— Галавы ты маёй не чапай... Не чапай. У мяне — мая на карку, у цябе — твая. Мая — мне дорага, твая — табе. Галовы ва ўсіх роўныя... Толькі, можа, у адных яны, як у мяне, трашчаць, развальваюцца раніцай ад гарэлкі, а ў другіх, як у цябе, хе, светлыя, чыстыя, вымытыя расой, разумныя... У-у-у... якія разумныя... А ты мне так: накінь пяцёрку — лінія будзе як струна праз усю Сырніцу. Пяцёрку ў дзень накінь, я помню, што гавару. Мая галава мне дорага і мая пяцёрка мне дорага, не дзе валяецца... Што круціш носам — думаеш, недзе, усё роўна прап’ю і прас... А якое тваё дзела? Скажы! Вучыць жыць мяне прыйшоў? Што? Ты не глядзі, што язык у мяне ўпіраецца. Галава ў мяне чыстая. Чыстая і смелая. I гаворыць праўду. Не буду ж я перад табой адчытвацца — у якую дзірку ўткнуў пяцёрку... Я зарабіў — я і ўткнуў. Я нават сваёй Юзэфе не адчытваюся... Не-е... А ён... Прап’еш, прап’еш... А я рабіць чэсна буду... Чэсна, не траплюся... Ну, а калі... Хто да цябе ў нашу Лонву прыйдзе праглядаць твае цэтлікі? А калі і прыйдзе? Соль усюды ядуць... Што? Кінь. Ты вывеў — мы палучылі А не... дык... Хаця я цябе з вясны яшчэ запомніў... Баішся, каб і смала ў вока не капнула... Хе-хе-хе... Не п’еш. Рэдкі, рэдкі звер... Ты, брат, як сасна. Здохнеш без вады, а да ракі не нагнешся... І-і-і...
Акцызнік ікнуў, зыбнуўся на нагах і зноў апусціўся на ложак. Пад ім загулі пружыны — на ўсю хату. Недзе ў першым пакоі Юзэфа нешта секла на парозе. Ад груку звінела ў акне ля Акцызнікавага ложка шыбіна.
— Значыць, не ідзіцё? Людзі на вуліцы чакаюць...
— Не іду-у...— У Акцызніка зноў абвісла галава, і на белы лоб з лысіны з’ехала сівая пасма валасоў. Калі ён зноў захрыпеў,— на кароценькіх, абстрыжаных, як абскубленых, вусах заблішчала сліна. Акцызнік усё-такі быў п’яны. I калі Завішнюк падумаў так, адразу пачуў, як з-за грубкі, з усяго закутка, дзе стаяў панікеляваны ложак, цягне гарам, вострым і даўкім. Так учора на яго, Завішнюка, дыхаў Чаркашын у Палюшынай хаце на вечарынцы.
— Значыць, вы ўжо не наш рабочы?
— Не рабочы!.. Не рабочы!.. Не ваш...— Акцызнік закрычаў, ускочыў з ложка, стаў на ногі і пайшоў на Завішнюка. Выйшаўшы на сярэдзіну хаты, дзе ляжала скручаная і скамечаная дарожка з рудой пасцілкі, ён ухапіўся за споднікі — яны былі яму вялікія і спаўзалі,— вярнуўся на ложак, сеў і зноў накрыў калені пасцілкай.
— Сядзь унь там, таксатар. Ля стала, калі не любіш, што я на цябе дыхаю... А мне напляваць на ўсіх, хто як на мяне дыхае... Гаварыць будзем. Будзем... Не пагаварыўшы, я цябе не выпушчу... Ты мне многа чаго скажаш. Ска-а-жаш, калі ты такі чэсны і мудры... Ты за пяцёрку дрыжыш... За пяцёрку... За яе ніхто ў вёсцы і бутэльку самагонкі не прадасць, а ты дрыжыш... А чаму тады нашы, нашы леспрамгасцы... Прыёмшчык Альшэўскі... У-у-у... Усё ведаю... Ён не дрыжыць... Чаму Чаркашын грошы грабе?.. А таму, што не шкадуе іх Альшэўскаму, а Альшэўскі яму іх не шкадуе. Подпіс чыр-чырк і — усё... Хто за ім пойдзе перамяраць... А ці толькі адзін Альшэўскі... А начальнік участка... Як сплаўнікам вясной здавалі шліхты на Віліі... У-у-у... Ведаю. I рабочыя ведаюць... Пашумяць, пашумяць і маўчаць. Больш па Альшэўскага ходзяць, чым па праўду. Праўда сёння ў яго ў кішэні. Што маўчыш? Дык чаму ты толькі адзін такі чэсны? Чаму іх у нас няма, чэсных гэтых?.. 3 Альшэўскім я не ўжыўся... Рукі ў мяне — калоды. А я на другіх рабіў... I не дабіўся нічога. Заехаў у морду адзін на адзін гэтаму Альшэўскаму і пайшоў вартаваць кантору. На ланцуг сеў, як сабака. Пілу кінуў... У-у-у... я яшчэ таму Альшэўскаму... Дык дзе такія чэсныя, як ты? Дзе? У кантору ездзіў, да самога начальніка леспрамгаса... Дакажы, гаворыць... Дакажы-ы... у_у_у... Хеўра... Дакажы... Паперы ж напісаны не маёй рукой, а іхняй... Па іхніх паперах усё сходзіцца, мала што ў маёй галаве не сходзіцца... Можа, у ёй, у маёй галаве, шурум-бурум... Я ім дам шурум-бурум. Пісаць буду... Буду_у_у! і знаю куды.— Ён раптам падаўся наперад.— Напішы, калі ты такі чэсны... Напішы... А я ўсё, усё раскажу. Я ведаю... Дык жа забаішся, чэсны такі, не напішаш...
— Не...
— Сам напішу... Сам!
Завішнюк верыў, што ў чалавека, мусіць, ёсць на душы крыўда, можа, нават і вялікая, але чамусьці не было яго шкада, ніколькі.
— Многа, відаць, хацеў... дык цябе і не прынялі ў хеўру. А так бы ты быў там, разам з імі... магу залажыцца...— сказаў ён паволі і ціха ад стала, але Акцызнік пачуў усё. Пачуў і страпянуўся, бы яго зноў хто ўкалоў у зад.
— Што-о-о?..
— Тое. 3 адной дзялянкі дрэва...
— Ды я табе...
— Не баюся. Давай начыстату, калі за стол пасадзіў, быў з імі?..