Выбрать главу
Vent’ frosta, klara nokto, sur neĝo ruĝmakuloj. Mil bravaj viroj kuŝas sentombe tie ĉi Sen mov’. La man’ sur glavo. Rigidaj la okuloj. Kaj supre nigraj korvoj kun ĝoje graka kri’.
(Leconte de Lisle)

Ĉirkaŭprena rimo, kiam interrimas la unua kaj kvara, kaj la dua kaj tria versoj (skemo: abba):

Ho najtingal’, en arbetaĵ’ sub floroj Trilanta, dum en mut’ la boskoj dronas, Per freŝa fid’ vi aman koron zonas, Dum Majon danci gvidas gajaj Horoj.
(Milton)

Mezrimo, kiam la unua duono de verso rimas kun la dua:

Ĉar sonĝporte sin levas la Lun’ kaj mi revas Pri la bela Annabel Lee, Kaj se levas sin stelo, mi revas pri l’ helo Okula de Annabel Lee. Tiel dum la nokthoro mi kuŝas ĉe l’ koro De ŝi: mia viv’, fianĉino, trezoro …
(E.A. Poe)

Kroĉrimo, kiam du (aŭ tri) versgrupojn, konsistantajn el du (aŭ tri) interrimantaj versoj, kunkroĉas la sama rimo (skemo: aac bbc):

En la lulo, mola lulo, Rozburĝono, fil’, etulo, Dormu mieldolĉe, Kisi buŝon, ĉi gracian, Kiel kisi patron vian, Estas tiel dolĉe.
(Ignotus)

Krome, precipe en la t.n. liberaj versoj, ekzistas tute senordaj, kapricaj rimometoj.

La supraj skemoj estas uzeblaj, kiel memstaraj strofoj. Krome el ilia kombino formiĝas diversaj, pli severaj versformoj, el kiuj, en la hodiaŭa poezio, plej ofte estas uzata la soneto. Ĝi, en sia klasika formo, konsistas el du verskvaroj, plej ofte kun ĉirkaŭprenaj rimoj, kaj el du verstrioj, kun varia rimaranĝo. La du kvaroj, en la severa soneto, rimas ankaŭ inter si, jene: abba abba. Sed ofte estas uzata ankaŭ la pli libera formo: abba cddc. Ekzemplo:

Soneton de mi Violanta petis, Neniam tiel premis min dilemo! Laŭ dir’, ĝi estas dekkvar-versa skemo… Jen — serĉe-serĉe mi tri versojn metis!
Ke mi ne trovos rimojn, mi timetis, Sed — marŝas dua kvaro de l’ poemo! Alveni ĝis la Trioj: jen problemo, Post tio mi la zorgojn jam forĵetis.
L’unuan Trion marŝas mi, konjekte, Ke mi eniris ĝin dekstrapiede. Ĉar per ĉi vers’ mi finos ĝin korekte.
La dua jam! Mi kredas, ke komplete Mi faris dektri versojn, laŭprojekte. Kalkulu nun! Ĉu dekkvar? Estas prete!
(Lope de Vega)

La tercino konsistas el verstrioj, kies unua kaj tria versoj rimas inter si, kaj la meza rimas kun la unua kaj tria versoj de la sekva triopo, farante tiel seninterrompan ĉenon: aba bcb cdc ded ktp. Ekzemple:

Tra mi vi venas urbon de turmento, Tra mi al la eterno de l’ doloro, Tra mi vi venas al damnita gento.
Justeco gvidis manon de l’ Aŭtoro, La Dia Povo levis volbon mian, Plej Alta Saĝo kaj Praama Koro. Kreaĵon ja samaĝas mi nenian, Sole eternan: mi eterne daŭras. Enire lasu for esperon ĉian.
(Dante: Surskribo de la Infer-pordego)

La okverso, aŭ okversa stanco (ottava rima) konsistas el ses versoj kun alternaj rimoj, kaj el unu para rimo: abababcc.

Jen, riĉa tablo plenmetite pretas Sur laga bordo, karaj manĝoj sure, Kaj du knabinoj en la lag’ ridetas, Dum ban’ petolas, ŝercas, trilas pure, Kiu pli bone naĝas: ili vetas, Poste ŝprucigas akvon ludplezure, Nun ili dronas, nevideblaj estas, Kaj naĝe, longe sub la akvo restas.
(Torquato Tasso)

La ĉarma kaj facilmova formo rondelo havas la jenan skemon: ABba abAB abba A. La majusklaj literoj signas samajn versliniojn. Ekzemplo:

For de l’ vetero la mantel’ De vento, frosto, pluv’ glacia, Ĝi vestis sin per brod’ radia De klara, bela suna hel’,
Bestaro, birdoj de ĉiel’ Laŭtas en lingvoj kanta, kria, For de l’ vetero la mantel’ De vento, frosto, pluv’ glacia.
Arĝentajn gutojn de juvel’ Portadas, en livre’ gracia Riveroj, fontoj. Aĵo ĉia Revestas sin per nova bel’.
For de l’ vetero la mantel’.
(Charles d’Orléans)

Aliaj, ankoraŭ pli komplikitaj formoj, kiel ekzemple la balado, aŭ gazelo, apenaŭ estas ĝis nun reprezentitaj en Esperanto.

