Тут, між Сырніцай і Каралінскай пасекай,— заўсёды цішыня. Даўкая, асенняя,— здаецца, што тут пусты лес, як ток, з якога, абмалаціўшы снапы, вывезлі ўсё да саломінкі. У такой цішыні далёка чуваць, як падае долкі змерлы жоўты ліст з бярозы — нібы птушка лопае крыллем. У такой цішыні думаецца і думаецца пра ўсё на свеце. Думаецца пра жыццё, якога ў лесе не злічыць, не ўгледзець, не спомніць усяго. За якую хвіліну адміраюць тысячы хваінак і лісця і тысячы парасткаў прабіваюць цвёрдую зямлю, падымаючы мох і старое, перапрэлае лісце, цягнуцца да сонца — да жыцця. Падаюць на ляту і не падымаюцца больш з зямлі, паміраюць ці трапляюць у кіпцюры драпежнікаў сотні птушак, і тысячы іх узлятаюць першы раз з гнязда, тысячы пакідаюць гнёзды назаўсёды, каб паляцець у свет — панесці новае жыццё. Мерзнуць мільёны мурашак, і мільёны іх на лета вясной точаць зямлю,— вылазяць з норак і паўзуць з таго боку, дзе сонца, уверх па дрэве...
Кожную вясну адскоквае на пасеках і малады сасняк, што сам насеяўся за вайну,— на голае месца панаганяла ветрам насення з патрэсканых сасновых шышак. Адскоквае, шугае, што трава пасля дажджу ля ракі, што зялёнае атожылле ад падсечанага і скінутага на зямлю вербалозу...
I кожную вясну не далічышся ў лесе адной сасны, другой...
Зрэзалі яе з пня, ацерабілі, адшмулялі ад камля, колькі каму трэба было, і патарабанілі ў вёску. Не прыбралі ні верху, ні сукоў — не скідалі ў кучу. А летам тады — пажар... Гаспадараць у лесе людзі, як у вайну, а вайна даўно скончылася. Будавацца трэба, але ж і глядзець трэба, дзе казённы лес, а дзе калгасны.
У вайну шмат лесу выкацілі пажары. Немцы палілі яго ў блакады. Ад таго пажаўцеў, пасох, пагніў маладняк. Колькі гектараў трэба будзе сеяць нанава Мсціжаўскаму лясніцтву на адной толькі Каралінскай пасецы...
Першы год, калі прыйшлі немцы, расказваюць у Лонве, паліцаі гналі людзей рэзаць лес. 3 пня тады і павалілі палавіну бору на Паграбішчы... Немцы думалі сплавіць мсціжаўскія лясы Віліяй на захад. Але з берага ў Вілію ля Лонвы ў вайну не ўпала ні адно бервяно. Затое пад карой у тыя гады пагніла палавіна Паграбішча — бору. Дрэва патачыў чарвяк, на хаты яно лонваўцам не згадзілася.
Дарога пачала раптам падымацца ўгору, пагусцеў бярэзнік і схаваў з вачэй імшару. Пад самым носам з дарогі ўзляцелі два цецерукі — лапаталі крыламі, як рвалі анучы. Шэрыя, цяжкія. На дарогу пасыпалася пер’е. Пасля ў бярэзніку — шмат дзе — доўга хлопалі крыламі спалоханыя птушкі, як бы хто ў рукавіцах біў у далоні — далёка, аж на імшары.
"За вайну развялося... Партызаны палявалі на немцаў..." — падумаў Завішнюк.
На гару, відаць, цяжка было ўзбірацца леспрамгасаўскім машынам з прычэпамі. Тут быў пясок аж па калені — белы, сухі, сыпучы, перакапаны, перамешаны з мохам, верасам і сасновай ігліцай. Відаць, пад колы шафёры кідалі і дровы-метры: машыны буксавалі ў пяску.
Недзе па той бок гары затарахцелі па карэнні калёсы. Загаманілі мужчыны:
— Глядзі!.. Глядзі!.. Нехта здаровы на дарозе...
— Не мядзведзь? Но-о, каб на цябе ваўкі!..
На самай гары раптам паказаліся дзве падводы. На калёсах-разводах у перадках, разваліўшыся, сядзелі мужчыны. Курылі.
"Гэта ж дзяржаўны лес... Чаго яны тут? Дзялянак у кварталах ніхто не адводзіў... Дзе толькі леснікі... Не-е... Мусіць, гэтыя едуць з іх ведама. Днём, смела сабе. Ва ўсіх на вачах. Ці ведаюць пра гэта ў лясгасе? Гм... Едуць, рэжуць, кураць..."
Дарогай па пяску было цяжка падымацца — Завішнюк выйшаў на абочыну, парослую сівым мохам і зялёным ягаднікам-бруснічнікам.
На гары старога капца не было. Завішнюк спыніўся якраз на тым месцы, дзе павінен быў стаяць капец. Тут ужо зрабілі ездавую дарогу — яна ішла недзе з Каралінскай пасекі, перасякала пагранзастаўскую і цягнулася па самай гары, па старой лініі. Да вайны, знаць яшчэ і цяпер, тут, на лініі, было разор’е. Дарога ішла разорай, і ездзілі па ёй, мусіць, адтуль, з-за Віліі. Праклалі яе не сёння: ля былога капца калёсы даўно выбілі мох — пад ім жаўцеў баравы пясок.
"Браканьеры... Дарогу зрабілі... Па лініі. Стаць бы тут, ля капца, і... Калі ж яны і мядзведзя не баяцца..."
Ля самага капца, ля дарогі,— старая сасна. Нахілілася сваім разгатым верхам да імшар, задумалася. Стаяла яна воддаль ад другіх, вымкнулася наперад, да пагранзастаўскай дарогі, як завадатар. Здавалася, яна і расла толькі дзеля таго, каб залечваць усё жыццё раны. Яе абдзіралі яшчэ першыя машыны-прычэпы, якія паявіліся тут перад вайной, у трыццаць сёмым годзе, калі леспрамгасаўцы толькі пачалі выразаць сасну ў мсціжаўскіх лясах. Ад таго па ей асталіся — заплылі смалой — сухія чорныя плямы-латочыны. Падгнілі, іх пакляваў дзяцел. У вайну, у апошнюю блакаду, тут, на пагор’і, бушаваў агонь. Камель сасны абгарэў, абвугліўся. Нечая невядомая рука счасала на ім нядаўна сякерай нагар — зняла кару. Пад ёй — чырвонае ад засмалі дрэва. Высока над залысінай, як дастаць,— калматыя, сівыя, выцвілыя на сонцы шрамы — гэта ўжо на бронзавым целе сасны — сляды ад куль і асколкаў. Каля іх цяпер цінькаюць сініцы, пырхаюць і чысцяць аб кару дзюбкі.