La plej malforta grado de ĉi tiu celado estas la deziro. Espero jam tute ne estas celado, post ĝi oni metu do indikativon. «Mi esperas, ke vi venos.» Same ne esprimas celadon la verbo timi. Ĝi do postulas indikativon. «Mi timas, ke mi falos.»
Post deci ni metas indikativon, se ĝi estas simpla juĝo, aŭ konstato. «Ne decas, ke vi tiel laŭte krias.» Sed se ni volas pli emfazi la juĝon, donante al ĝi nuancon de instigo aŭ malpermeso, ni povas diri ankaŭ: «Ne decas, ke vi tiel laŭte kriu.»
Iom pri la vortsekvo
En Esperanto la vortsekvo estas libera. Sed tio ne signifas, ke oni povas laŭplaĉe disĵeti la frazerojn kaj tamen havi bonan, agrablan stilon. Kelkajn reguletojn bone estas memorteni.
1. Subjekto kaj predikato estu proksime unu al la alia. Ilin apartigu maksimume adverbo. Kompreneble la subjekto-predikatan komplekson, kiel tuton, oni povas laŭplaĉe ŝovi tien-reen en la frazo. Sed la apudeco estas grava apartenaĵo de la bona proza stilo, precipe, se la subjekto estas persona pronomo. En prozo neniam oni metu la personpronoman subjekton post la predikaton. Precipe ne en la imperativo. Ni ne diru do: iru ni, vidu ni, ni restu ĉe la ordinara: ni iru, ni vidu.
2. Se participa adjektivo havas objekton, kaj ankaŭ ĉi tiu objekto havas epiteton, multaj verkantoj embarasiĝas pri tio, kiel ordigi plej bone la vortojn?
Ekzistas tri eblaĵoj:
a. objekt-epiteto, objekto, particip-adjektivo, substantivo. Ekzemple: «la grandan penon postulanta laboro.» Ĝi estas la malplej bona, ĉar la artikolo staras antaŭ la adjektivo grandan, kvankam ĝi rilatas al la substantivo laboro.
b. particip-adjektivo, objekt-epiteto, objekto, substantivo. Ekzemple: «la postulanta grandan penon laboro.» Ĉi tiu varianto, kiun ŝatas precipe la rusoj, estas iom pli bona, sed tamen fremda por multaj pro la apartigo de la adjektivo kaj substantivo.
c. substantivo, particip-adjektivo, objekt-epiteto, objekto. Ekzemple: «la laboro postulanta grandan penon.» Jen la plej perfekta kaj sekvinda eblaĵo: en ĝi ĉiu frazero staras senpere apud la frazero, al kiu ĝi rilatas.
Se la particip-objekto ne havas epiteton, plej elegante estas kunfandi ĝin kun la verb-radiko de la participo en kunmetitan vorton. Anstataŭ: «pacon donanta morto» ni diru: «paco-dona morto», anstataŭ «ĉion vidanta suno»: «ĉiovida suno».
3. Plej ofte oni pekas kontraŭ la logika vortsekvo ĉe la vortoj ankaŭ kaj ne. Ilin oni ĉiam devas meti antaŭ la vortojn, al kiuj ili rilatas.
Per la ŝovado de ĉi tiuj vortoj oni ja povas tute aliigi la sencon de la frazo. Jen ekzemploj:
Ankaŭ li dancis hieraŭ en la korto. (Krom aliaj ankaŭ li.)
Li ankaŭ dancis hieraŭ en la korto. (Krom kanti, li ankaŭ dancis.)
Li dancis ankaŭ hieraŭ en la korto. (Krom hodiaŭ, ankaŭ hieraŭ.)
Li dancis hieraŭ ankaŭ en la korto. (Krom en la ĉambro ankaŭ en la korto.)
Same:
Ne li min sekvas. (Sed iu alia.)
Li ne min sekvas. (Sed iun alian.)
Li min ne sekvas. (Sed hejmeniris.)
Precipe ofte oni renkontas la malĝustan meton de ne apud la refleksiva pronomo sin. «Li ne sin razas»; «li ne sin trompas» — aŭdante tiujn ĉi frazojn oni demandas: kiun do, se ne sin? Kvankam la parolanto volis diri: «Li sin ne razas»; «li sin ne trompas»; aŭ «li ne razas sin»; «li ne trompas sin».
Virinaj nomoj
Jen problemo, tute ne solvita en Esperanto. Ĉe Zamenhof ni legas: Johanino, Ludovikino ktp do, por derivi virinan nomon el la vira, estas uzata la sufikso ino. Sed Zamenhof uzas ankaŭ la nomon Marta. Jen, laŭ mia opinio, en ĉi tiu a-finaĵo sin kaŝas la solvo!