Ĉe la rimometo oni devas ankoraŭ atenti pri tio, ke oni ne metu apude rimojn, kiuj estas asonancoj inter si, ĉar tio havas tre ĝenan efekton. Ekzemple tute malbone efikas la jenaj krucrimoj: kara-rava-para-flava, piko-cito-amiko-spito. Eĉ, laŭeble oni evitu, ke apudaj rimoj havu la saman finaĵon, precipe se ambaŭ rimvort-paroj havas la saman nombron de konsonantoj. Plekte-pete-rekte-ete estas bona rimsekvo, sed oro-muro-koro-ŝnuro jam estas tre monotona. Ekzemple en la tre inspirita kaj varmsenta poezio de Stanislav Schulhof oni sentas teda, ke preskaŭ ĉiuj rimvortoj finiĝas je o.

Kaŝo de rimoidoj

La plej bonajn rimoidojn: bonajn kombinajn parencrimojn, pluskonsonantajn rimojn, kaj ankaŭ kelkajn kombinajn asonancojn, oni povas senĝene uzi kie ajn. Sed la malpli perfektajn rimoidojn kaj la agordojn konsilinde estas kaŝi, t.e. ilin meti tiamaniere, ke ilia nepureco kiel eble malplej evidentiĝu.

Ĉi rilate mi ripetas, ke, dum la rimefekto de la malsam-finaĵaj rimoidoj malkreskas per la malproksimo, la rimefekto de la samfinaĵaj rimoidoj kreskas per ĝi. Tial plej bone ili efikas en nesinsekvaj rimoj. Ekzemple en alternaj rimoj, aŭ en la eksteraj rimvortoj de la ĉirkaŭprena rimo. Dum, ekzemple, forĝo-sonĝo, en senpera sinsekvo, ne tro kontentigas, en la ĉirkaŭprena rimo: forĝo-blovas-povas-sonĝo ĝi ŝajnas al mi akceptebla. En la klasika soneto, same, oni devas atenti precipe pri la bona kunsonoro de la najbaraj rimoj (mezaj rimoj de la du kvaroj, lasta rimo de l’ unua, unua rimo de la dua kvaro). La eksteraj rimoj de la kvaroj povas esti ankaŭ pli kuraĝaj rimoidoj, kaj la mezaj rimoj inter la du kvaroj povas eĉ asonanci. Ekzemple: kompreni-floras-valoras-tremi premi-povas-blovas-ĝeni. Per tiaj permesoj oni certe multe pli kapablos venki la malfacilaĵon, kiun, traduki en ĉi tiu rimriĉa formo, signifas en la rimmalriĉa Esperanto.

Krome, ĉe la alternaj rimoj la paraj versoj portas la ĉefan rimon, ĉe ili «elsonoras» la verso. La malparaj versoj ja povus esti ankaŭ senrimaj, ilia rimo, nomata de mi flankrimo, estas nur flanka ornamo, kvazaŭ lukso. Tial oni devas atenti precipe pri la bonsonoro de la rimo de paraj versoj, al kiuj estas direktata la ĉefa atento de la aŭdanto: la rimo de la malparaj versoj, ĝuste, ĉar ili estas kvazaŭ en ombro, povas esti ankaŭ pli malpli kuraĝa rimoido. Ekzemple tute bone sonas la jenaj rimaranĝoj: tinto-kara-zinko-amara, centro-pala-novembro-vuala, plekto-iris-adeptomiris.

Finvortoj

Al poetoj. La supraj permesoj donas neprajn plifaciligojn, kaj ankaŭ riĉajn eblojn de elekto. Oni ne timu uzi eĉ kuraĝan rimoidon, se per ĝi oni gajnas fidelecon, naturecon de esprimo. Sed oni gardu sin de trouzo, ĉar la tro multaj nepuraj rimoj donas surdan muzikon, lignosonan, tedan, knaran, senharmonian poezion. Kaj la idealo devas esti ĉiam la pura rimo kaj la forta, laŭeble postkombina parencrimo.