3. silaboj malakraj, pezaj. Tiaj estas ĉiuj silaboj, kiuj estas senakcentaj (malakraj), kaj kies vokalon sekvas (en la vorto mem, aŭ ankaŭ en la sekva vorto) pli ol unu silabo. Ekzemple: êntuziasmo, hômfrato, sêndito, grandâj domoj, ên domo, sên koro. Krome la finaĵo aŭ.
4. silaboj malakraj, malpezaj. Tiaj estas la senakcentaj silaboj de plursilabaj vortoj kaj la unusilabaj vortoj, se ilin sekvas vokalo, aŭ nur unu konsonanto. Ekzemple: båtadŏ, entůzĭasmŏ, sĕn agŏ, prŏ Diŏ, prĭ tiŏ.
El ĉi tiuj kvar kategorioj la unua (silabo akra peza) anstataŭas ĉiam longan silabon, la lasta (silabo malakra malpeza) ĉiam mallongan silabon. La du mezaj kategorioj (akra malpeza kaj malakra peza) estas silaboj hibridaj, do povas anstataŭi jen longan, jen mallongan silabon.
Ekzemple en la sekva moka epigramo de la Greka Antologio:
la i en kiu (akra malpeza), la is en estis (malakra peza), la edz kaj non en edzinon (malakraj pezaj) estas hibridaj silaboj, kiujn oni uzas tie ĉi kiel mallongajn. La silabo kaj antaŭ serĉas (malakra peza) tas en estas (malakra peza), romp’ en ŝiprompul’ (malakra peza) estas hibridaj silaboj, uzataj tie ĉi kiel longaj.
Kompreneble, oni devas atenti, ke la verso glitu, do oni ne uzu tiajn pezajn silabojn, kiel silabojn mallongajn, en kiuj la vokalon sekvas tro multaj konsonantoj, ĉar tiel la daktilo perdas sian facilan ŝvebon. La idealo estu tiu heksametro, en kiu ĉiuj mallongaj silaboj estas malakraj malpezaj, aŭ almenaŭ akraj malpezaj. Sed mi devas konfesi, ke ĉi tiu idealo apenaŭ estas efektivigebla. Tre bone saltantan heksametron oni ricevas, se oni zorgas almenaŭ pri tio ke la unua mallonga silabo de la daktilo estu malpeza silabo, aŭ almenaŭ unu el la du mallongaj silaboj estu malpeza.
Laŭ la ĉi supraj principoj oni povas atingi en Esperanto la saman variecon, kiel en la greka, aŭ latina heksametro. Ni vidu kelkajn ekzemplojn:
• Pleja daktileco:
• Spondeo meze:
• Du spondeoj:
• Pleja spondeeco:
Krome mi atentigas pri grava apartaĵo de la heksametro, ne nepra, sed neglektebla nur escepte, tio estas la cezuro post la tria duonpiedo. El la supraj ekzemploj nenie mankas ĉi tiu cezuro; ĝi donas spinon al la heksametro, distingante ĝin de la amfibraka verso. Kaj precipe en distikoj ĝi estas grava, ĉar ankaŭ la cezuro de la pentametro estas en la sama loko.
Certe, per la eksplikitaj postulatoj la heksametro fariĝas iom pli malfacila ol ĝis nun, sed rekompence ĝi gajnas fiksan spinon kaj agrablan kaj interesan variecon. La ĝisnuna heksametro estis tre facila (Esperanto, oni povas diri, estas daktila lingvo, oni povas paroli post iom da ekzerco horojn longe en daktila ritmo), sed ĝi estis disflua kaj monotona.
Por fini, mi metu tien ĉi belan distikan epigramon de Kallimachos el la Greka Antologio:
La mezepoka Esperanto
Vere, estas granda neglektemo de mia flanko, ke mi ankoraŭ ne prezentis al vi mian amikon C.E.R. Bumy. Ĉar li estas tre originala homo, kun siaj eternaj problemoj, eterna senkombeco, eternaj tri libroj sub la brako. Kio estas lia profesio? Mistero. Eĉ tion mi ne kuraĝas aserti decide, ke li manĝas, kiel la ordinaraj homoj. Eble el antikvaj kaj mezepokaj poemoj li elsuĉas por si ian ambrozion. Eble pro tia etera nutraĵo li estas tiel diafane malgrasa.
