- Худа, бабка, нiдзе ўжо нiякiх харчоў няма. Усю ваколiцу ператрос i ня купiў нiчога. Спрабую я сазваць людзей i закiнуць тонь у возеры, мо' хоць рыбы дабудзем.
Насклiкаў Прахор людзей iз сваей i суседнiх вёсак i цэлы дзень рубалi прорубкi, пакуль не асеў лёд. Закiнулi невад пад лёд, i Прахор пайшоў да бабы.
- Бабка, - кажа, - мы закiнулi невад, але ня здужаем выцягнуць, яго, вiдаць, рыбы набралася поўна, цi не паможаш нам?
- А цi ня мокра там? - пытаецца баба.
- Э, дзе там, суха! Хлопцы крыху каля палонак наплюхалi, а так суха...
Баба туды-сюды пакруцiлася па хаце, аблiзалася й кажа:
- А цi ня хмарна на дварэ?
- Не, дзе-ж там, сама бачыш: сонца сьвецiць.
Толькi баба дайшла да сярэдзiны возера, як на небе паказалася маленькая хмарка. Калi пачалi цягнуць невад i ад яго палiлася вада па лёдзе, баба, глянуўшы ўверх на хмарку, крыкнула нема i, кiнуўшы невад, кiнулася ўцякаць да берагу.
Ажно разарвалася хмара, i зь яе выляцеў коньнiк у залатой зброi на белам канi i заступiў бабе дарогу. Коньнiк быў гэткi блiскучы, што ажно на яго глядзець было нельга.
Убачыўшы коньнiка, баба ськiнулася ў ваграмадзiстую зьмяюгу, але ня здужала яна й тройчы перакулiцца, як праменны коньнiк усадзiў ёй у горла канец сваей дзiды. Зьмяюга скорчылася, зморшчылася i рассыпалася ў попел.
Назаўтра пасьля гэтага ўдарыла гэткае цяпло, што сьнягi ў вачавiдкi патаялi, забурлiла вада ў руччох i рэках, а на трэйцi дзень людзi выехалi ў поле з сохамi.
Власт
МЯДЗЬВЕДЗIХА
Вышамiрскi быў на многа старэйшы за майго дзеда. Ён быў каморнiкам. Яго хутарок стаяў на другiм канцы мястэчка. Хата яго была пабудавана на гарадзкi лад - высокая, зь вялiкiмi вокнамi, з галубятняй у выглядзе прыгожай вежы, з вэрандай, аплеценай жывым хмелем. У хаце вiселi клеткi з канарэйкамi, чыжыкамi, вавёркамi. У сенцах жыла прывязаная на ланцугу лiсiца. Была ў яго доўгая палоска зямлi, агароджаная навакол высокiм частаколам. Ён жыў з трымя незамужнiмi дочкамi, якiх у нас звалi паненкамi.
На сваiм невялiкiм кавалку зямлi Вышамiрскi вёў культурную гаспадарку. У яго быў добра агледжаны, чысьценькi садок, рыбная сажалка, некалькi калод пчол, канюшына i кавалак сенакосу. Былi пракапаны канаўкi для стоку вады, бо яго палоска зямлi знаходзiлася ў нiзiне ля возера. Над канаўкамi былi пароблены высокiя прыгожыя масткi. У цэнтры яго зямлi стаяла альтанка з круглымi каляровымi акенцамi. Уся яго зямля была абсаджана лiпамi. На некаторых зь iх гнязьдзiлiся буслы. Дзесяткамi год гэты сваеасаблiвы аматар хараства не пакладаючы рук працаваў на сваiм кавалачку зямлi, якi ператварыў у надзвычайна прыгожы куток.
Мне, малому хлопчыку, здавалася, што гэта рай. Голубы Вышамiрскага ляталi над мястэчкам. У сiняве неба яны здавалiся сьнежнымi. Яго буслы выляталi на паляваньне на балота, а нанач вярталiся ў свае гнёзды на лiпах.
Улюбёным заняткам Вышамiрскага было паляваньне. У маёй памяцi ён ужо быў слабы, непрацаздольны. Гаспадаркай пад яго доглядам займалiся дочкi.
За Вышамiрскiм бегаў яго вечны сябар - стары сабака Лютня. Абодва яны дажывалi свой век. Вышамiрскаму асталася адна ўцеха - успамiны, якiмi ён дзялiўся зь людзьмi ўсяе ваколiцы. Яго лiчылi за манюку, бо ён апавядаў такiя дзiвосныя гiсторыi з свайго паляўнiчага жыцьця, якiм, запраўды, цяжка было верыць.
Нявысокага росту, худы, з чыста выгаленым тварам, ён хадзiў ад хаты да хаты i частаваў людзей паляўнiчымi апавяданьнямi. Улетку ён насiў белую палатняную вопратку i такi-ж капялюш. Зiмою ён быў апрануты ў футру. На галаве - цёплая шапка.
Калi-нi-калi Вышамiрскi прыносiў дзеду ў кузьню мёд i яблыкi. Дзед кiдаў работу, запрашаў Вышамiрскага ў хату i частаваў гарбатай.
Вышамiрскi апавядаў розныя прыгоды iз свайго паляўнiчага жыцьця, галоўным чынам пра паляваньне на мядзьведзяў. Такiх апавяданьняў у яго было шмат.
Кажны раз, калi Вышамiрскi гаварыў "i яшчэ адно апавяданьне", ён дадаваў:
- Каб я з гэтага месца ня ўстаў, калi маню!
Адзiн мужычок, звалi яго Хомка, паехаў у панскi лес мох дзерцi. Надзёр моху поўны воз. Бачыць ён - пара мядзьведзянят гуляе на сонцапёку. Яны лагодненькiя, калмаценькiя, сьмяшлiвыя, як тыя дзецi. Кульгiкаюцца, качаюцца па зямлi, скачуць, тоненькiмi галасамi вiзгочуць. Забаўляюцца. Хапаюць адно аднога за вушкi. Жартуюць. Мiны забаўныя строяць. Глядзiць на iх Хомка i рагоча - тэатр!
Любуецца на iх мужычок. А мядзьведзяняткi яшчэ дурненькiя. Не разумеюць, што трэба ўцякаць ад чалавека. Тут Хомка ўспомнiў, што ў вёску прыехаў цыган-мядзьведнiк. Ён скуплiвае малых мядзьведзянятак для скамарохаў. Ня раз Хомка сам бачыў гэтых скамарохаў зь мядзьведзямi.
- А ну, Мiшка, люльку куры!
Мiшка курыць.
- А ну, Мiшка, танцуй!
Мiшка танцуе.
- А ну, Мiшка, сьпявай!
Мiшка раве.
Хомка ўзяў мядзьведзянят, пасадзiў на воз i павёз дамоў. Аднак не пашанцавала Хомку. Цыган-мядзьведнiк паехаў. Хомка ў сенцах прывязаў мядзьведзянят, кармiў, паiў i чакаў, пакуль мядзьведнiк вернецца назад.
Быў якраз час жнiва. Жалi бабы на панскiм полi. Тут над iмi стаялi прыганятыя зь бiзунамi. Панiч Прушынскi разгульваў па полi iз стрэльбай. А поле было ля самага лесу. Тут-жа пад дрэвамi, у цяньку, ляжалi ў кашолачках малыя дзецi. Сусолачкi смакталi. I вось не агледзелiся людзi, як да дзяцей падкраўся мядзьведзь i хапнуў Хомкiна дзiцё разам з кашолкай. Агледзелiся людзi. Хомчыха ўзьняла плач, лямант, крык:
- Дзiцянё родненькае... Дзiцянё мiлёнькае... Дзiцянё бедненькае...
Мядзьведзь нясе сабе дзiцё павольна, асьцярожна. Панiч нацэлiўся iз стрэльбы ў мядзьведзя.
- Не страляй, панiчок! Не страляй... - загаласiла Хомчыха. - Яшчэ дзiцятка застрэлiш.
- Дурная ты! - сказаў панiч. - Няхай лепш куля трапiць у дзiцё, чымся дзiцё ў зубы й кiпцюры мядзьведзя. Лягчэйшая сьмерць...
Няпрошаны абаронца мужыцкiх дзяцей цэлiўся ў малое дзiцё...
Выстралiў.
Пошчакi разьлягалiся па лесе. Мядзьведзь павалiўся i яшчэ здолеў асьцярожна паставiць убок кашолку зь дзiцём.
- Дзiцё жывое! Жывое! Жывое! - закрычалi жнейкi на розныя галасы.