Раздзел шосты
Вечарынка
Два дні ішоў дождж — сцябаў зямлю без аддухі, без літасці. Аблажыла неба над Лонвай і лясамі, найшла навальніца, грымсла ад палудня да вечара, пасля бурыя хмары сплылі на Мсціжы, неба стала шэрае, нізкае, і з яго пасыпаўся дробны дождж, як праз густое рэшата. Не сціхаў ні на хвіліну, шумеў на стрэхах, дварах, агародах роўна, нудна, прамочваючы да пясчынкі сухую зямлю і наганяючы сон.
Па вуліцы ў Лонве пабеглі ручаі, шырокія, з жоўтай ад гліны пенай, вілялі ад плота да плота на пяску, вылізвалі сабе канавы, несучы ўсё, што траплялася на дарозе,— каменьчыкі, салому, трэскі, віткі ад плота, пілавінне — туды, да новай хаты Далінаў, да моста.
Паднялася рака, вада стала густая, парудзела і несла аднекуль з-пад Мсціжаў, дзе, відаць, ліў яшчэ большы дождж, бярвенне — недзе пазмывала яго з берагоў. Тоўстае бярвенне плыло па адным, рэдка — як мядзведзі куды пераплывалі з мсціжаўскіх лясоў.
За двое сутак ля Сырніцы расквасіла пагранзастаўскую дарогу, і машыны ў начную змену не пайшлі.
Вечарам у Лонве шафёры і грузчыкі з аўтакалоны справілі вечарынку. У хату іх ніхто не пусціў: на дварэ такая гразь, нанясуць,— не аддзярэш тады яе і рыдлёўкай, і яны асталяваліся ў калгаснай канцылярыі. Уваліліся гуртам, калі змяркалася,— дзверы ж у канцылярыю не запрэш, а ў хаце жыла толькі старая Палюха з дзвюма дочкамі; прынеслі аж дзве свае лямпы — забралі з катлапункта: хто не паспеў, павячэрае там упоцемку. Прывалаклі яшчэ па дажджы, не хаваючы, свой вялікі белы гармонік, які звалі баянам і да якога ў Лонве ўсе ўжо прывыклі,— і затрашчала з самага вечара падлога ў старой, але моцнай яшчэ Палюшынай хаце, некалішняй у Лонве карчме.
Завішнюк прыйшоў позна. Позна была вячэра — Грасыльда забавілася на ферме. Выйшаў на вуліцу і пайшоў каля самага плота, ступаючы па траве. Дажджу не было. Неба аблешчылася, пасля хмар здавалася цяпер ад месяца блакітна-белым, як снег зімою ў марозны дзень пад сонцам. Блішчалі на вуліцы лужы, у Палюшыным гародзе было поўна вады, і ў ёй мітусіўся вялікі жоўты круг: то дрыжаў, то падскокваў, як на хвалях, то збіраўся ў гармонік, а тады расцягваўся ў доўгую палоску. У тым месцы якраз сцякала з высокай вуліцы вада.
За Палюшыным гародам-ямай была Скарбовая аселіца, як звалі яе ў Лонве, цягнулася ад вуліцы, ад маленькіх свіронкаў аж да ракі. Завішнюк угледзеў, што за свірнамі выстраіліся ў два роўныя і доўгія рады калёсы-разводы. На белых, як срэбра, вышараваных аб пясок шынах дрыжаў халодны бляск месяца.
"Панаехала недзе і возчыкаў поўна вёска. У леспрамгасе — сіла",— падумаў Завішнюк. Ён падумаў яшчэ, што ў леспрамгасе зарабіць можна і што кожны любым макарам стараецца вырвацца туды з калгаса, што ў леспрамгас шмат пайшло мужчын, якія вярнуліся з вайны. I ён неяк паспачуваў лонваўскаму старшыні Міхалу, гэтаму нягегламу чалавеку з доўгімі рукамі, які некалі баяўся калгаса, а цяпер — як хочаш пра яго думай — бегае дзень і ноч на гэтай нязвыклай і чужой мо для яго рабоце — старшыньстве. Як бы ён ні рабіў, але ж робіць. Трэці год у Лонве нехта ж сее, жне і малоціць. Здае дзяржаве нарыхтоўку... Завішнюк ведаў, што гэтага адзін старшыня не робіць, што гэта рукі і мазалі ўсіх лонваўцаў...
У канцылярыі ў гэты час зрабілі перапынак. У хаце на покуці — было відаць з вуліцы праз акно (вокны былі нізкія, старая карчма падгніла знізу і асела) — нечае хлапчаня, дзержачы на каленях вялікі белы гармонік і хаваючыся за ім з галавой, рыпала чорт ведае што, хоць затыкай вушы; па кутках і ля сцен стаялі людзі.
На вуліцу высыпалі і абселі прызбу хлопцы і мужчыны — у фуфайках, у чорных кашулях, у камбінезонах і ў плашчах, валасатыя і ў кепках, пакамечаных, мурзатых, нацягнутых на самыя вочы ці адкінутых на патыліцу, каб свабодна звісаў на лоб кучаравы чуб — гордасць леспрамгасаўскага грузчыка. Людзі курылі, аж захліпаліся, выціралі мокрыя лбы і шыі — хто хустачкай, хто рукавом кашулі,— гаманілі, стукалі адзін аднаму рукамі ў грудзі — спрачаліся, смяяліся на ўсю вёску.
— А я гавару — Чаркашын дрэнь. Калі ён такі, хай бы праз Сырніцу цяпер праехаў... А то першы здрэйфіў... Чаркашын яго... Каб у мяне не чугрэй... Каб мне хто даў такія пакрышкі на месяц, на тыдзень, на суткі... Я б Чаркашыну вашаму нос падцёр... А што чугрэй...
— А не помніш, як зімой Чаркашын на чугрэі дзве нормы вашы па снезе за пояс заткнуў?
— Дзве нормы?
— Угу.
— Па снезе?