Эх, маладосць, адразу ўсяго хоча. Роўнасці хочацца... Адсюль і ідзе ўсё. Захацелася кахання?! Калі ласка, як у кепскім французскім рамане, - панаравіла якога пастуха ці конюха... Не, ён, Урбановіч, хутка разбярэцца з яе абраннікам... Разбярэцца так, што на ўсё жыццё закажуцца і Аксана, і той яе нейкі смаркач...
Турбаваў аканома і лёс пакрыўджанай пакаёўкі. І не столькі там таго болю, колькі абразы, знявагі, парушэння гонару. Ганну адлілі вадой, замкнулі ў лазні пад нагляд Хведаса, які мусіў супакоіць і ўлагодзіць няшчасніцу. Што далей будзе, пан Ежы толькі здагадваўся. Ну, адкупіцца ад бацькоў Ганны, бедных, як царкоўная мыш, Вабішчэвічаў. Сто рублёў дасць - і парадак. Горш будзе, калі ўнаровяцца, грошай не возьмуць. Ну і што? Пададуць у суд? Суд падмазаць даражэй, але пойдуць жабракамі і Вабішчэвічы... Чорт з імі, важней - што будзе з Аксанай, ягонай жонкай... Як далей жыць - во бяда!
Пан Ежы паслаў ганца на чоўне да пані Цэцылі, добра, жыла недалёка, праз раку, сам надумаў сачыць за паняй Аксанай... Куды пойдзе, дзе іхняе «nasza miesca»? Добра, што Мондрык паспеў перахапіць Ганну, каб не паведаміла пра раскрыццё змовы.
Пану аканому было за сорак, і ён згараў не так ад рэўнасці, як ад абразы. Душу ў маладое дзяўчо ўклаў. Выпісаў гувернанта, якія мусіў далей кшталціць пані Аксану ў французшчыне, пальшчызне... Але неяк не ладзілася ў яе вучоба. Шкада, што пакуль няма дзяцей. Пойдуць дзеці, жыццё стане іншым.
Пойдуць, пасля гэтай цыдулкі пойдуць дзеці?
За сценамі афіцыны жыла сваім жыццём лагодная жнівеньская ноч, а ў аканомавай галаве бушавала бура. Зачыніўся ў кабінеце, распрануўся, лёг, заплюшчыў вочы і загадаў сабе спаць. Думаў, што і напраўду засне, як удавалася рабіць гэта звычайна, калі яго нешта моцна хвалявала. Але сон не ішоў. Ускочыў, абуўся, адзеўся і стаў хадзіць па кабінеціку па дыяганалі, як загнаны ў клетку звер. Не, сужэнскай здрады, збэшчання шлюбу, асвечанага царквой, ён не пацерпіць.
Трэба супакоіцца, прыняць рашэнне на халодную галаву, не з гарачкі. Першае - разлучыць каханкаў. Выслаць пані Аксану ў Вільню, у Пецярбург, у Варшаву... Але ж суседзі спытаюць - чаму, чаго? Адразу скемяць, што нешта не так у сямейным ладзе. Тут належала дзейнічаць неяк іначай, тут варта знайсці іншы прэтэкст...
Ягоны позірк спыніўся на паточаным дыване, прыбітым да сцяны. На ім віселі стрэльбы, штуцэры, старадаўнія фузеі... Не, крый Божа, страляцца... Каго забіваць? Аксану? Яе каханка? Хто ён, гэты каханак?.. Якім страхалюдкам выглядацьме, калі з паляўнічай стрэльбай стане падкрадвацца да каханкаў... Не, гэта ўжо недзе адбывалася. Здаецца, у адной з баладаў Міцкевіча... Цьху ты! Ён - Ежы Ўрбановіч - герой балады. Ніякай дуэлі. Бо з кім? Мо які павятовы пісар-пархуцька? З мястэчка хто? Не, Аксана не звяжацца абы з кім. Толькі са шляхцюком...
Чым больш аканом разважаў, тым у большы шал уваходзіў. Ну, няхай і такі варыянт: ён стрэльне... І што далей? Сібір? І ў Сібіры людзі жывуць... Можа, напраўду дуэль? Усё-ткі ён, Урбановіч, мужчына, дваранін. Узяць пісталеты, (ёсць, сапраўдныя, дуэльныя) і адразу, на месцы, прапанаваць свайму саперніку двубой?! Без секундантаў, без лекара... Пані Аксана будзе і секундантам, і доктарам. Калі ён, пан Урбановіч, заб'е свайго саперніка, то ў Аксаны не будзе выбару...
Аканом дастаў скрынку са старасвецкімі дуэльнымі пісталетамі. Агледзеў інкруставаныя ствалы. Месцамі пабраліся крапінкамі ржы. Рукі самі сталі рыхтаваць набой: насыпаў пораху, пачаў паціхеньку таўчы малатком кулю ў ствол.
«Пані Аксана, - скажа ён, - выбірайце, або я, або ён...»
Калі дурніца выбера таго, невядомага?.. І тады ён, пан Ежы Ўрбановіч, скажа яе выбранніку: «Шаноўны васпане, я паважаю ваш выбар, але на гэтым свеце нам дваім няма месца. Вось пісталеты... Вы можаце адмовіцца, але тады... Тады вашага духу не павінна быць тут... Вы павінны знікнуць адсюль, з берагоў Гарыні...»
Але ж тады Аксана паедзе з ім!
Так, пісталеты зараджаны... Можна страляцца: порах сухі, крамяні цэлыя... А калі той, яе каханак... добра страляе? І што тады? Не, належыць абысціся без дуэлі. Клікнуць надзейных людзей, скруціць абаіх, пасадзіць у склеп... Якім ён будзе дурнем, калі стане страляцца немаведама з кім, страляцца ў сярэдзіне XIX, асвечанага здабыткамі цывілізацыі стагоддзя!
Пісталеты надавалі дзіўны супакой. Нават насалоду. Д'ябал ведае, можа, яму хочацца, каб так і завяршылася - страляцца і быць забітым. Не, дай сабе супын! Ён больш хоча ведаць, як маладая - амаль на два дзесяткі гадоў маладзейшая - жонка кахалася з некім. Тут бы хоць вокам адным глянуць, паназіраць за любошчамі грахаводнікаў. Цікава... Шэпчуцца, абдымаюцца... З ім яна не шэпчацца, не абдымаецца так, як хацелася б.