А тут мы пачулі ззаду тупат. Азірнуліся і ўбачылі Нонку, якая ва ўсе лапаткі лупіла ў бок бульвара. Пасля да нас даляцеў скрыгат, дробны звон, нейкае брынчанне.
— Трамвай! — крыкнуў Жэнька.— Во пашанцавала!
Мы прыўдарылі за Нонкай. Сапраўды, злева, страшна гайдаючыся, калоцячыся дробнымі дрыжыкамі, падыходзіў брынклівы, аблуплены трамвай. Нонка ўжо стаяла ў тамбуры і прадавала нам зубы.
Мы беглі за трамваем, даганяючы яго, хапаліся за поручні, набіралі хуткасць і скакалі на падножку. Апошняму, Багдану, давялося памагаць, падцягваючы яго за каўнер.
Трамвай гайдала так, што брала дзіва, як ён не зляціць з рэек. Мы крыху адсапліся.
— Хто пячору выкапаў? — спытаўся я.
Ролік хмыкнуў.
— А чаму мы пыталіся, з якой ты вуліцы? — насмешліва спытаўся Жэнька.— Тут навокал усе нам ворагі. I з Падвальнай, і з Пірагоўскай, і з яўбаза. Мы тут адны. Як гусіты. Супраць усіх.
— Культурна,— сказаў я.— I часта яны вам у косці даюць?
— Чаму? — прабасіў Багдан.— Мы часцей.
— Іх жа шмат. Столькі вуліц.
У Роліка быў крыху заклапочаны выгляд:
— Нас шэсць было. Іх дзесяць. Цяпер двух бацькі з Кіева звезлі. Адзін у бальніцы. Крыху-крыху падарваўся. Ну, трох супраць дзесяцёх — малавата. Яшчэ завербаваць аднекуль трэба. Хоць пару. Ваенны тэрмін: «роўныя сілы».
Трамвай набліжаўся да Храшчаціка, які ў гэтым месцы не быў разбураны. Нонка стаяла ля пярэдніх дзвярэй. Яна, дый усе мы і не падумалі браць білеты. У нас проста не было грошай, але мы рабілі выгляд, што грэбуем такой умоўнасцю, як білет. Кандуктары даўно і безнадзейна змірыліся з гэтым. А можа ім проста было прыемна, што вось і падлеткі ў горадзе з’явіліся, што горад ажывае.
— Слухайце, хлопцы,— сказаў раптам Жэнька,— ёсць прапазіцыя, як спаймаць тую выжлачку. Прабіваемся наперад, і як пачнуць выходзіць, у штурханіне ўзяць пад руку, скандаліць у тлуме не будзе. А як выйдзем — тут ужо яна наша.
Мы з абыякавымі мінамі пачалі праціскацца наперад. Трамвай замаруджваў свой бег: закалаціліся, зазвінелі ацалелыя шыбы. Унутрана мы трыумфавалі. Ну і дамо мы зараз ёй дыхту. Не балюча, а так, каб ведала, як смяяцца з вышэйшай пароды.
Угу, так яна нам і далася!
Трамвай яшчэ ляцеў ваўсю, але яна, відаць, заўважыла наш дэмарш, спакойна адсунула дзверы, узялася за парэнчу і, спінаю назад, як хлопец, як сапраўдны ас гэтай справы, скочыла на брук. Прабегла метраў дзесяць і, па крывой, выскачыла на тратуар, адкуль і паказала нам ружовы язык.
Нас пранесла ўжо метраў на трыццаць, і скакаць цяпер не было сэнсу. Усё адно не дагоніш. А Нонка кінулася бегчы, каб не адстаць ад трамвая, не згубіць нас з вачэй.
— Во чорт! — бурчэў Багдан.— Во, халера! Змяюка гэткая!
— Так,— сказаў Ролік.— Што ні кажыце, хлопцы, а нешта ў гэтай заразіне ёсць. Хаця і дзяўчо.
Мы вылезлі — Нонка была па-ранейшаму метрах у трыццаці ад нас.
I тут здарылася тое, чаго я ні дагэтуль і ні пасля не дазваляў сабе. Стараўся, ва ўсякім разе, рабіць тое, што зрабіў тады, але не такімі метадамі.
На рагу бульвара і Храшчаціка — я яшчэ здалёк, носам учуў гэта — быў хлебны магазін. Цёплы, добры, самы прыемны на свеце пах гарачага свежага хлеба ляцеў адтуль. Пахнула спелай нівай пад сонцам, млынам, калі з-пад жорнаў зграбаюць гусіным крылом у мяхі рэшткі мукі, боханамі, што астываюць пад ручнікамі,— і так прыемна падлезці пад ручнік і адкалупнуць збоку шорсткую гарачую скарынку, якая драпае дзясны, або і адрэзаць скібку, пасаліць яе шэрай, буйнай сырой соллю, што храбусціць на зубах. I з’есці.
Нам па картачках належала чатырыста грамаў хлеба на дзень. Гэта было мала, дужа мала. I ўсё ж ніхто з гэтай прычыны не ныў. Ведалі: даць болей проста немагчыма, калі хочам дабіць гэтую нянавісную брыду, давесці справу да сапраўднага канца.
Але тут здарылася тое, што абразіла нас, падлеткаў, да глыбіні душы. Дарослыя, праходзячы, усміхаліся або паціскалі плячыма, а мы стаялі, як саляныя слупы, уражаныя, пакрыўджаныя. 3 нас нібы насмяяліся, абняславілі, зганьбавалі. I галоўнае, не толькі з нас, а і з усіх гэтых нясытых людзей, якія мужна, аддана рабілі сваю справу і не скардзіліся. Паабапал дзвярэй віселі дзве вялізныя рэкламы на шкле. На абедзвюх былі тоўстыя румяныя пекары ў белых халатах і каўпаках. Яны прытанцоўвалі, і раты іхнія былі расцягнуты ў ідыёцкай усмешцы, а на расстаўленых пальцах правай рукі яны неслі падносы з пляцёнкамі, рагалікамі, плюшкамі, франзолямі, батонамі і іншым. А пад пекарамі было напісана: