Пасля лента падае ў яго з рук і звініць:
— Лімб-алідада... Лімб-алідада...
У Юркі зліпаліся павекі. Ён засынаў. Не чуў, што кончылася вечарынка і, гамонячы, па вёсцы разыходзіліся леспрамгасцы. Пачынала днець.
Раздзел восьмы
Акцызнік
"Нашто клясці цемнату? Лепш запаліць свечку..." — падумаў Завішнюк сёння за раніцу другі ўжо раз і несамахоць ляпнуў варотцамі.
На двары ў Акцызніка была Юзэфа — корпалася нечага, сагнуўшыся ля хлява на дрывотні. Калі Завішнюк ляпнуў варотцамі, яна адагнулася і пайшла да ганка, несучы ў падале трэскі. Загаварыла першая, забегшы наперад:
— Толькі што прывалокся... Відном. Я дык і не ведаю... і не ведаю, што рабіць. Ню?.. Што рабі-і-іць... Спіць. Як з ног зваліўся. Не дабудзішся, не даклічашся... Што калода. Можа, ужо і адубеў дагэтуль. Гэта ж... Усю ноч... Усю ноч з Чаркашыным... Усю ноч... Ню?.. А я... I за яго на ўчастак вартаваць бегала, і цяпер на дарогу да сябе трэба бегчы... А ён... I яму ж трэба ў лес ісці. Будзіце самі... Можа, вас, чужога чалавека, паўважаецца... Паслухае. Мо паўважаецца... Гэта ж думаць... Усю ноч з Чаркашыным...
Яна адчыніла дзверы і сама пайшла наперадзе ў хату. Высыпаўшы трэскі ля печы, абтрэсла рукамі спадніцу і піхнула маленькія дзверцы ў другі пакой — ад вуліцы.
Каб ступіць цераз парог, Завішнюку трэба было згінацца, і ён падумаў, што такі здаравіла, як Акцызнік, лазіць тут заўсёды, як крот у нару.
Другі пакойчык, як і першы, быў таксама маленькі; столь нізенькая — рукой дастанеш бэльку. Але ён быў утульны: чыста выбелены і вымыты. Пасярод яго стаяў стол — невялічкі, кругленькі, відаць, самаробны,— засланы белым абрусам. На ім у гладышы з адбітым горлам пагнулі галовы прывялыя чырвоныя вяргіні. У пакоі пахла палыном і лез у горла пыл — адкуль толькі браўся.
Акцызнік ляжаў на ложку за грубкай. Ложак быў новы, панікеляваны, шырокі — на дваіх. На ім ён раскінуўся ў адной сподняй бялізне, ляжаў дагары. На жываце ў яго закасалася кашуля. Акцызнік хроп, падвярнуўшы галаву: хыр-хыр, хыр-хыр — дробненька і рэдзенька, усё роўна як учора ў Грасыльды на дрывотніку канаў недасечаны стары певень. Галава ў Акцызніка ўтапілася ў падушку, і не было відаць ні ягонай пасмы сівых валасоў, якой ён хаваў учора на вечарынцы лысіну, ні самой лысіны.
На дварэ ўжо высока над соснікам стаяла сонца — свяціла якраз у акно, Акцызніку ў вочы. Ён так зажмурыўся, што бровы яго, здавалася, прыраслі да шчок. Вачэй нідзе не было і звання.
Завішнюк падышоў да самага ложка, кашлянуў у кулак, моцна, на ўсю хату. Акцызнік ляжаў як палена.
Тады загаманіла, аж закрычала на парозе Юзэфа:
— Людзі чужыя ў хаце... Ню?.. Людзі чужыя... Паўважаўся б... Уставай. Позна як. Ню? У лес трэба ж. Нашто людзей зводзіў? Нашто зводзіў... I мне трэба ж на дарогу. Сёння пад Сырніцай робім. Дарога гразкая, балота. Дык мы і метры ў яму цягаем, і дзёран, і пясок рыдлёўкамі кідаем цэлы дзень... Машыны ж гразнуць... Позна ўжо. Пакуль дабягу. Андрэй, людзі чужыя ў хаце, паўважаўся б... Людзі чужыя... Ню?
Яна падышла і нацягнула на яго пасцілку — аж да самага падбародка. Тады пакратала за галаву. Акцызнік перастаў хыркаць, адразу неяк, як спалоханае дзіця, усхапіўся і сеў. Звесіў ногі з ложка аж на падлогу. Бровы яго адарваліся ад шчок, і недзе з-пад іх зірнулі на Завішнюка злосныя, сівыя-сівыя, што дым ад папяросы, вочы. Зірнулі і доўга не адрываліся: чалавек, мусіць, намагаўся дадумацца — дзе гэта ён.
Пасля перавёў вочы з галавы на ногі і доўга глядзеў на іх, утаропіўшыся і зморшчыўшыся. Завішнюк дагадаўся: не выцер ад пяску ног, прынёс мокры, прыліплы да чаравік пясок з вуліцы аж у хату. Яму стала несамавіта, ён ступіў ад грубкі ў парог.
— Стой сабе... Юзэфа памые...— не падымаючы на яго вачэй, прамармытаў Акцызнік.
Завішнюк разгубіўся: Акцызнік тады не п’яны і не "калода"...
— Сеў бы, таксатар, калі ўжо да мяне парог пераступіў... А я нікуды з ложка не крануся. Штаноў нават верхніх не надзену...— Ён паправіў на каленях пасцілку, якая цяпер служыла яму за штаны.— I ты знаеш чаму. Добра знаеш. Дарма і каза ваўку не скача.
— Я прыйшоў не па гэта. Мне чалавек быў патрэбен... Рукі, якія б церабілі лінію. Вось...— Завішнюк аж задыхаўся. Нешта засела ў горле, не давала гаварыць.— Прыйшоў, думаў, можа, чалавека лячыць трэба пасля ўчарашняга... Вы ж цяпер мой рабочы... і мне за вас адказваць. Ажно ў вас галава варыць, здаро-о-вая... Дык, можа, мне заадно сказаць: ну і прахадзімец жа вы, Акцызнік?..
Завішнюк хацеў завярнуцца і адразу ж пайсці з хаты, але Акцызнік аж падскочыў на ложку, пачуўшы такое, бы яго хто ўкалоў спаднізу. Падскочыў, адхінуў з калень пасцілку і ссунуўся ў адных сподніках на падлогу да грубкі. Стаяў і махаў вялікім белым лысым ілбом, нібыта збіраўся баднуць: