĵo, en kiu do la aŭtoro de Occidental ĝoje povos saluti preskaŭ tian naturecon kaj senpezecon, pri kia li fieras en sia lingvo. Sed tiu ĉi poemo estus ja poemo, parolanta sole al pli progresintaj esperantistoj, kies oreloj ekzercitaj kutimiĝis al la elizioj, dum la elementaj esperantistoj povus plu ĝoji pri la finaĵoj, kiuj ĉe ĉiu vorto kvazaŭ per dorso-bato atentigas ilin pri la gramatika karaktero de la vorto.
Tiel la elizioj donus la eblon de la granda konciziĝo, aŭ, laŭ la aŭtoro de Occidental, naturiĝo de la lingvo poezia, ne forprenante tamen la klarecon de la ĉiutaga, vulgara lingvo, kiu estas unu el la plej grandaj avantaĝoj de Esperanto. Ili estus rezervitaj por tiuj, kies lingva kono jam maturiĝis por havi per Esperanto similajn artajn plezurojn, kiel per sia gepatra lingvo, do por la elito de l’ esperantistaro, por kiu propre verkas la poetoj kaj verkistoj. Ĉar verki konstante por homoj, kies lingva scio staras sur lernolibra nivelo, tio signifas: rezigni pri ĉiu pli alta arta klopodo.
Eble mi sukcesis al vi montri, kiel riĉajn perspektivojn havas antaŭ si la poezia kaj literatura lingvo Esperanta, per la mirinda strukturo de la lingvo kaj per la fakto, ke ĝia evoluo okazas tute laŭ la maniero de la naturaj lingvoj. Sed por la evoluo de la Esperanta literatura lingvo oni bezonas ankoraŭ ion tre gravan, kion mi apenaŭ tuŝis ĝis nun, la unuecon de la stilo simpla. Tre grave estas emfazi ĉi tion, ĉar multaj, eĉ eminentaj esperantistoj ne konscias ankoraŭ sufice ĝian gravecon.
Kion signifas ĉi tiu unueco de stilo? Ĝi signifas simpan, ĝeneralan stilon, kanvason, sur kiu oni povas brodi. Ĝi signifas, ke la t.n. spirito de Esperanto, trovebla en la verkoj de la plej bonaj Esperantostilistoj, regu ĝenerale, kaj oni ne havu en Esperanto apartajn stilojn anglan, francan, germanan, rusan, ktp. Ĉiu, kiu aspiras verkistajn laŭrojn, devas nepre disponi pri ĉi tiu stilo; ĉiu, kiu volas vere ĝui Esperantan literaturon, devas rimarki ĉiun deflankiĝon de ĉi tiu stilo. Ĉar, se okazas tia deflankiĝo, tio devas signifi ion. Ne tion, ke la aŭtoro estas anglo, aŭ japano, nek tion, ke li estas komencanto, aŭ eterna komencanto, sed ian nuancon, kiun ano de ĉiu ajn nacio esprimus Esperante per la sama stilapartaĵo. Nur tiamaniere estas atingeble, ke ian intencan, nekutiman esprimformon la leganto ne rigardu nacilingva idiotismo de la tradukinto sed li eksentu ĝin, kiel stilapartaĵon de la aŭtoro. Tiu ĉi postulo kompreneble tute ne signifas, ke iu nacia lingvo ne povu influi Esperanton per bonaj esprimformoj, helpante tiel la evoluon de la lingvo, sole tion, ke nur tiaj esprimformoj aperu en la lingvo, kiuj povas kaj meritas esti ĝeneralaj, kiuj ne estas en la lingvo fremdaj elementoj, ĝenante kaj malsanigante ĝin, kvazaŭ fremda korpo la vivantan organismon, sed estas kvazaŭ nutraĵoj, kiujn la lingvo dismetas kaj sintezas, uzante ilin tiel por sia kresko kaj evoluo.