Вяртаючыся з Акопаў у Мінск, мы заскочылі «на хвілінку» яшчэ ў Янушкавічы, да сябра дзяцінства Эдуарда Іванавіча — былога настаўніка, выкладчыка хіміі Мечыслава Іосіфавіча Несцяровіча, які некалі жыў побач з Акопамі — на хутары Моцеўшчына. Ён вельмі часта сустракаў тут Янку Купалу — то ў лесе ў грыбах, то на кірмашы ў Харужанцах, куды паэт любіў хадзіць, гутарыць там з людзьмі, то на сенажаці, на полі... Запомнілася, напрыклад, Мечыславу Іосіфавічу, як аднойчы ён убачыў Янку Купалу на сенакосе каля вёскі Карпілаўка, у гурце касцоў і жанчын — зграбальшчыцсена, што расселіся на грудку папалуднаваць. Частуючыся разам з усімі, Янка Купала размаўляў аб чымсьці са сваімі землякамі, смяяўся, а потым пачаў чытаць ім паэму Якуба Коласа «Новая зямля». Якраз з таго часу ўрэзаліся ў памяць Мечыславу Іосіфавічу, тады яшчэ малому хлапчуку, упершыню пачутыя з вуснаў Янкі Купалы радкі цудоўнай коласаўскай паэмы: «А збоку чмыша бык Мікіта, хвастом матаючы сярдзіта...» І, вядома ж, ніколі не забудзе Мечыслаў Іосіфавіч, як паэт аднойчы падараваў яму дзве кніжкі — «Тараса Бульбу» Гогаля на беларускай мове і фальклорны зборнік (на жаль, абедзве кніжкі згарэлі ў час вайны): Янка Купала заўсёды, прыязджаючы ў Акопы, прывозіў дзецям такія гасцінцы...
І яшчэ была ў мяне на радзіме Янкі Купалы — праўда, трохі пазней, на другое лета — адна сустрэча. Сустрэча з ураджэнцам гэтых мясцін, нядаўнім выкладчыкам біялогіі Гродзенскага універсітэта Францам Віктаравічам Гінтаўтам.
Пра яго расказаў мне Максім Лужанін, які ведаў з публікацыі ў газеце «Літаратура і мастацтва» аб маіх росшуках крыніц купалаўскай паэзіі. Аляксандр Амвросьевіч сказаў мне ў той размове, што Франц
Віктаравіч, яго таварыш яшчэ па Белпедтэхнікўму, таксама займаецца тым жа, што і я, і што ён шмат цікавага можа расказаць пра купалаўскія мясціны.
Каб распытаць, як звязацца з Францам Віктаравічам, я набраў нумар тэлефона яго сваякоў, што жывуць у Мінску, — гэты тэлефон таксама дапамог мне знайсці Максім Лужанін. Прыветлівы жаночы голас адказаў, што Франц Віктаравіч якраз гасцюе цяпер у іх, у сваякоў, але ўчора паехаў на дні два-тры ў Вялікія Бясяды — на радзіму. Ён намерыўся пабыць там у свайго стрыечнага брата, таксама Гінтаўта.
Была якраз субота, выхадны дзень, а пад акном — бо не займеў гаража — стаяла, заўсёды напагатове, машына. Доўга не думаючы, я ўвапхнуў у партфель блакнот, мацнуў па кішэні, ці на месцы ключы, і патупацеў прыступкамі лесвіцы ўніз.
Праз якую гадзіну я ўжо стаяў у Вялікіх Бясядах на ўтравелым грудку перад варотцамі дагледжанага двара з вясёлкамі кветак пад вокнамі хаты.
Убачыўшы машыну, з варотцаў выйшла маладая жанчына з малым на руках.
— Ага, у нас Франц Віктаравіч, — адказала яна на маё запытанне. — Толькі ён цяпер не дома — пайшоў фатаграфаваць панскі двор. Гэта кіламетры паўтара-два адсюль.
— А як туды пад'ехаць?
— Туды не пад'едзеце — няма дарогі.
— То, можа, я пеша прайду?..
— Вы не знойдзеце... Хіба папрасіць бабу Стасю... Вунь яна ідзе...
Але бабка Стася, жывая, вельмі рухавая жанчына, адгаварыла:
— Правесці-то я правяла б, але мы можам размінуцца... Ды ён вот-вот павінен быць...
І праўда, не паспеў я як след разгледзецца, пахадзіць да вуліцы пасёлка (гэты пасёлак, хоць і аддзяляе яго ад Вялікіх Бясяд гравейка, усё роўна адносіцца да іх), як тая ж маладая жанчынка гукнула мне:
— Франц Віктаравіч прыйшоў ужо!..
Франц Віктаравіч, прыемны з твару, нетаропкі ў рухах чалавек, вельмі інтэлігентны, сустрэў мяне як знаёмага, аднадумца.
Ён расказаў, што-цяпер якраз хадзіў на былую сядзібу пана Вайцяхоўскага, таго самага, што аддаваў Луцэвічам у арэнду Селішча. Франц Віктаравіч фатаграфаваў там рэшткі панскага саду, маляўнічыя куткі раскошнага парку, цудоўныя азёры-сажалкі: усё ж такі сядзіба гэта таксама моцна звязана з біяграфіяй Янкі Купалы.
Франц Віктаравіч з самых малых гадоў ведаў Ян ку Купалу: сядзіба Гінтаўтаў, якія жылі ў Ляўшове, межавалася з дваром Аўлачынскіх, дзе вельмі часта, як ужо гаварылася, гасцяваў паэт.
Я расказаў Францу Віктаравічу, як мы хадзілі тут з Эдуардам Іванавічам Аўлачынскім.
— А ці вадзіў ён вас на курган?
— Не, не вадзіў. А на які курган?
— Ды той самы... «Ўдзірванелы курган векавечны»... Пра які і паэма Янкі Купалы «Курган»...
— Але ці той? — моцна засумняваўся я.
— А мы можам разам памеркаваць... Калі хочаце, давайце пад'едзем туды, паглядзім...
Я, вядома, не мог не згадзіцца.
У Харужанцах Франц Віктаравіч папрасіў мяне спыніцца каля самай крайняй хаты.