Se dum la kontrola analizo ni havas senchavan rezulton, ekzistas du eblaĵoj:
a. La kontrola analizo konfirmas la rezulton de la unuagrada analizo. Ĉi tion ni nomu: analizo konverĝa.
Ekzemple: purigo estas laŭ la unuagrada analizo igo de puro, laŭ la kontrola: (pura igi)o. La sencoj samas. Martelbato estas bato de martelo kaj (martele bati)o. Jen preskaŭ la samaj sencoj. Drinkemo estas emo de drinko kaj (ema je drinko)o: emo je drinko. Ree la samaj sencoj.
b. La rezulto de la kontrola analizo estas malsama. Ĉi tion ni nomu: diverĝa analizo. Ekzemple: prespreto estas preto de preso (unuagrada analizo) kaj (preta je preso)o: preto je preso. Ĉe analizo diverĝa validas ĉiam la rezulto konforma al la kunteksto.
La kontrola analizo estas propre analizo duagrada.
II. Duagrada analizo
Se la unuagrada analizo ne donas senchavan rezulton, tio signifas, ke la finaĵo havas memstaran vivon kaj funkcion, oni do devas ĝin rigardi ĉefelemento.
Tiaokaze oni apartigas la finaĵon, analizas la duoblan flankelementon, kaj al la rezulto de la analizo kroĉas poste la apartigitan finaĵon.
Mi rimarkigas, ke la senchaveco de la analizo dependas ne nur de la rezulto mem, sed ankaŭ de la postuloj de la kunteksto. Ekzemple: «mi voĉdonis al li mian konsenton» — ĉi tie voĉdoni signifas voĉe doni; sed en la frazo: «mi voĉdonis por lia elekto» — la analizo voĉe doni ne kontentigas, oni devas do apliki analizon duagradan.
Ĉar ĉi-okaze voĉdoni laŭ la unuagrada analizo ne donas senchavan rezulton (voĉe doni, voĉa doni), oni do apartigas la i-finaĵon, konstatante la malsamelementecon de doni. La unua ŝtupo de la duagrada analizo do estos: voĉ-don/i.
La plua analizo dependas de tio, kiu el la finaĵoj estas la ĉefelemento.
1. I-finaĵo kiel ĉefelemento
La apartigitan finaĵon oni rilatigas al ambaŭ flankelementoj. Sed, ĉar la verba finaĵo postulas antaŭan adverbon (ĝenerala regulo 2.c), oni adverbigas la duoblan flankelementon kiel tuton. Nun, adverbo postulas antaŭan substantivon, la adverbigon oni do povas fari nur tra substantivigo.
Ekzemple: Voĉdon/i: (voĉdon)e/i: (voĉdono)e/i.
Nun ni havas substantivan vortkunmeton, analizeblan laŭ ĝenerala regulo 2.a. La rezulto do estos: (dono de voĉo)e/i. Per vortoj: funkcii (i-finaĵo) per (e-finaĵo) dono de voĉo.
Same: leterskribi: leterskrib/i: (leterskrib)e/i: (leterskribo)e/i: (skribo de letero)e/i: funkcii per skribo de letero.
2. A-finaĵo kiel ĉefelemento
Mi ripetu, ke la a-finaĵo ĉiam estas ĉefelemento, se la finvorto de a-finaĵa vortkunmeto estas malsamelementa. Ĉi-okaze do estas superflue provi la unuagradan analizon.
Ĉe la analizo unue oni rigardu kian gramatikan radikkarakteron havas la lasta elemento antaŭ la finaĵo.
A. Se ĝi estas substantiva, ekzistas du eblaĵoj
a. la analizo de la duobla flankelemento donas laŭ la ĝenerala regulo senchavan rezulton. Ĉi-okaze ni aplikas la ĝeneralan regulon kaj la analizo estas finita. Ekzemple: leonkora: (leonkoro)a: (koro de leono)a: karaklerizita per koro de leono.
b. la ĝenerala regulo ne estas aplikebla, la duobla flankelemento, apartigite de la a-finaĵo, disfalas en du memstarajn vortojn, kies unua estas adjektivo, aŭ prepozicio: grandanima: (granda animo)a; senkora: (sen koro)a.
