Толькі лямпу яму не хацелася тушыць. Лямпа, як чалавек, з ёй можна гаварыць — моўчкі. А ў цемнаце — ты адзін.
Лямпы ён не патушыў.
Глядзеў на вазоны, на старыя, даваенныя фотакартачкі Грасыльдзінай сям’і, якія былі паклеены на сцяне на рудой газеце і на якіх здалёку — з ложка — нічога нельга разабраць, і думаў. Думаў зусім пра другое: пра лес, пра Сырніцу, пра тое, што на гары па лініі ездзяць і ездзяць з-за Віліі браканьеры, вязуць некляймёнае дрэва. Думаў пра Юрку Даліну, думаў, што цяжка даводзіцца хлопцу,— зваліўся з ног, мусіць, ад голаду, а не ад сонца, як кажа Акцызнік... Яшчэ думаў, што Акцызнік — жыла з усіх жыл, якія толькі ёсць на свеце. I што лонваўскі Міхал — яму недзе раўня. Хлапчука паслаў у лес з сякерай. Ён яшчэ пагаворыць з Міхалам. пагаворыць...
А сон не ішоў. Калі Завішнюк заплюшчыў вочы, усё пачыналася спачатку.
Тады ён зноў думаў пра Жэньку, думаў, што і яна любіць лес. Любіць, хоць ніколі пра гэта нікому — ні яму, ні Свеце — не гаварыла. А нашто гаварыць: ён, Завішнюк, і так ведае. Адломіць яна галінку верасу і нюхае... Дзьмухае нечага на яе, перабірае сінія пупышачкі пальцамі, як пчолка сваімі ножкамі... I зноў нюхае. А той верас нічым і не пахне. Можа, толькі кіслай зямлёй і балотам. Нашто яго нюхаць. Не-е... Жэнька любіць лес.
I ён думае тады, што забярэ яе з сабой, забярэ з яе тэхнікума і павязе дамоў, на Алтай...
Яму хутчэй хацелася заснуць, каб больш ужо нічога не думаць.
А сон не ішоў. Калі Завішнюк закрыўся рукамі ад агню, падумаў, што ў хаце ціха-ціха. Чуваць было, як пяе курню — аж храпе — у нагах на ложку кот (каторую ўжо ноч спіць з ім, Завішнюком, прызнаў за свайго), як пад лямпай звініць муха (сну заразе няма; лямпу трэба было патушыць), як шастаюць у пустым пакоі за перагародкай ходзікі.
Калі скрыпнулі вароты, ён адразу пазнаў, што ідзе Грасыльда. Так паволі адчыняла іх толькі яна. Яна паволі ішла і па двары, не адразу адчыняла і дзверы ў сенцы, як гэта робіць хто чужы, а згіналася на дрывотні і прымала з-пад ног то бярозавае палена дроў, якое скацілася з "вярсты" і цяпер, белае ўначы, кінулася ў вочы, то пусты кошык, які адкацілі куры ад варыўні аж да дзвярэй пад ганак, то ўносіла ў сенцы з двара парожняе вядро, якое забылася прыняць за відном. Грасыльда гаспадарыла ўсюды, дзе толькі была.
— Не спіш, сын? — спыталася яна з першай хаты.— Агонь, бачу, гарыць.
— Зачытаўся, цётка Грасыльда... Бывае.
— Вочы псуеш, сын. Спі. I так яны ў цябе...
— Вочы маладыя, цётка Грасыльда...
— Маладыя...— Грасыльда гаварыла, стоячы ля печы.— Ведаю, якія маладыя... Хаця маладое не спіць, цягнецца то да кніжкі, то на вуліцу. Вашы дзяўчаткі яшчэ нядаўна, спаткала, у вёску пабеглі. Прычасаныя, прылізаныя, надушаныя. I ногі ім не баляць. Там жа грузчыкі леспрамгасаўскія ў вёсцы. I шафяроў панаехала... Аўтакалона. I маладзенькія ёсць. Да мяне пастаяльцы два прасіліся. Вось вашы дзяўчаткі і пабеглі. Пачулі. Ты за імі глядзі, хлапец. Я жартую, старая. I гавару, мусіць, не тое, па-бабску. О-ха-ха... Бягуць. "Куды?" — пытаюся. "Гуляць... А што наш Вікенцьевіч робіць?" — пытаюцца япы ў мяне. "Вікенцьевіч?" — думаю я, нібы не ведаю, пра каго гавораць, а тады кажу: "Ён — не вы. Яму цаны няма. Малаціць пайшоў нанач. Мала-аціць, кажу. Не пускала, пайшоў. На ферме недзе..." — "Малоціць? Ён малоціць? Хі-хі..." — спыніліся і давай хіхікаць, што квактухі. I ўсё гэтая, з белай галавой, Света. Жэнька дык мяне ўважаецца: маўчала, зубы толькі паказвала... О-ха-ха... Што ж, маладым — маладое. I сам бы ўзяў ды ў вёску калі з дзяўчатамі схадзіў... Ці, можа, саромеешся чаго?
— Схаджу, цётка Грасыльда, схаджу.
— О-ха-ха...— Грасыльда нечага ўздыхала сёння, не сціхаючы.
Пакуль яна схадзіла па нешта ў сенцы — ляпала там векам ад шафарні, на сняданне, відаць, нешта рыхтавала загадзя — ды вярнулася, Завішнюк ужо справіўся апрануцца і перанёс лямпу ў першую хату. Грасыльда стаяла ў парозе з вялікай драўлянай лыжкай у руцэ, глядзела на яго, тады не сцярпела:
— Ды ўжо ж і пойдзеш, глядзі на яго... Я пасмяялася, а ён... Відаць, зноў не тое сказала. О-ха-ха... Дык ты ўжо хоць не баўся там, сын. Запіраць сенечкі не стану, каб не ўставаць.
— Не буду, цётка Грасыльда, не буду.
Яна больш нічога не сказала, адышлася з лыжкай да судніка і забразгала пасудай.
Малатарня загула якраз тады, калі ён выйшаў на двор. На вуліцы рыпелі калёсы, хроп конь і гаманілі мужчыны. На ферме гарэлі ліхтары.
Выйшаўшы за вароты, Завішнюк завярнуў на ферму. Ішоў пасярэдзіне вуліцы, па глыбокім пяску.
Неўзабаве ён ужо з віламі на плячы сярод лонваўскіх жанчын валок салому ад малатарні за кароўнік, да сцірты. Па растрэсенай белай саломе ішоў, як па дарозе, і баяўся з яе саступіць, каб у цемнаце не спатыкнуцца і не разбіць акуляры.