Абдзіраць, аб'едаць, апіваці
І крышыць гаспадарскія косьці.
- ні ценю спагады, ні кроплі жаданьня хоць неяк больш міралюбна ацаніць дзейнасьць "чужынцаў" — расейцаў ды Палякоў. Іхнія дзеі паэта расцэньвае як дзеі акупантаў, ворагаў беларуса.
Гэткую ж карціну акупацыі, захопу края апісвае Я.Купала ў вершы "Забраны край" ("забраны" — захоплены гвалтоўна):
Сьляпы зьнемагаецца бацька ў цямніцы;
На стражы пастаўлен сынок;
У поўных калісьці ад шчасьця сьвятліцах
Чужак зьневажае дачок.
Дзяцей сваіх маткі кідаюць у зьдзеку,
За "мамак" к наездцам ідуць,
А тыя за іх малако, за апеку
"Забраны край" болей гнятуць.
Купала апісвае як паступова рэальная ўлада пераходзіла ад беларусаў да чужынцаў:
Мы нясьлі — ўсё ныла, гінула памалу,
Аж не нашай наша бацькаўшчына стала.
Не для нас сасонкі нашы зашумелі,
Не для нас пасевы нашы зарунелі;
Родная зямля пераходзіць у рукі чужынцаў і становіцца чужой для народа — жахлівая, разбуральная хада асіміляцыі, духоўнага прыгнечання:
Усё роднае стала няродным,
Прост хоць і на сьвеце ня жыці.
Менавіта таму супрацьпастаўленне беларусаў чужынцам успрыймаецца намі як ачышчальны, адраджэнца рух, нацэлены на вяртаньне праўдзівых правоў беларускаму народу.
Працэс аддаленьня народа ад ягоных каранёў, ад ягонага гістарычнага мінулага непазьбежна прыводзіць да дэвальвацыі духоўных каштоўнасьцяў, створаных гэтым народам, страты павагі да яго з боку прадстаўнікоў іншых нацыяў, тым болей, калі яны складаюць на гэты момант кіруючую частку грамадзтва. Такое становішча адчуджанасьці беларускага народа заўважае праніклівы гені Купалы. Селянін, які спрадвеку жыве на гэтай зямлі і займае падкрэсьлена нейтральную пазыцыю, нікуды ня ўлазіць, раптам з подзівам заўважае:
Праўда — штось як чужняком,
Кожны мной піхае;
Ці ж адным мной? Эй, Арцём,
Твая хата з краю!
Купала спрабуе асэнсаваць становішча, у якім апынуўся беларускі народ. Ён зьвяртаецца да Бога, сыходзячы з прынцыпа Боскай наканаванасці:
Ты ў цьвет сваіх нялічаных народаў
Мінуўшчыну і будучыну ўбраў,
А ў нас — караючы чужой свабодай —
Мінулае — і тое адабраў.
"Чужая свабода" тут — навязаная звонку, накінутая "чужынцам" і ёй можна толькі пакараць народ.
Радкі гэтыя напісаныя да рэвалюцыі і тым ня меней яны прадбачваюць ужо "свабоду", якую прынеслі беларусам на жаўнерскіх багнэтах Мясьніковы ды Кнорыны.
Далей у вершы гучаць ужо знаёмыя нам матывы:
Прадаў на глум і годным, і нягодным
Усё, што ёсьць сьвятым для нас і ў нас;
Мы дома — як ня дома, правам родным
Сваім ня сьмеема пажыць хоць раз.
Купала з адкрытай няпрыхільнасьцю ставіцца да "чужынцаў", вінавацячы іх у дэскрэдытацыі таго, "што ёсьць святым для нас" — традыцыйным пачатку асіміляцыі ўсякага народу. Купалам выказваецца жаданьне народа жыць "правам родным", адпаведна да сваіх нацыянальных традыцыяў, згодна сваіх святыняў, затаптаных "чужынцамі" у бруд. І зноў Купала падводзіць чытача да лягічнага завяршэньня сваёй думкі — дабіцца жыць "правам родным" можна толькі існуючы незалежна ад "чужынцаў". У канцы верша Купала просіць у Бога: "Вярні нам Бацькаўшчыну, Божа", маючы на ўвеце і вольнае незалежнае жыцьцё народа ў гэтай Бацькаўшчыне.
Прозьба вярнуць страчанае, мае на ўвазе ранейшае валоданьне ім. Непазьбежна мы звяртаемся да "залатога веку" у жыцьці беларускага народа. Заклікам да беларусаў адкінуць усё, накінутае ім чужынцамі, гучыць верш Купалы "Годзе". Купала спрабуе вызначыць далейшы лёс беларускай культуры, бачучы пэрспэктывы яе разьвіцьця ў самабытнасці і незалежнасьці:
Годзе заходняй ці ўсходняй культуры!
Для беларуса цана ім адна,
Усе вы, панове, аднакай натуры:
З сэрца чужога кроў ссалі б да дна.
Гэта не заклік да самаізаляцыі. Гэта жаданьне убачыць беларускую культуру самастойнай і вартаснай, самадастатковай для далейшага ўласнага разьвіцьця, не служачай крывёю для напаўненьня жылаў іншых суседніх культураў. Горкі вопыт страты талентаў беларусы ўжо мелі. Дастаткова згадаць Міцкевіча, Сыракомлю, Манюшку, а таксама Сымона Полацкага, Дастаеўскага, Глінку. Няўстрыманае жаданьне Купалы бачыць народ незалежным, роўным сярод роўных эўрапейскіх народаў: