I пры сонцы,
I пры месяцы высокiм;
То лесам,
То полем,
То гарой,
То сухадолам глыбокiм.
Аж пачулi, нешта недзе грае,
Толькi дзе i хто
Ня вiдзяць,
Хоць iдуць
На дзiўны голас краем
Ужо цэлы тыдзень.
Адзiн кажа:
- Можа гэта здань?
Другi:
- Мо' трава сьпявае?
Толькi трэцi,
Прылажыўшы вуха,
Кажа:
- Братцы! тут зямля такая!..
Можа лепей пойдзем да ракi,
Дзе ля вадапою
Ловяць сонца рыбакi,
Ды спытаем,
Што такое?
Аж глядзяць
Насустрач iм iдзе
Ў лапцiках лазовых хлопчык
Невялiкi.
Вось паслы ў яго пытаюць:
- Дзе
У вас жыве такi Музыка?
Выняў жалейку ды заграў,
Толькi зазьвiнела рэха борам,
Разьвiлося шумам траў,
Высыпалi песьню слухаць зоры...
Тут усе пазналi, хто прад iмi.
Вось паслы i кажуць:
- Хоча цар
Адкупiць тваёй жалейкi чар
Разам зь песьнямi жывымi.
А Музыка кажа:
- Бедны мы.
Сам я голы, як калок у плоце.
Можа ваш багаты гаспадар
Камянi усе на полi азалоцiць,
Але я жалейкi не прадам
Нi цару, нi вам нiколi!...
I пайшоў Музыка ўдаль,
У сiнеючае поле.
Частка другая
Доўга думалi паслы
Над сваёй бядой-няшчасьцем,
Парашылi, што жалейку
Трэба iм украсьцi.
Скураной дарожнай торбай
Зь iх патрос адзiн:
З торбы выляцела птушка,
Паднялася ў сiнь.
А другi на мокры дзёран
Зь сьвiткi рукава
Вытрас цень кудлаты, чорны,
Нi воўк, нi сава,
Аж, здаецца, пацямнела
Неба, зелень траў...
Трэцi - гадзiну
З-за пазухi дастаў.
Вось адзiн пасол гаворыць
Птушцы: - Ты ляцi,
Дзе лускою серабрыстай
Нёман зiхацiць,
Дзе купаецца зялёны
Вецер у траве...
Там, здаецца, i Музыка
Ў тым краю жыве.
Ценю кажа: - Пойдзеш полем,
Згасiш ясны дзень
I зблытаеш сьцежкi зораў
Зь сьцежкамi людзей.
Кажа гадзiне: - Як толькi
Край задрэмле ўвесь,
Да Музыкi па жалейку
Цiха папаўзеш...
Над ракою зьвiсла жыта
I клён малады.
Сьпiць Музыка пад ракiтай,
Ня чуе бяды,
Што лягла нямая цiша
На палi, лугi,
Што над iм снуе начнiца
Чорныя кругi;
Што апала ноч глухая
I па дзеразе
Да яго на скат пясчаны
Гадзiна паўзе.
Сьнiцца сон яму, што быццам
Ружавеё даль,
I пяе, i залацiцца
Ў Нёмане вада.
Бачыць дзiва: у палацы
Нейкi цар сядзiць,
Сьмяючыся, на Музыку
Весела глядзiць.
Хлебануў з каўша ён мёду,
Выцер бараду
I зайграў ды на жалейцы:
- Цi-ра-ра, ду-ду!..
Скочыў да цара Музыка...
Зьнiк раптоўна сон.
Толькi шолах мокрай вiкi
Ды калосься звон.
I ў траве шум чуе нейкi,
Там, дзе яру скат...
I... за пазухай жалейкi
Не знайшла рука...
Частка трэйцяя
На курган рагамi войстрымi
Апёрся ясны месяц.
Iдзе дарогаю Музыка,
Галаву на грудзi зьвесiў.
Ўсiх пытаўся, можа бачыў,
Можа чуў хто пра зладзеяў?
Але вечарам апошнiм
Навет вецер спаў, ня веяў;
Камары ў густых чаротах
Не снавалi ў змроку сiльля,
Навет слонка позьнiм лётам
Не абмыла сваiх крыльляў.