Li estas esperantisto. Mi varbis lin jam antaŭ longe. Tuj li ekinteresiĝis kaj eksprese li ellernis la lingvon, laŭ sia maniero: li lernis la gramatikon, poste la vortaron, poste li ellegis mian bibliotekon. Post ok semajnoj li jam liveris al mi — tute pretan reformprojekton. Mi priridis lin, klarigis, ke Esperanto estas vivanta lingvo, havas popolon, oni ne plu povas ĝin tondi kaj glui laŭplaĉe. Mi demandis, ĉu li kuraĝus reformi vivantan nacian lingvon, ekzemple la hungaran?
— Kial ne? — li respondis.
— Kaj ĉu vi sukcesus akceptigi vian reformon?
— Eh! Ĉu tio gravas? — li mansvingis, tute malŝate pri mia «naŭza realismo».
Tamen, ĝis nun li ne liveris al mi la grandan reformon de la hungara lingvo, kaj enterigis ankaŭ sian Esperantan reformon. Li komencis labori literature. Kompreneble dum tio li inventis kelkajn aferojn. Mi menciu nur la prepozicion graŭ, kiel «senmaligon» de malgraŭ, kaj la adjektivon ica, kiel «senmaligon» de malica. Liaj lingvaj konsiloj ĉiam estis frapantaj, vere kapfrapantaj. Foje oni diskutis pri la tro longaj vortoj: estinteco, estanteco, estonteco. Iu insistis pri la formoj: pasumo, nuntempo, futuro, alia riskis: itempo, atempo, otempo.
— Azenoj vi estas! — interkriis nia C.E.R. Bumy. — Jen la sole ĝusta solvo: timpo, tampo, tompo!
Jes, tia li estas. Ĉiam li havas geniajn ideojn, kaj ĉiam li malprosperas kun ili. Sed tio ne interesas lin. Li ja ne estas «abomena realisto».
Lastatempe li ŝajne elreviĝis pri Esperanto, ne sufiĉe taŭga por naski problemojn. Mi longe ne vidis lin en la grupo. Hazarde ni renkontiĝis sur la strato.
— Nu? — mi demandis riproĉe. — Kial vi perdiĝis?
— Mi estas tro okupita.
— Problemo?
— Jes. Sed nun ne literatura. Mi laboras pri teknika problemo.
— Teknika problemo?
— Jes. Sed tio ne interesas vin, vi, versvermo!
— Eĉ, tre interesas min, vi, realisto! Rakontu do!
— Nu, mi provos al vi komprenigi la aferon. En la tuta mondo, vi scias, estas granda ekonomia krizo. Kial? Ĉar oni ne povas tiom konsumi, kiom oni produktas. Kial? Ĉar oni produktas per maŝinoj kaj konsumas per homfortoj. Jen la granda malegaleco! Kompreneble homo ne povas konkuri kun maŝino, sekvas troproduktado, laborĉesigo, senlaboreco. Ĉiu homo scias tion, kaj, ho, la azenoj, tamen ne trovis la solvon. Mi devis alveni rekte el la paĝoj de mezepoka fablolibro por solvi la problemon. Kvankam ĝi estas ja ovo de Kolumbo. Maŝinon oni devas meti kontraŭ maŝino. Mi jam projektis preskaŭ komplete.
— Kion?
— Homo! eĉ nun vi ne divenas? La konsummaŝinon!
— Ko… ko… kons…
— Kial vi balbutaĉas? Jes, la konsum-maŝinon. Oni simple ekirigos mian maŝinon kaj ĝi konsumos. Ho, kiel ĝi konsumos! Per centoj kaj miloj da ĉevalpovoj ĝi konsumos! La magazenoj malpleniĝos fabelrapide! Oni ree devos produkti, la fabrikoj ree eklaboros, la senlaboreco ĉesos. Mia maŝino forblovos la krizon! La mondo estas savita!
— Mi gratulas! Kara Bumy! Mi gratulas! — mi kriis entuziasme premante lian manon. — Vi estas geniulo! Ĉiam mi sciis tion!