B. Se la lasta elemento antaŭ la a-finaĵo estas adjektiva, la duobla flankelemento ĉiam disfalas je du memstaraj elementoj, kies unua estas adjektivo aŭ prepozicio (sen). Ĉi okaze validiĝas la inversa vortefiko: la adjektivo, aŭ sen substantivigas la duan elementon.
Ekzemple: senforta: (sen forto)a; grandkuraĝa: (granda kuraĝo)a: karakterizita de granda kuraĝo.
C. Se la lasta elemento antaŭ la a-finaĵo estas verba, validiĝas la substantiviga efiko de la a-finaĵo. Oni do unue substantivigas la duoblan flankelementon. Poste ĝin oni analizas plu. Ĉe tio estas du eblaĵoj.
a. la duobla flankelemento estas analizebla laŭ ĝenerala regulo 2.c. Ĉi-okaze ni aplikas la analizon. Ekzemple: bonfarta: bonfart-o/a: (bone farti)o/a: karakterizata per (a-finaĵo) tio (o-finaĵo), ke li bone fartas.
b. la duobla flankelemento ne estas analizebla laŭ la verbreefika regulo. Ĉi-okaze ni devas analizi ankaŭ ĝin laŭ la respektiva duagrada analizo (vidu supre: i-finaĵo kiel ĉefelemento). Ekzemple: voĉdoni, kiel ni supre vidis, estas: (dono de voĉo)e/i. Al ĉi tiu analizo ni kroĉas la a-finaĵon, sed tion ni povas fari nur tra substantivigo (ĝenerala regulo 2.b). Voĉdona do estas (dono de voĉo)e-i-o a. Per vortoj: karakterizita per (a-finaĵo) tio (o-finaĵo), ke li funkcias (i-finaĵo) per (e-finaĵo) dono de voĉo.
Per tiaj analizoj oni ricevas ĉiam du substantivojn, ligitajn kun la prepozicio de (dono de voĉo, volo de scio, povo de ĉio). Ĉar tie ĉi de montras la agon, kaj la vorto antaŭ de montras la objekton de la ago, laŭ la senco oni povas analizi tiujn ĉi vortojn ankaŭ per participa adjektivo kaj ĝia objekto. Ekzemple: voĉdona: donanta voĉon; scivola: volanta scion; leterskriba: skribanta leteron; fruktodona: donanta frukton; ĉiopova: povanta ĉion; memmortiga: mortiganta (sin) mem.
3. O-finaĵo kiel ĉefelemento
Se la unuagrada analizo fiaskis, oni esploras, ĉu la antaŭfinaĵa elemento estas verba radiko? Se jes, oni apartigas la finaĵon, kaj faras el la vorto verbfinaĵan kunmeton. Poste oni analizas laŭ ĝenerala regulo 2.c. Post la analizo oni ree substantivigas la rezulton de la analizo.
Ekzemple: bonfarto: (bone farti)o; purigo: (pura igi)o; martelado: (martele agi)o.
Se la antaŭfinaĵa radiko ne estas verba, aŭ se malgraŭ la verba radiko la unuagrada analizo fiaskis, la duobla flankelemenlo ĉiam disfalas je du memstaraj vortoj, kiuj (adjektivo aŭ prepozicio) havas inversan vort-efikon, kaj aldonas pluan o-finaĵon al la vorto. Ĉi tiu o-finaĵo estas kategorio-sufikso. La senco de la analizo, aŭ la kunteksto klarigas, kiun ĝi anstataŭas el la kategorio-sufiksoj.
Ekzemple: facilanimo (facilanimeco), sendependo (sendependeco), senpovo (senpoveco), perlaboro: (aĵo per laboro), porvivo (aĵo por vivi), ĉirkaŭbrako (aĵo ĉirkaŭ brako) ktp.
Finvortoj
Tiu ĉi pritraktado ne volis doni detalojn. La tute detala pritrakto de la Esperanta vortfarado kun tre multnombraj ekzemploj, ampleksus dikan libron.