Выбрать главу

Зостаються дітки малі з жіной молодою.

Беруть коня осавули, товариство — зброю;

Коня ведуть, зброю несуть, кінь голівку клонить,

Молодая полковниха білі руки ломить.

Калі ён скончыў, мы яшчэ некалькі хвілін ішлі, як прыбітыя. Ледзь ачомаліся.

— Н-так,— сказаў Ролік.— Вось гэта дык так. Ты чаго гэта раней не спяваў?

— Та-а! — засаромеўся Багдан.— Я для сябе спяваю. У плаўнях недзе ці ў лесе. Калі адзін! I чаго гэта мяне сёння так разабрала — сам не ведаю.

Урэшце мы мінулі і Спас на Берастове, і Выдубецкі манастыр. А Карл усё яшчэ бурчаў:

— Дурань, з такім голасам яму на кулі лезці, ёлуп. Гэта ж ён не твой толькі. Проста хоць ідзі ды на ўсіх нас у міліцыю заяўляй.

Плаўні адкрыліся вачам нечакана, калі сонца было ўжо ледзь не ў зеніце. А над іхняй зелянінай і блакітам, досыць далёка і ад ракі і ад пабітай ямамі і байракамі дарогі, падымаўся нібы брудна-жоўты лес ці нейкі незвычайны замак: піраміды, шпілі, кубы, званіцы. I ўсё гэта, перасечанае глыбокімі вельмі вузкімі ярамі-шчылінамі. За гэтым горадам пачыналася ўрвішча, таксама пасечанае ярамі. I ясна было, мяркуючы па роўнай паверхні ўсіх шпіляў і пірамід, што калісь «горад» быў часткай плато, але людзі бралі гэты слабы пясчанік, праўдзівей, ледзь сцэментаваны пясок, размывала яго вада, выветрываў вецер. I вось атрымаўся горад, або «слупы», як зваў гэта месца Раланд.

— Людзей няма,— сказаў Дзмітрэнка.— Гэта добра. Толькі унь там нешта, у палове кіламетра, дарожныя рабочыя. Ну, гэта далёка, не перашкодзяць.

Адзін яр быў асабліва глыбокі і вузкі, з роўнымі стромымі сценкамі. У гэтых сценках яра і ў «абелісках», што тырчэлі пасярод яго, там і сям былі відаць пячоры, досыць глыбокія, часам накіраваныя ўніз, углыб. Пэўна, людзі калісь, яшчэ да вайны, здабывалі тут пясок.

Яр быў метры чатыры ў шырыню, метраў пятнаццаць-дваццаць глыбінёю, а ў даўжыню цягнуўся метраў на шэсцьдзесят. Жаўтавата-рыжыя сценкі, і палоска блакіту ўверсе. Там, дзе яр канчаўся, сыходзячыся на клін, высачэў над ім на плато пахілы стары каштан, які — невядома як, на чым і нашто — вырас тут. Пахілы, з часткова аголенымі каранямі, ён хто яго ведае з чаго смактаў сокі, каб выгнаць такі камель, сукі, галіны і залатое лісце, што свіцелася праз сябе невыказнай пяшчотнасці блакітам. За ім былі высокія пясчаныя наносы, амаль дзюны.

— А што, як пясок папаўзе? — спыталася Лізка.

— Дурнічка,— сказаў Ролік,— ты глядзі, каштан жа яго трымае. Ён не пусціць. Гэтым купам травець і травець... Вось глядзіце, што я тут заначыў.

Ён пачаў адграбаць у адным месцы пясок. Хутка ў сцяне зазеўрала вусце пячоры. Хлопец улез туды з галавою. Ногі ў яго заторгаліся. Нешта цягнуў.

— Хлопцы,— сказаў я.— Трымайце яго за ногі. I някепска б нейкую дошку, каб падтрымаць скляпенне над ім. Хоць на чвэрць хвіліны, і тое...

— Глупства,— як з бочкі сказаў голас з пячоры.

Дзмітрэнка выпаўз адтуль і з цяжкасцю вывалак нешта вялікае, загорнутае ў нямецкі брызент. Потым выцягнуў яшчэ нешта. Разгарнуў скруткі.

— Н-да,— сказаў Багдан.— Як мовіў бы Жэнька: «вуаля».

На брызенце ляжаў нямецкі буйнакаліберны кулямёт і два «вінтары».

— Так бы сказаць, дзевяноста першага дроб трыццатага,— сказаў Ролік і палез зноў.

На гэты раз з’явілася скрынка з вінтовачнымі патронамі, пляскатая нямецкая бляшанка для кулямётных стужак, каля двух дзесяткаў нямецкіх гранат з блакітнымі галоўкамі і штук дзесяць нашых, рабрыстых, як ананас, «фенек».

— Н-нішто сабе,— сказаў я.

— Ну вось,— Ролік устаў з кукішак.— Цяпер трэба шукаць яшчэ. Спачатку тут, пасля там, на плато. Яны адтуль уцякалі... Ты, Нонка, ідзі вунь туды і сачы, каб дарожнікі не ўбачылі. Вунь на той узгорак. Ты, Багдан, шукай пакуль у канцы яра ды ўздымайся пасля на плато. Ты, Ліза, сюды не лезь, а там, над ярам, над плато, шукай ці нават проста пасядзі. Стамілася ж, бедная. Ты, Васілька, самы зіркаты, то ідзі аж за вусце яра, на той горб, і сачы там за дарогай, што ад горада ідзе. Глядзі, каб ніхто не палез цікаваць і асабліва каб тыя не падсачылі. Ім верыць нельга, у іх памяць каціная. У выпадку, калі прыйдуць, падкрадуцца — свішчы і з імі біся да апошняга, пакуль мы не прыхаваем ды да цябе не падбяжым.

— Чаго гэта я на шухары стаяць буду?

— Кажу ж табе, вочы найлепшыя. I партызанская прывычка ёсць, каб заўважаць усё. А тут, у самым яры, застануся я з Карлам ды Навумам.

Ён усё яшчэ стараўся, каб яны былі разам і пры ім. Усё баяўся выбуху старой варожасці, хаця хлопцы ўчора і паціснулі з такой шчырай сардэчнасцю адзін аднаму рукі.

XII