- Перамога! - крычалі адны.
- Наша ўзяла! - крычалі другія.
- Усё, кідай дрыны, замірэнне! Замірэнне, - прагучэлі крыкі. - Пан Дубойскі аддае перуновік, аддае! Гэй! Хто там яшчэ дубасіцца?!
Фогель стаў развязвацца, вызваляцца ад вяровак, азірнуўся, аж вазкі - і адзін, і другі, і трэці - пустыя. Некалькі жаўнераў ляжалі, яшчэ аблытаныя вяроўкамі, некаторыя ўжо разблыталіся. Спешаныя жандары бегалі за сваімі коньмі, разганяючы плёткамі сялян, а тыя ўжо і не таўклі адзін аднаго, не насядалі на жандараў, разбягаліся хто куды; хто ўцякаў дахаты, смялейшыя стаялі купамі, глядзелі, як пан Дубойскі абдымаецца з панам Буевічам.
Адзін з Пратасавіцкіх скінуўся з каня і ад радасці пусціўся ўпрысядкі.
- Замірэнне! Згода!
- Стаўлю бочку піва! - закрычаў пан Дубойскі.
- Дзве бочкі піва! - раўнуў пан Буевіч. - Гэй, шляхта, да Бэрка, конна, рушма! Мужыкі - следам! Дармавое саладчэй заробленага!
Фогель кінуўся да фурманак. Ён даўно зразумеў, што да чаго. Тут і дурань зразумее. Сярод арыштантаў не было Артура Буевіча.
Ад злосці стаў біць аднаго з жаўнераў па твары.
- Каго запомнілі? Хто быў? Чаму не стралялі?!
- Пане афіцэр, каго тут запомніш, калі іх гэткая процьма?! У каго страляць? Каманды не было... - адказваў жаўнер, закрываючыся рукамі.
- Куды ўцяклі?
- Туды ўцяклі. - Жаўнер паказаў рукой у бок лесу.
- Хто? У твар запомніў? - роў Фогель.
- Калматыя ўсе, ваша благароддзе, як чэрці!
- Напраўдачкі, як чэрці!
Пускацца ў пагоню было і позна, ды і небяспечна. Але Фогель злавіў свайго каня, узляцеў у сядло, кінуўся наўскапыты да лесу. Потым да яго далучыліся іншыя жандары. Паехалі да лесу, але так нікога і не ўбачылі. Пры лесе - вёсачка. Пад'ехалі, паглядзелі на дарогу - нават слядоў не відаць. Як скрозь зямлю праваліліся. Яно і зразумела - лес вакол. За вёскай, на ўзлеску, царква. Невялікая, капліца, а не царква. Адтуль насустрач селянін прастуе, зняўшы шапку.
Фогель ведаў селяніна. Як не ведаць Максіма Дзеркача! Вось ён паслужліва падбег да стрэмені, прашаптаў:
- Трое... На конях... Вунь туды, па той сцежцы... У лес вядзе... Але, ваша сіяцельства, - селянін зрабіў змоўніцкі выгляд. - Тут на брычцы спраўнік надоечы ездзіў... Ці, паночку, не з імі ён у хаўрусе?
- Не тваё, хлопе, дзела! - замахнуўся на яго капітанскі жандар.
У лес ён не паехаў. У гушчары гэтак лёгка злавіць кулю.
6. Карчма на Пінскім тракце
Калі паважаны чытач лічыць вышэйапісаныя падзеі неверагоднымі, ён не памыляецца. Усе сумненні, што гэта прыдумкі, нацяжкі, незацугляная фантазія аўтара, - абсалютна правільныя. Так не было і не магло быць. Усё было зусім па-іншаму.
Стары пан Буевіч, як дачуўся пра арышт сына, перастаў і кроплю браць. Кінуўся шукаць грошы і сувязі. Напісаў не адзін дзесятак лістоў і прашэнняў. Знайшліся і грошы, знайшліся і сувязі. У Менску яго ў губернатарскі дом напраўду і на парог не пусцілі, але толькі каб пазбегнуць кампраметацыі. Пра карчму ў Ракаве Буевіч сам пусціў чутку. А раптам хто стане вышукваць - было гэтулькі грошай і зніклі. Куды?
Далей. Можа, спраўнік і хацеў атрымаць куку ў руку за Буевічавага сына. І пэўна хацеў. І намёкі рабіў. Але ў ягонай кампетэнцыі было толькі следства, пошук таго самага corpus habeat, гэта значыць складу злачынства, ад якога залежала мера пакарання: вісельня, Сібір ці высылка. Ужо адно тое, што справу Артура Буевіча выдзелілі асобна ад іншых спраў і не перадалі ў ваенна-палявы суд, каштавала неверагодных высілкаў.
Карацей, спраўнік здзівіўся, калі давераныя асобы перадалі яму неафіцыйнае пажаданне вышэйшага начальства: як мага мякчэй абысціся з арыштаваным мяцежнікам па прозвішчу Буевіч - аж да вызвалення яго з-пад варты.
Спраўнік яшчэ болей быў здзіўлены, калі капітан жандармерыі Фогель прызнаўся, што і яму паступіла «негласное указание» як-небудзь вызваліць з-пад следства былога «тутошнего предводителя банды мятежников». Адкуль такія заступнікі? У якія негацыяцыі кінуўся стары Буевіч, каб сабраць грошы і так спрытна падмазаць губернскае чынавенства?
Тлумачэнняў гэтаму не знаходзілася. Але пажаданні начальства належала выконваць. Вось і заселі спраўнік і капітан Фогель у карчме на Пінскім тракце пісаць паперы пра ўцёкі арыштанта. Перад гэтым аб'ехалі ўжо вядомае чытачу поле і ўявілі, як магло здарыцца, што арыштаваны Буевіч выкарыстаў сумятню падчас цывільнай бойкі і бясследна знік.
Рэч была ў тым, што бойка паміж партыямі Буевіча і Дубойскага за метэарыт сапраўды, як кажуць, мела месца. Але гэта даўно было, і судовая справа пакрылася пылам, прыкрытая з-за палюбоўнага замірэння. Спраўнік выцягнуў гэтую справу, атрос яе ад пылу і на ўсялякі выпадак насачыняў розных пратаколаў заднім чыслом. Ды такім чынам, быццам усё адбывалася толькі што.