Гэтае слова сарвалася ў яго з языка міжвольна. Ён проста забыўся. Я ўпэўнены, што ў наступную хвіліну ён пашкадаваў аб ім. Але было позна.
— Хальт маўль,— сказаў Карл.— А па-нашаму — «заторкніся».
— Ціха, хлопцы, ціха.
— Не, ты пачакай. Ты памятаеш, калі палонных вялі на Брэст-Літоўскай шашы, а пасля па бульвары? Дзесяткі тысяч.
Я ўспомніў. Сапраўды, бясконцая пыльная змяя, і апушчаныя вочы адных і вочы другіх, у якіх пераважала не нянавісць, а грэблівая цікаўнасць.
— Хто тады на іх каштанамі і іншым кідаў? Адзінкі кідалі. Бо разумелі — не ўсе вінаватыя. Многія, але не ўсе. А, думаеш, у кагосьці з іх меней, чым у цябе, было прычын ненавідзець?
Навісла цяжкая паўза.
— Мне, думаеш, лёгка кожны дзень такое чуць? I нават не магчы растлумачыць, бо я тлумачыць — не хачу. Каб нават добрыя людзі шкадавалі — не хачу. «Ах, беднае дзіця. Такое малое, а ўжо немец». А я — немец.
Мы маўчалі. Цыкады і конікі нібы раздзіралі, пілавалі ноч.
— Вы, вядома, ведаеце, што з намі было,— глуха сказаў Карл.— Асцярога такая была, што вось Гітлер прыйдзе — і тут мы да яго перакінемся. У нас радзіма была. Наша... Вязуць нас параходам...
— Чакай,— перабіў я.— Які параход? Не «Пугачоў»?
— Ён самы. А-а ты чаго?
— Так, нічога, кажы далей.
— А ўва мне злосць кіпіць. I вырашыў я: уцяку. Ну, зарэзалі быка, людзей карміць. То я сцягнуў бычыны пузыр, метрыку туды і яшчэ сёе-тое. I, выбраўшы час, калі мы толькі што нейкі мыс мінулі і сонца ў вочы свяціла, скочыў з борта проста ў Волгу.
Мне пашанцавала. Уцёк. Фронт на жываце перапоўз, партызанаў знайшоў. I тыя ўзялі. Прозвішча нейтральнае, а месца нараджэння і прозвішча маці я вадой заліў ды пальцам расцёр. Дурань быў. Пасля ўсё адно расказаў, але тады, пакуль не давёў — нельга было.
Ён змоўк. I тады я знайшоў у цемры ягоны плячук і сціснуў:
— Дык вось, канец гэтай гісторыі я табе магу расказаць. Калі ты хочаш...
— Як расказаць? Адкуль...
— А я на гэтым самым «Пугачове» ехаў, плыў, калі з інтэрната на фронт уцёк і беспрытульнічаў. I ўсю гэтую сцэну не толькі чуў, але нават бачыў. Ляжаў на спардэку пад лаўкай, за брызентам. Ты хадзіў у кароткіх сініх портках? I сарочка зялёная?
— Точна, халера на цябе!
— Ну вось. То я і «трывогу» чуў. I як цябе «шукалі», бачыў. Не дужа стараліся.
— Агонь згас,— сказаў Фінеес.— Даўно ўжо.
...Свіст наш аддаўся ў пустым двары. Пасля на трэцім паверсе бязгучна адчыніліся балконныя дзверы. Цень слізгануў па карнізе, і амаль адразу да нас данеслася іржавае крактанне рыны.
— Ну як? — Ролік адвязаў хатулёк, што вісеў у яго на шыі.
— Знялі пост. Дзве гадзіны таму.
— Дабрэча! Ну, мы ім пакажам пільнасць.
Узяўшы з-за памыйніцы рыдлёўкі і лом, мы рушылі да месца «дыверсіі», ломячы сухі бур’ян, шастаючы бур’яном жывым.
...Штаб-пячора была сапраўды на нашай палове схілу, прынамсі мы так лічылі. Галоўнае, ніхто з нашых не бачыў, як і калі яны яе выкапалі: мабыць, тыя сачылі, калі нікога ў двары няма, пясок адносілі некуды, далей, можа, працавалі начамі.
Штопраўда, адтуліна-ўваход вышынёю ў палову метра была за адрожкам узгорка і хавалася ў дрымучым нечапаным пустазеллі — хітрыя чэрці — так што ў трох метрах прайдзі — і не заўважыш. Адкрылі яе хлопцы выпадкова і толькі таму, што «падвальныя» перамудрылі: надумалі ставіць непадалёк вартавога, які датуль тырчэў у нас на вачах, аж пакуль хлопцы не зацікавіліся гэтай акалічнасцю.
Мы ўпаўзлі ў пячору на жываце, і толькі там Карл запаліў нямецкі ліхтарык. Добры быў ліхтарык, з чырвоным і зялёным шкельцамі. Пры жаданні можна было пасылаць святло барвянае ці смарагдавае. Неацэнная рэч для сігналізацыі.
Пячора была досыць вялікая: метры тры на чатыры і вышынёю каля двух метраў. Столь умацаваная крапежам: аполкі, падпёртыя слупамі. Бярвенцы-лаўкі і стол — скрынка. У куце драўляныя карабіны, два самапалы і дзве нямецкія патронныя бляшанкі: адна сапраўды з патронамі, а другая з «макаронамі», нямецкім порахам.
— Угм,— сказаў Раланд.— Бач ты, да чаго яны ўжо дакаціліся. Самапалы ў ход пускаць думаюць. Гэта ж несумленная бойка — не кулакамі. Гэтак жа і вочы выпаліць чалавеку можна.
На сценцы вісеў груба намаляваны план нашага двара і самаробны плакат. На плане былі тры стралы, накіраваныя ў бок нашых дамоў і ніжняга двара. Стрэлы вялі праз сметнікі, штабелі дошак, дахі дрывотняў.
— План складалі, гады,— сказаў Карл.
На плакаце былі намаляваны мы. Вядома, у пачварным выглядзе, так што здагадацца аб тым, хто ёсць хто, можна было толькі па вопратцы і па надпісах пад нагамі кожнай фігуры.
«Падлягаюць адплаце за злачынствы супраць мірных дзяржаў: Падвальнай, Пірагоўскай, Чкалава і іншых. Пасля немінучай перамогі будуць несці адказ. Крывавы дыктатар Раланд Дзмітрэнка — акунанне ў бочку для дажджавой вады (на задворках, за дрывотнямі) да непрытомнага стану з паследуючым выцверажэннем пры дапамозе хвастання крапівою і забаронаю на векі вечныя хадзіць вышэйпамянёнымі вуліцамі (якія складаюць неад’емную частку нашай дзяржавы), нават калі пашлюць за газай».