Vere, la sufikso ino apenaŭ taŭgas tie ĉi. Vortoj, kiel Antoniino, Konstantenino ktp estas terure longaj kaj plumpaj, vere ne taŭgaj por esti la nomo de ĉarma knabino. Mariino estas tute ne ebla, nerekonebla, dum Mario ĉe la italoj estas ofte uzata vira nomo. Same: Berto, Diano, Emilio, Ireneo ktp.
Ankaŭ la sufikso io, proponita de Meazzini, ne kontentigas. Antonio, Emilio, Oktavio, Viktorio, Julio estis uzataj ĝis nun kiel viraj nomoj, malfacile estus de nun uzi ilin kiel virinajn. Krome, ĉi tiu solvo devigus nin uzi la terurajn, nenaturajn vortojn: Aleksandrio (urbo!), Bertio, Renatio, Franciskio, Paŭlio, Vestio, fremdajn al ĉiu lingvo de la mondo. Cetere: prefere Vilhelmino, Franciskino, Jozefino, ol la supraj senformaj formoj.
Sed ni revenu al la vorto Marta. Ĝin naskis neceso. Marto estus ja nomo de monato, Martino ŝajnus vira nomo, Martenino estus mortomonstro. La genio de Zamenhof elektis el kvar eblaĵoj la malplej malbonan. Ni danku ĉi tiun elekton, ĉar ĝi montras al ni vojon, solvi preskaŭ tute nian problemon.
La regulo estas simpla. Ĉiu virina nomo finiĝas je a. Virinan nomon el vira ni jaras tiel, ke ĝian finaĵon ni ŝanĝas je finaĵo a.
Sed ĉi tiu regulo ja estas rompo de la Fundamenta regulo, ke ĉiu substantivo finiĝas je o. Nu, por savi la fundamentecon, ni povas fari la jenan ruzan klarigan regulon:
Ĉiu virina nomo estas rigardata kiel adjektivo, rilatanta al la (ellasita) vorto «ino». Ĉe tiuj virinaj nomoj, kiuj ne havas konforman virnomon, ni supozas tian. (Tio ne estas malpli akceptebla, ol la supozo de la vorto fraŭlo, el la vorto fraŭlino.)
Do ni havas: Jozefa (ino), Marta (ino), Ludovika (ino) ktp.
Ĉi tiu adjektiva uzo de la nomoj ne povas naski miskomprenon, ĉar la viraj nomoj preskaŭ neniam estas uzataj en adjektiva formo.
Laŭ la supra regulo ni ricevas nomojn, tute similajn al la respektivaj nomoj uzataj en multaj naciaj lingvoj. Jen ekzemploj: Ada, Agata, Angelika, Anna, Antonia, Aŭgusta, Baba, Barbara, Berta, Bernarda, Cecilia, Debora, Diana, Dorotea, Eleonora, Eliza, Elizabeta, Elvira, Emma, Emilia, Eŭgenia, Eva, Flora, Franciska, Gabriela, Genoveva, Georga, Gertruda, Greta, Helena, Henrika, Henrieta, Ida, Irena, Izabela, Izidora, Johana, Jozefa, Julia, Kamila, Katerina, Klara, Klotilda, Kristina, Laŭra, Lidia, Livia, Lucia, Luiza, Ludovika, Margareta, Maria, Mariana, Marta, Matilda, Monika, Natalia, Ofelia, Olimpia, Olivia, Paŭla, Paŭlina, Pia, Priska, Rebeka, Reĝina, Renata, Roza, Rozalia, Roksana, Sibila, Santa, Sara, Serafina, Serena, Severa, Silvia, Simona, Sofia, Stefania, Suzana, Tekla, Teodora, Terezia, Tereza, Valeria, Veronika, Vera, Viktoria, Vilhelma, Viola, Virginia, Zaira, Zenobia, Zita ktp.
Estas kelkaj nomoj, kiuj malfacile eltenas tiun ĉi metodon. Ni citu: Adel, Alice, Beatrice, Judit, Agnes, Ester, Dolores, Raĥel, Karmen, Noemi, Niobe, Salome, Rut, Zoe, Abigail. Ili povas resti sensanĝaj, kaj aparteni al la kategorio de naciaj nomoj. Ĉar kompreneble ne ĉiun nomon oni devas esperantigi. Nomoj, kiel Jacques, aŭ Jack, ne ĉiam estas tradukeblaj per Jakobo. La originala vortformo ja apartenas al la loka koloro, kaj domaĝe estus difekti ĝin per traduko. Ankaŭ Bjōrnsterne Björson ne estu Ursostelaro Björnson.
La virinaj nomoj apartenas al tiu ĝena flanko de la lingvo, kiu ne estas kontentige solvebla per la propraj reguloj kaj sufiksoj de la lingvo. Ĝuste la rigora altrudo de ĉi tiuj reguloj malhelpis tiel longe la solvon. Sed, laŭ mia opinio, la supra regulo havas tiun avantaĝon, ke donante belajn kaj tute naturajn solvojn, tamen ne kontraŭas la proprajn regulojn de la lingvo.