І шляхта, і сяляне слухалі як зачараваныя. Зразумела, усе памяталі, як з грукатам і громам сярод яснага дня з чыстага неба ў балота ўпаў той нябесны камень. Гэтулькі пярэпалаху тады нарабілася! А потым той камень ляжаў сабе на мяжы, нікому не патрэбны. Да пары да часу.
- Панове, я лічу, панове, што тая палавіна метэарыта належыць мне. Па справядлівасці, панове.
І ўжо бочачку з гарэлкай насіў паміж паноў Цімох, наліваў, хто хацеў пачаставацца. За Цімохам хадзіла Хрысця са сподам, каб паны закусвалі.
- А што? Пан Дубойскі не аддае? - спытаўся стары Шаламіцкі.
- Я цаню высокія маральныя якасці свайго суседа, але сабраў вас, каб адбіць той камень, той пяруннік, у пана Дубойскага збройна, бо, зараза касмалобая, не аддае.
- Навошта, пане Буевіч, вам тая камянюка? - спытаўся пан Пратасавіцкі.
Ён пільна сачыў, як Цімох абходзіць шляхту - спачатку да больш паважаных, потым - да меней. Пратасавіцкаму выпадала частавацца апошняму. Гэта яго, зразумела, крыўдзіла, але што паробіш?
- Сапраўды, - падтакнуў пан Кудліцкі, - думаю галавой, а на халеру вам той камень?
Кудліцкі таксама сачыў на Цімохам. Яго цікавіла адна думка - да каго першым прыйдзе прыслугач - да яго ці да пана Пратасавіцкага.
- Кажуць, што пану Дубойскаму за тую палавіну заплацілі немалыя грошы, - сказаў на гэта Налётка-Чарняўскі.
- Іменна так, - кіўнуў галавой Буевіч. - У Віленскім музеюме камень паказваюць за грошы... Але грошы тут ні пры чым. Гонар, панове, у першую чаргу.
- А ці не прасцей дамовіцца? - паныла спытаў пан Вабішчэвіч.
Аксаніна вяселле ў свой час абабрала яго да ніткі, і ён вінен усім, у тым ліку і Буевічу, і ніяк не мог разлічыцца з даўгамі, хоць ты чорту душу аддавай у заклад.
- Як можна дамовіцца з шайтанам? - абурыўся Буевіч. - Спрабавалі... Нават ваш зяць, пане Вабішчэвіч, манкевіцкі аканом, шаноўны пан Ежы Ўрбановіч, хадзіў да Дубойскага. Прасіў толькі палавіну грошай, якія Дубойскі выручыў за кавалак таго метэарыта. І нічога не выпрасіў.
- Во, жыла, сквапень! - абрадавана казаў пан Пратасавіцкі - да яго нарэшце падышоў Цімох.
- Так што, панове, думаю, наезд непазбежны.
- Непазбежны! - закрычала-загула шляхта, бо пяршак-гарэлка адразу біла ў галаву.
- Зразумела, яшчэ будуць ужыты ўсе сродкі, панове, - казаў далей Буевіч, - каб пазбегнуць... кровапраліцця, але, думаю, не такі пан Дубойскі чалавек, каб аддаваць проста так тое, што прыгрэблі ягоныя, выбачайце, граблі.
- Так, так, - загудзела шляхта.
- Пан Дубойскі змоладу не быў раскідакаю, - сказаў Вабішчэвіч, - і рабіўся з часам усё прыжымісцей ды прыжымісцей, а пад старасць грош не пазычыць...
- Неба паслала нам падарунак, дык то яму адному? - нагнятаў жарсць Буевіч. - Але не гэтае самае крыўднае, панове. Мне расказвалі, панове, што на шыльдачцы ў тым музеюме пазначана - метэарыт з зямлі пана Дубойскага.
- Дык ён і гонар увесь прыбраў сабе? - закрычала шляхта. - Можа, панове, выстарчыць нам балбатаць, пап'ём якога квасу ды паедзем.
- Квас будзе, - адазваўся Буевіч. - Будзе і да квасу. Рушма!
Ён ударыў нагамі ў бокі каня, пусціў вуздэчку. Шляхта палезла на свае коні, трухам прыстроілася за Буевічам.
Некаторы час ехалі моўчкі. На раздарожжах да шляхты далучаліся мужыкі. З доўбнямі, з кіямі.
- Эйш, - сказаў Казлякоўскі, таўсцюрны пан з круглай, як рэпа, галавой. - Памятаеце, як дубойскія і вулька-арыянскія мужыкі за Церахоўскія лужкі біліся? То, панове, выбачайце, з сякерамі адзін на аднаго наскоквалі. А як за панскае біцца, то, выбачайце, з кіямі ідуць.
- Брыдоцце тыя лужкі. Як залье, то нічога не вырасце, а, бывае, засушыць, то косіш, косіш, а з гулу накосіш. Раз у тры гады трава, - стаў гаварыць Налётка-Чарняўскі. - От як гэтым годам. Косіш-косіш, а як высахне - грабці няма чаго. Мая пані сама і зграбе.
- Ты там косіш? - спытаўся Казлякоўскі.
- А дзе ж мне касіць, панове, - адказаў Налётка-Чарняўскі. - Яны, браткі вы мае, нічыйныя, тыя Церахоўскія лужкі. Нават не казённыя! Бо казна лапу на добрае што налажыла, а дрэнь усялякая, выбачайце, на халеру казне, праўда?!
Выехалі на мяжу. Там стаялі коннікі: Бут-Гусаім, Бурда... Плойма паноў Пратасавіцкіх, за імі - усе тутэйшыя Ліпскія. Гэта была партыя пана Дубойскага.
- От род, дык род, гэтыя Пратасавіцкія. Як уюноў, - сказаў Налётка-Чарняўскі. - Так шмат, што адныя Пратасавіцкія за Буевіча, іншыя - за Дубойскага. Адныя - каталікі, другія - праваслаўныя, а трэція ўвогуле ў Бога не вераць, а карчам пакланяюцца... Гэй! Галота, скажыце вашаму пану, што ён злодзей!
- Ты сам злодзей. Пабірушка! Маскаль зубаты, - пачулася ў адказ.
- Палякі надзьмутыя! - выкрыкнуў Кудліцкі. - Аддайце перуновік ды паедзем да Бэрка піва піць...