Выбрать главу

Прыемна было ўсведамляць, што нехта ж паклапаціўся пра такое вельмі разумнае ўшанаванне Мінскай гімназіі, адзначыўшы сапраўды выдатных людзей, якія тут вучыліся.

Мне цяжка было ўстрымацца, каб не зайсці ўсярэдзіну будынка. Сапраўды, духам даўніны павеяла ад старых сцен, ад даўнейшай, багата аздобленай трывалай лесвіцы, ад скляпеністай столі, таямнічых нішаў, даўгіх калідораў з усялякімі пераходамі, ад унутранага дворыка, што добра праглядваецца з калідорных вокан. Тут, па гэтых во калідорах, і бегалі калісьці гімназісты, поўнячы дом гоманам і шумам.

Мінская гімназія ўтварылася не на пустым месцы — на базе Мінскай губернскай школы, першапачатковая гісторыя якой сягае аж у XVII стагоддзе, калі тут актывізаваліся езуіты.

У часы Тамаша Зана Мінская гімназія налічвала дзвесце з лішнім навучэнцаў. Гэта была сямікласная навучальная ўстанова. У першых двух класах студэнты (так называлі гімназістаў) вывучалі польскую і лацінскую граматыкі, арыфметыку, «пачаткі» геаграфіі, вучыліся таксама каліграфіі, атрымлівалі ўрокі маральнасці. У кожным з двух класаў быў свой настаўнік. З трэцяга класа кожны прадмет выкладаўся асобным настаўнікам. У старэйшых пяці класах праходзілі польскую літаратуру, рымскую літаратуру, гісторыю, геаграфію, лацінскую і грэчаскую мовы,, гісторыю права, фізіку, матэматыку, хімію, заалогію, батаніку, аграномію, маляванне. Замежныя мовы — нямецкая і французская — былі не абавязковыя, вывучаліся па жаданні студэнтаў. Да замежных адносілі і рускую мову.

Настаўнікам першага класа быў Міхал Галаўня, які вучыў дзяцей у мінскіх школах з 1788 года. У сваіх «Мемуарных нататках», напісаных у 1850 годзе па просьбе вядомага беларускага вучонага-краязнаўца Канстанціна Тышкевіча, Тамаш Зан казаў пра свайго настаўніка як пра «нешта пачцівае, набожнае і гарбатае» і адзначаў, што ён быццам бы набыў свае веды, плаваючы па Нёмане, Дзвіне і Прыляці на віцінах ды стругах. У другім класе Тамаша вучыў Ян Пілецкі — «даўганосая скамянеласць», якая ажыўлялася толькі пры чытанні «Граматыкі» Катынскага. Пра гэтую «Граматыку польскай мовы» варта сказаць колькі слоў асобна. Яна вучыла не толькі грамаце, але і выхоўвала дзяцей у польскім патрыятычным духу, для чаго там былі падабраны найбольш яркія ў гэтым плане ўрыўкі з твораў польскіх пісьменнікаў. Аб сіле ўздзеяння «Граматыкі» Катынскага на моладзь сведчыць той факт, што на працэсе над філаматамі і філарэтамі ўлады разам з прафесарамі і студэнтамі Віленскага універсітэта абвінавачвалі ў пашырэнні польскага патрыятызму і яе, граматыку, якая падлягала цяпер забароне.

Тамашу Зану запомніліся таксама многія настаўнікі-прадметнікі. Польскую літаратуру, напрыклад, вёў экс-езуіт Феліцыян Міхалоўскі, які сам любіў свой прадмет і перадаваў гэтую любоў вучням. Гісторыю права выкладаў памочнік дырэктара гімназіі Ян Лапінкевіч, фізіку — Ігнат Абламовіч, латынь і грэчаскую мову — Кароль Тгыль, матэматыку — Ян Сухецкі, маляванне — Ігнат Брушкевіч. Гімназійным капелянам быў Ян Жылінскі, які імкнуўся абуджаць у дзяцей польскі патрыятызм. Нямецкую мову і літаратуру выкладаў вельмі дасведчаны і паважаны ўсімі настаўнік Готліб Стэнзлер, але нават яго лекцыі з усёй гімназіі наведвала, напрыклад, у 1808 годзе ўсяго 13 чалавек. Французскай мове ў гімназіі не пашанцавала, бо яе выкладаў зусім не падрыхтаваны стары француз Джон Підо. Што ж да рускай мовы, то яе вёў да 1809 года былы вайсковец Андрэй Захарэўскі з Магілёўшчыны, на лекцыі якога збіраліся хіба што пасваволіць ды пасмяяцца. Як згадвае Тамаш Зан, ён уночы весяліўся «пры пуншы і гуслях», а ўдзень спаў «у мундзіры і ў хустцы, каб заўсёды быць гатовым да лекцыі». Ён нібы знарок вучыў дзяцей непрыязнасці да рускай мовы, выкладаў яе абы-як, больш рабіў выгляд, што выкладае. Дзецям ён казаў так: «Дело не делать, от дела не бегать». Запомніўся Зану і такі «дыялог» у класе: «Господин учитель, голова болит». — «Ну, так иди домой: префект не придет — твое счастье, придет — скажу: бежал». Вядома, за такую прамату, за вясёласць, і бесшабашнасць дзеці не маглі не любіць Захарэўскага. Студэнты нешта карыснае і ўзялі ад яго. Цікава, што Зан праз сорак з лішнім гадоў успомніў, як ён, Андрэй Захарэўскі, расказваў студэнтам пра Баву-каралевіча, пра жар-птушку і іншыя рускія народныя казкі. У 1809 годзе гэты настаўнік усё ж быў звольнены, а яго месца заняў Ян Астраумаў, чалавек бязвольны, няздатны да выкладчыцкай працы. Былі выпадкі, што студэнты нават білі яго.