Праўда, пан Урбановіч разумеў, што служыць, як кажуць, і вашым, і нашым, не зусім добра. Яму абрыдла выкручвацца, маніць, падстройвацца то да адных, то да другіх. Але ўсё ягонае жыццё было такое. Мусіў быць слізкім, як лін, іначай даўно прапаў бы. Не, яшчэ не было доўгачаканага спакою ў ягоным жыцці... І сны нейкія дурныя, дзіўныя стаў сніць. І ўсё д'ябла гэтага шэрага сніў, Інсургента. То сасніў, як на паляванні дзік напаў. Ухапіў за нагу, звалок з каня пад куст... Ляжаў пад кустом, а яго не маглі адшукаць. Крычаў, але крыку не было. Конь прыбег у стайню. І тады Інсургент па конскім следзе дапяў да яго, прывёў людзей.
Цётка Цэцыля патлумачыла, што гэта добры сон, бо не было крыві. Крыві ў сне сапраўды не бачыў.
Потым навязліва сніў натоўп хораша апранутых людзей. Нейкія чыноўнікі ў сурдутах, афіцэры пры парадзе, шмат пань і паненак у раскошных уборах. Вакол - сосны з чырвонай карой, нейкі звярынец. У звярынцы каля клеткі з таблічкай: «Lupus vulgaris» - купка паненак. У клетцы, каля задняй сценкі, - воўк. Ляжаў галавой на тоўстых лапах і не звяртаў увагі ні на людзей, ні нават на муху, якая поўзала па носе. Здавалася, што за жалезнымі прэнтамі быў не ён, а людзі, увесь свет. Погляд меў адсутны, без жыцця. І быццам ён, пан Ежы Ўрбановіч, у парадным мундуры, з нейкім бліскучым ордэнам на стужачцы, падыходзіць да той клеткі, прасоўвае руку праз прэнты і гладзіць ваўка па галаве. А людзі наўкола дзівуюцца ягонай смеласці...
Што гэты сон значыў, пан Урбановіч ніяк не разумеў. Жыццё ішло сваім ходам, праз Манкевічы і мястэчка праходзілі рэгулярныя вайсковыя часткі, у госці завітвалі расейскія афіцэры, якія гаварылі па-французску, добра ігралі на гітары і выдатна - у карты. Потым наступілі нудныя асеннія дні, з'яўляліся ўсё новыя і новыя гаспадарчыя клопаты, і нехарошыя сны адышлі, забыліся.
Былі і добрыя навіны. Жандарскі афіцэр Фогель сватаўся да Марысі, дачкі Налёткі-Чарняўскага, і атрымаў згоду. Таксама і Мондрык заручыўся з Ганнай.
Часам, каб развеяцца, аканом прагульваўся на свежым паветры. Асабліва любіў хадзіць па пустым парку, у якім зелянелі яліны. Дубы стаялі ў шэра-жоўтых апранахах, падрыхтаваныя да зімовага сну. Клёны, грабы і вязы распрасціралі свае голыя галіны ў неба. Парк падчышчаны, ружы ў кветніках абкладзены гноем. Бярозавае і кляновае лісце чысценька падгрэблена ў гурбы.
«Так і ў жыцці мусіць быць усё чысценька, падмецена, правільна, - думаў аканом. - Усё на сваіх месцах, да ладу... Любыя рэзкія рухі прыводзяць да беспарадку... Рэвалюцыя, бунт ёсць зменлівая форма хаосу... Эт, глупства. Толькі б здароўе. А то нешта Аксанцы ўсё нездаровіцца...»
Аблушчаныя гіпсавыя і алебастравыя фігуры аголеных наядаў, русалак, рымскіх і грэцкіх міфалагічных персанажаў, здавалася, мерзлі ад дабраватай золі. Хацелася зняць сурдут і накінуць якой бязрукай Венеры на алебастравыя плечы.
Праз некалькі дзён мароз укаваў зямлю, а снегу не было. Пазамярзалі лужыны, сажалкі, раўкі. Аксана выходзіла на сажалку, на якой усё яшчэ заставаліся лебедзі. На лёдзе вялізныя птушкі выглядалі няўклюднымі, хадзілі па лёдзе, спрабавалі яго дзяўбці, глядзелі пад лапы, не разумелі, чаму вада раптам скамянела.
Лёд празрысціўся, промні сонца асвятлялі дно, рэшткі водарасцяў, таямнічых рыбаў. У бацькі на сядзібе таксама была сажалка, у якой трымаў рыбу. Зрэшты, у кожнага з шляхты была свая такая сажалка. Рэдка, але бывала, замярзалі менавіта вось так, калі лёд быў празрысты, без снегу. І тады якая раскоша глядзець на шчупакоў, карасёў або на таўсталобых, з бурачковымі колцамі-абадкамі вачэй чырвона-мядзяных лінёў. Шляхта лічыла, што лінь самая смачная рыба - без тлушчу смажыцца.
І ў гэтай паркавай сажалцы пад лёдам плавалі важныя ліні, хітрыя шчупакі, драбнейшыя і шустрэйшыя акунькі. Усё відаць было, як у акварыуме. Лебедзі тапталіся па лёдзе, падбіралі кавалачкі хлеба, якія кідала ім Аксана.
Прыйшоў Урбановіч, спытаўся пра здароўе, паглядзеў на лёд, на лебедзяў, сказаў, што належыць распарадзіцца высечы палонку, а каля палонкі паставіць карытца з кормам.