Толькi, сьвечку запалiўшы,
Сьветлячок адзiн, на дзiва,
Бачыў, з папарацi нешта
Як паўзло па сонных нiвах...
Яшчэ нешта бачыў вожык,
Але што? - i сам ня ведаў...
Распытаўся iх Музыка
I пайшоў на захад сьледам.
Доўга ён iшоў...
Аж бачыць:
Баразной iдзе Араты
I зь сяўнi шырокай сее
Жменяй чорныя зярняты.
Зацiкавiўся Музыка
I Аратага пытае:
- Што ты робiш гэта, дзядзька?
- Потам нiву засяваю...
Ды пытаецца ў Музыкi,
Скуль iдзе, зь якога краю.
На дарогу даў у торбу
Хлеба чорнага акраец.
Цэлы дзень iдзе Музыка,
Iзноў дзiва спатыкае.
Волат горы крышыць, ломiць
I з далiнамi раўняе.
Прывiтаўся зь iм Музыка,
Пра няшчасьце сваё кажа...
А на гэта хлапцу Волат:
- Я пайду з табою разам.
Пазаву Асiлка, брата,
На другiм канцы разоры
Ён сядзiць i днём i ноччу,
Ўе пяньковыя аборы,
Каб разьвесiць свае сiльлi
I за лета, i за восень
Зьнiшчыць птушак пералётных,
Што пустуюць нам калосьсе.
А ён хай паклiча Вяля,
Што стаiць каля папару,
Разганяе дратаванай
Пугай статак цёмных хмараў...
У запас набралi лапцяў
I кранулiся пад вечар
У далёкую дарогу,
Торбы ўськiнуўшы на плечы.
Падыйшлi да сiня-мора.
Мора дрэмле, серабрыцца.
Толькi аднаму Музыку
Ноччу месячнай ня сьпiцца.
Чуе, на шляху паднебным
Гусi дзiкiя гавораць
Пра цудоўную жалейку,
Пра бяду яго i гора.
Што на родных яго нiвах
I над Нёмнам яго слаўным
Ня чуваць нiякiх песьняў,
Не сьмяюцца людзi даўна...
I задумаўся Музыка...
Гусi крумкаюць-гавораць:
- За трохтысячнаю хваляй
Востраў ёсьць на сiнiм моры.
Цар задумаў справiць сьвята,
Мёд па чарах палiецца,
Будуць на зачараванай
Там iграць-сьпяваць жалейцы...
- I мяне з сабой вазьмеце...
Ды ня чулi гусi крыку.
Толькi збуджаная хваля
Пенай пырснула ў Музыку.
Частка чацьвертая
Да ўсходу сонца ўстаў Музыка.
Ў сэрцы непакой i скруха.
Хутчэй сяброў паведамiў ён
Аб тым, што ў выраi падслухаў.
Рашылi: трэба секчы сосны,
Хутчэй зьбiваць вялiкi плыт
I хоць-бы леты, зiмы, вёсны,
А на далёкi востраў плыць!
Шумiць бор цёмны, уздыхае;
Кiпiць работа, звон ударыў.
Гатова мачта смаляная,
На ёй з кашулi белы парус.
I толькi збуджанае сонца
Праменьнi кiнула над логам,
Плыт цiха па гладкой затоцы
Крануўся ў дальнюю дарогу.
Вяслуюць, толькi толку мала:
Прачнуўся раньнi вецер шэры,
Насустрач гонiць вал за валам
I зноў варочае на бераг.
- За цяжак плыт, - Асiлак кажа
Хай едзе Вяль адзiн з Музыкам,
Каб не зьмяла iх бура часам,
Няхай сябе прывяжуць лыкам.
А сам пайшоў на бераг з братам,
Дзе леглi на пясчаны ўзгорак
I проста ў твар вятроў кудлатых
Дзьмуць пачалi на сiня-мора.
I мора грозна застагнала,
I мора грозна загрымела,
Як горы, ўсьпененыя хвалi
Панесьлi плыт на грывах белых...
Мiнаюць днi, то ў моры тонуць,