- Гм, дзівосы, панове, на зямлі бываюць, - пахітаў галавой жандар. - Вось адкуль інтарэс Англіі да бунту ў Польшчы. Голас крыві, выбачайце, хоць і далёкі, але чуюць... І вось што самае смешнае, там, у Варшаве, заклікаюць да крыві, а сама польская шляхта на барыкады не вельмі спяшаецца... Гэтых бунтуюць, якія тут. Прашу прабачэння, вас, значыць, праваслаўных.
- Нас? Каго вы маеце на ўвазе?
- Тутэйшае, спрадвечна рускае насельніцтва... Нават з тых, якіх гвалтам апалячылі.
Чарговая чарачка кульнулася ў ружовы равок паміж шэрымі, абкуранымі вусамі і ніжняй губой.
- Не апалячаны, але пераведзены ў каталіцтва. Ды і не гвалтам, самахоць... - сказаў Буевіч і на гэты раз не выпіў.
- Згодзен, хоць не цалкам. Тутэйшае насельніцтва, маю на ўвазе Паўночна-Заходні край, богабаязнае і да падбухторванняў абыякавае, ці не так, пане Буевіч?!
- Так, пане афіцэр, - згадзіўся Буевіч і падаў жандару добры кус шынкі і кавалак хлеба.
- Вось я і кажу. Магнатам добра. Магнатам, увогуле памешчыкам, землеўласнікам царскія войскі ой як патрэбны, каб мужык ціха сядзеў. Вось калі мужыка зачэпяць, то гэта ўжо бяда. Гэта вам не польскі фанатызм, а нешта больш, гэтак сказаць, энергетычнае...
Жандарскі афіцэр перастаў сачыць, як ягоныя падначаленыя робяць вобыск. Яму хацелася пагаварыць.
- Яму, мужыку, няма чаго губляць. На некалькіх дзесяцінах сядзяць, з голаду пухнуць, бо ў кожнай сям'і шасцёра-сямёра дзяцей. Добра, калі ў каго дзесяцін тых за дваццаць, ды лугу-сенакосу яшчэ валока. Тады сядзі ды гора не ведай.
- Спадар афіцэр, прашу прабачэння, пан родам адкуль? - пацікавіўся Буевіч.
- Магілеўскі я. Ну, вядома, прозвішча паказвае нямецкі корань. Але мы сто гадоў, як абрушаныя. Ах, халера, хвайны ў ангельца ром. Калі можна, яшчэ чарачку.
Але наступную чарачку афіцэр не выпіў. Здарылася непрыемнасць. Жандары пачалі распакоўваць чарговы куфэрак і выцягнулі жаночае адзенне. Паненка прамовіла гучны санорны гук, падбегла да куфэрка і, моцна выгаворваючы жандарам па-польску, паспрабавала прыкрыць вечка.
- Так, хм... - насупіўся жандарскі афіцэр, даў каманду падначаленым, падышоў да куфэрка сам.
- Jak tak? - крычала паненка. - U kobiety mogą być sekrety?! Panie oficerze?!
Паненка дастала з куфэрка прыгожанька аздоблены сакваяжык. Нельга было не заўважыць, што ён быў цяжкаваты. Настолькі, што паненка з напружаннем трымала яго ў руках. А каб гэтага не было відаць, яна прыціскала сакваяжык да грудзей.
- Jestem kobietą. Panowie nie rozumie?
Ангелец паціху абураўся, раззлавана сакатала паненка. Капітан Фогель махнуў рукой падначаленым, што азначала адбой ператрусу.
РАЗДЗЕЛ IV. Даю вам волю
1. Бажэсцвенны інструмант
Тым часам Стасік дайшоў да вазка і па-змоўніцку абвясціў:
- Жандары новыя! Нікога не пазнаў... Вусаты капітан робіць вобыск. Будуць адкрываць і гэтыя скрыні. - Стасік пастукаў кулаком па вечку. - Артур сказаў, каб мы ў твань цяжэйшую закапалі. Толькі скрытна... Спачатку во гэтую, а другую скрынку - потым. Барзджэй толькі...
Сказана - зроблена. Скрынку завалаклі за хмызы, знайшлі мокрае месца і прыхавалі - прыкідалі гразёю, прыграблі лісцем. Цягалі-шчыравалі Бароўскі і Кавалец, а Стасік цікаваў, каб не заўважылі жандары...
Калі цягнулі скрынку, разумелі, што можа быць у ёй. Ні на секунду не сумняваліся, што там - зброя. І для чаго гэтая зброя, таксама ведалі.
Толькі паспелі Буевіч-меншы і Бароўскі вярнуцца з хмызоў, як пад'ехалі жандары. Другую скрынку схаваць не паспелі.
- «Здравствуй, племя младое, незнакомое». Чые будзеце? - весела крыкнуў жандарскі афіцэр.
Ён выглядаў вясёлым - чаму не павесялець пасля добрае, прыязнае пачосткі.
Гімназісты паназывалі імёны. Кавалец змаўчаў. У зношаным сурдуце з касцянымі патрэсканымі гузікамі выглядаў Бог ведама на каго.
- А гэта... чый чалавек? - спытаўся жандар у гімназістаў.
- Я не чый чалавек, - запярэчыў Ясь, - я - Іяан Кавалец.
У голасе юнака прагучэлі і гонар, і крыўда. Жандар ажывіўся, угледзеўся ў хлопца.
- О-го! Якая фанабэрыя! Іяан?! Ці не сынок таго Кавальца, што ў казённай пушчы гаспадарыць... - Міна добразычлівасці сышла з твару капітана Фогеля. - Знайду я на вас управу...
- Чым васпана ўгневаў? - коса зіркнуў Ясь.
- Паглядзіце на яго. Зіркае, як воўк. Думаеш, калі маці твая шляхцянка, то маеш права так зіркаць?
Конь пад жандарам крутануўся, і мусова было тузануць жывёлу за ўздэчку. Ад гэтага конь ледзь не стаў на дыбкі.
- Тпру! Халера, - крыкнуў капітан, асаджваючы каня. - Не забывайся. Ты - селянін. Да нядаўняга твой бацька лічыўся халопам пана Ліпскага...
- Яшчэ невядома, чыім халопам вашыя...
- Што-о?! - равянуў жандар, і Кавалец асекся. - Глядзі ў мяне. - Жандар прыгразіў плёткай. - Што ў вас тут за скрынка?